کاوه آیریک:
از دل چالش‌های افغانستان هنوز می‌توان قصه‌های عاشقانه پیدا کرد
کاوه آیریک گفت: همواره افغانستان در صدر خبرهای تلخ و سیاه خبرگزاری‌های دنیا قرار دارد و تمام قصه‌هایی که مردم دنیا از افغانستان می‌شنوند مرتبط با خبرهای جنگ و کشتار است. ما تلاش کردیم تا بتوانیم قصه‌ای عاشقانه با موسیقی فولکلور افغانستان را به دنیا معرفی کنیم و به مردم جهان نشان دهیم که از دل همه چالش‌های افغانستان هنوز می‌توان قصه‌های عاشقانه را پیدا کرد.
کاوه آیریک نویسنده و کارگردان «سیه‌موی و جلالی» در گفتگو با خبرنگار ایلنا، درباره این نمایش عروسکی که در بخش بین‌الملل هفدهمین جشنواره تهران مبارک حضور دارد، گفت: این متن نمایشی برگرفته از یک افسانه محلی است؛ سیه موی و جلالی اهل ولایت غور و بادغیس هستند که در قدیم جزو ولایت هرات حساب می‌شده و چند سالی است که به ولایت (استان) ارتقا پیدا کرده است. جلالی جوانی بوده که در مکاتب قدیم درس می‌خوانده است. شبی دختری زیباروی را به خواب می‌بیند که می‌گوید از کدام قریه است و او را دعوت به عشق می‌کند. وقتی جلالی از خواب بیدار می‌شود ذهنش درگیر شده و نمی‌تواند او را رها کند و عاشق و شیدای سیه‌موی‌ای می‌شود که به خواب دیده است. درس را رها می‌کند و شیدا و عاشق در کوی و برزن دنبال سیه‌موی می‌گردد.
نمایشی موزیکال و عروسکی از افسانه‌های فولکلور افغانستان
آیریک ادامه داد: روزی سیه‌موی را در عالم واقعیت می‌بیند وقتی او را می‌بیند از هوش می‌رود. وقتی به هوش می‌آید عشق‌اش را به سیه‌موی ابراز می‌کند اما خانواده دختر با این وصلت موافقت نمی‌کنند. پدر جلالی او را به سفر می‌فرستد تا این عشق را فراموش کند. به کابل، سمرقند و بخارا می‌فرستد تا خوب‌رویان و زیبارویان این شهرها را ببیند و عشق سیه‌موی را از دل جلالی بیرون کند اما جلالی هرچه بیشتر سفر می‌کند عشق سیه‌موی در دل او بیشتر و بیشتر می‌شود و جلالی با اینکه شاعر نبوده شروع می‌کند به سرودن دوبیتی‌های عامیانه در وصف عشق‌اش نسبت به سیه‌موی. این دوبیتی‌ها دهان به دهان می‌چرخد و قصه عشق سیه‌موی و جلالی گرمابخش محفل مهمانی‌ها و کوچه و بازار می‌شود.
این نویسنده و کارگردان با اشاره به پروسه شکل‌گیری این نمایش عروسکی با این قصه گفت: گروه تئاتر «میم» را سال ۲۰۱۳ شکل دادیم و هدف‌مان گسترش و آموزش تئاتر در افغانستان بود. در همین راستا پروژه‌ای را چند سال پیش شروع کردیم تا بتوانیم روی افسانه‌های فولکلور افغانستان کار کنیم و آنها را تبدیل به تصویر کنیم. سال ۲۰۱۵ با تئاتر «شیرین» یا افسانه چهل دختران در شانزدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک شرکت کردیم و سال ۲۰۱۷ هم «سیه‌موی و جلالی» را آماده اجرا کردیم.
اولین تئاتر عروسکی نخی افغانستان
آیریک با بیان اینکه بیست نفر در مراحل مختلف تولید نمایش موزیکال «سیه‌موی و جلالی» دخیل بوده‌اند، گفت: کل تئاتر براساس دوبیتی‌ها و اشعار جلالی است که قصه و داستان این دو عاشق را روایت می‌کند. این اشعار با آهنگسازی مهدی افشار، روی موسیقی سنتی افغانستان کار شده که دوبیتی‌های جلالی را به صورت آواز درآورده است.
او با اشاره به اینکه تمام عروسک‌های «سیه‌موی و جلالی» داخل افغانستان و در طول یک سال ساخته شده است، گفت: بعد از اتمام ساخت عروسک‌ها فراخوانی دادیم و جوان‌هایی که تئاتر کار می‌کنند را جذب کرده و آموزش داده و تمرین کردیم. تاکنون این نمایش عروسکی موزیکال در کابل چهار بار روی صحنه رفته و مورد استقبال قرار گرفته است و اکنون با پذیرفته شدن در بخش بین‌الملل هفدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک قرار است اول شهریور در تالار حافظ تهران روی صحنه برود.
