بهروز غریب‌پور:
تعزیه بانک مرکزی موسیقی سنتی ایران است/همه مولفه‌های تعزیه در اپرای عاشورا معاصرسازی شده
بهروز غریب‌پور گفت: توجهی که در سالیان دهه ۴۰ و ۵۰ به تعزیه شد بیشتر براساس یک نگاه فرمالیستی بود و در نتیجه بدون درنظر گرفتن ارزش‌های ماهوی خود تعزیه، این فرم‌ها را اخذ کردند. تعزیه بانک مرکزی موسیقی سنتی ایران است اما بی‌توجهی به این عناصر باعث شد که تعزیه ارزش‌هایش را پنهان کند و جز در روستاهای دوردست و بعضی از معابر شهری دیگر اجرا نشود.
بهروز غریب‌پور، کارگردان اپرای «عاشورا» در گفتگو با خبرنگار ایلنا، درباره علت اجرای سه روزه این اپرا در تهران گفت: در ادامه برنامه سفر به شهرستان‌ها را داریم و باید بلافاصله آماده شویم برای رفتن به مازندران و به احتمال قوی اهواز. بنابراین مجبور شدیم اجراهای اپرای «عاشورا» را در تهران محدود کنیم.
غریب‌پور با بیان اینکه سالن شهرهای دیگر باید برای این اجرا مناسب‌سازی شود، گفت: اگر اندازه صحنه مناسب باشد صحنه‌ای سیار و سفری داریم که آن را همراه خودمان برای اجراهای شهرستان یا خارج از کشور می‌بریم. در ایتالیا، فرانسه، لهستان و جاهای دیگر هم مجبور بودیم این سازه را با خودمان ببریم چون باید عین آنچه در سالن فردوسی است، اجرا شود و هیچ‌جا چنین صحنه‌ای با این اندازه و ابعاد وجود ندارد.
این کارگردان اپراهای عروسکی، با تاکید بر اینکه اپرای عاشورا نزدیک به خاطره تصویری مخاطب ایرانی از تعزیه و همه عناصر آن است، گفت: کسی به من این نزدیکی به تعزیه را تحمیل نکرده، خواسته خودم همین بوده است.
غریب‌پور ادامه داد: توجهی که در سالیان دهه ۴۰ و ۵۰ به تعزیه شد بیشتر براساس یک نگاه فرمالیستی بود که فکر می‌کردند مثلا فاصله‌گذاری‌ای که در آثار برشت هست در تعزیه هم وجود دارد یا مثل همه دیگر نمونه‌های تئاتر شرقی با طی کردن فاصله‌ای یا دور زدن و حرکات مشابه رفتن از نقطه‌ای به نقطه دیگر را به نمایش می‌گذارند و همه حرکات و لباس‌ها نمادین است و در نتیجه آمدند براساس این تفکر، بدون در نظر گرفتن ارزش‌های ماهوی خود تعزیه، این فرم‌ها را اخذ کردند.
کارگردان اپراهای عروسکی سعدی و حافظ با بیان اینکه «در حالی‌که موسیقی، اشعار، نمادهای صحنه‌ای و... تعزیه ارزش‌هایی است که اگر به آنها توجه نکنیم طبیعتا خطاست» با اشاره به نقش موسیقی در تعزیه گفت: تعزیه مخزن و بانک مرکزی موسیقی سنتی ماست.
غریب‌پور ادامه داد: این بی‌توجهی به این عناصر باعث شد که تعزیه ارزش‌هایش را پنهان کند و جز در روستاهای دوردست و بعضی از معابر شهری دیگر اجرا نشود. بنابراین سعی من این بود که هم تعزیه در این اپرا امتداد پیدا کند و هم تطبیقش با مولفه‌های اپرای جهانی مشخص شود. در واقع «اپرای عاشورا» رویکرد اپرایی دارد؛ ضمن اینکه اساسا معتقدم تعزیه، اپرای سنتی ماست.
او همچنین با اشاره به سازبندی و موسیقی این اثر که نزدیک به آن‌چیزی است که در تعزیه می‌شنویم، گفت: اپرای عاشورا براساس تمام ملودی‌های تعزیه نوشته شده است. مثلا در اپرا اُوِرتور (مقدمه اپرا) داریم که معادلش در تعزیه نوحه‌خوانی و آواز دسته‌جمعی است. که اینجا اورتور ما «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» در کُرال خوانده می‌شود. در واقع استفاده از امکانات جدید موسیقایی و معیارهای ارکستر سمفونیک است؛ با در نظر گرفتن تمام نکات ارزشمندی که در تعزیه وجود دارد.
کارگردان اپراهای سعدی و مولوی ادامه داد: مثلا امام‌خوان‌ها باید در مایه‌های پنجگاه و رهاوی و نوا بخوانند، یا شبیه حضرت عباس(ع) و حر در چهارگاه بخوانند، اشقیا از بحرطویل استفاده کنند و... یعنی تمام مولفه‌های تعزیه در این اپرا استفاده شده اما همه آنها را امروزی کرده‌ام. یعنی تعزیه معاصرسازی شده با کیفیتی که از نظر بصری همه نکات یک تئاتر و تئاتر عروسکی امروزی را دارد به اضافه سنت‌های قدیمی ما در تعزیه.
غریب‌پور با بیان اینکه «داستان اپرای عاشورا این است که محتشم کاشانی سراینده مرثیه عاشورا سفری به گذشته کرده و در گذشته می‌ماند و با عزاداران صحنه کربلا محشور می‌شود» گفت: قصدم این بود که هم‌ذات‌پنداری او را با واقعه عاشورا که زندگی و ذهنیتش را هم پر کرده، با سفری به تاریخ و گذشته روایت کنم، ضمن اینکه واقعه کربلا را هم می‌بینیم. بنابراین گزیده همه تعزیه‌ها، مقتل‌ها در این اثر آمده و برای تالیف متن، از ده‌ها نسخه تعزیه و مقتل استفاده کردم تا بتوانم در عین اینکه روایتی برگرفته از تعزیه ارائه می‌کنم، اثرم تالیفی هم باشد.
او همچنین با اشاره به اجرای اپرای عشق براساس داستان شیخ صنعان بعد از محرم و صفر گفت: همه کارهای این اپرا به مرحله پایانی رسیده و به زودی ضبط پایانی موسیقی را شروع می‌کنیم. همه ماکت‌های موسیقی ساخته شده و آهنگسازمان آقای شورا کریمی این روزها سخت مشغول کار است تا بتوانیم به‌زودی ضبط را شروع کنیم.
آهنگساز «اپرای عاشورا» بهزاد عبدی، تحقیق و باز آفرینی متن به عهده بهروز غریب‌پور و رهبر ارکستر ولادیمیر سیرنکو و اجرای موسیقی به عهده ارکستر ناسیونال اوکراین است.
همچنین مصطفی محمودی، محمّد معتمدی، بهار موحّد، علی بهار، موحد مهدی جاور، فرشاد فولادوند، محمدرضا صادقی، علی خدایی، مهدی امامی، عامر شادمان، کیوان فرزین، اسماعیل مومن ثانی، سینا ولی‌پور، سارا رضا‌زاده و نسیم ادبی آواگران و گروه همسرایی غافر نوحه‌خوانان این اپرا هستند.
بازی‌دهندگان عروسک هم شامل مریم اقبالی، علی پاک‌دست، علی ابوالخیریان، مرجان احمدی، مرضیه سرمشقی، نسیم امیرخسرو، هانی حسینی، سارا اقبال، مرضیه نادری، مریم رحمانی، مهرنوش صادقیان، ثمین جوادزاده، صدف بیگدلی، رویا الماسی‌مهر، مهرنوش خالقی، زینب اشرف‌زاده، الهام وفایی و سارا ولی هستند.