این نمایشنامه‌نویس و کارگردان «سیه‌موی و جلالی» را اولین تئاتر عروسکی نخی افغانستان خواند و گفت: هم عروسک‌ها کار خود هنرمندان افغان است و هم موسیقی و هم تیم عروسک‌گردان. ما برای اولین بار تئاتر عروسکی نخی را در افغانستان روی صحنه برده‌ایم و امیدوارم در جشنواره‌های بین‌المللی هم بتوانیم این کار را اجرا کنیم و روایت تازه‌ای از افغانستان برای دنیا داشته باشیم.
نمایش قصه‌ای عاشقانه به جای خبرهای جنگ و کشتار
آیریک تصریح کرد: همواره افغانستان در صدر خبرهای تلخ و سیاه خبرگزاری‌های دنیا قرار دارد و تمام قصه‌هایی که مردم دنیا از افغانستان می‌شنوند مرتبط با خبرهای جنگ و کشتار است. ما به عنوان هنرمند تلاش کردیم تا بتوانیم قصه‌ای عاشقانه با موسیقی فولکلور افغانستان را به دنیا معرفی کنیم و به مردم جهان نشان دهیم که از دل همه چالش‌های افغانستان هنوز می‌توان قصه‌های عاشقانه را پیدا کرد. «سیه‌موی و جلالی» معروف به رومئو و ژولیت افغانستان است و ما می‌خواهیم این روایت عاشقانه را برای بیننده‌های بیرون از افغانستان به صحنه ببریم تا ببینند و لذت ببرند.
کارگردان نمایش «شیرین» با اشاره به مشکلاتی که پیش‌روی او و گروهش برای اجرا وجود دارد، گفت: ما «سیه‌موی و جلالی» را در داخل افغانستان با تمام مشکلاتی که وجود دارد مثل نبود سالن‌های تئاتر یا عدم حمایت دولت، در اماکن و سالن‌هایی که از نظر تکنیکی مخصوص تئاتر نیستند روی صحنه بردیم؛ مثل فضای باز، سالن ورزشی و حیاط مراکز فرهنگی و... با این وجود در هر اجرا بیش از ۱۵۰ تا ۲۰۰ نفر مخاطب داشتیم و گاهی تعداد تماشاگران در بعضی از اجراها به بیش از ۴۰۰ نفر می‌رسید.
کسی از داخل افغانستان حاضر به حمایت مالی نشد
آیریک با اشاره به تجربه مواجهه تماشاگران با این نمایش موزیکال عاشقانه گفت: برایشان خیلی جالب بود؛ چون تمام فیلم‌ها و تئاترهایی که از افغانستان دیده‌اند یا اینجا ساخته می‌شوند همه روایت‌های تلخی هستند و اینکه با یک داستان فولکلور افغانستانی آشنا شوند برایشان تازگی داشت. چراکه این نمایش یک افسانه فولکلور است که زندگی، عشق، محبت و مبارزه و تلاش برای زندگی بهتر را روایت می‌کند.
او همچنین با اشاره به چالش‌هایی که برای حضور در جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک داشتند، گفت: ما برای اینکه تئاتر را به جشنواره مبارک بیاوریم نیاز به حمایت مالی داشتیم که متاسفانه کسی در داخل افغانستان حاضر نشد این حمایت را از ما بکند؛ نهادهای دولتی، خصوصی، تاجران و آدم‌های مختلفی که پیش‌شان رفتیم از ما حمایت نکردند.
اجرای تئاتر عروسکی در افغانستان گذشتن از هفت‌خوان رستم است
آیریک خاطرنشان کرد: خوشبختانه با تلاش دست‌اندرکاران جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک و تامین هزینه رفت و برگشت گروه تئاتر میم، می‌توانیم در جشنواره شرکت کنیم.
او با اشاره به مشکلاتی که خودش و گروهش برای اجرای تئاتر با آن روبرو هستند، گفت: در افغانستان اجرای تئاتر و به خصوص تئاتر عروسکی، گذشتن از هفت‌خوان رستم است. تئاتر عروسکی در افغانستان برای خیلی‌ها ناآشناست و مردم با آن ارتباطی ندارند چون فکر می‌کنند تئاتر عروسکی فقط مختص کودکان و امری پیش پا افتاده است. اما در این سال‌ها وقتی تئاترهای مختلفی را روی صحنه بردیم و مردم آمدند، دیدند و لذت بردند دیدگاه‌شان تاحدی تغییر کرد؛ برایشان جالب بود که تئاتر عروسکی می‌تواند آنقدر قوی و تاثیرگذار باشد و مخاطب جذب کند.
عدم حمایت دولت و نبود سالن؛ بزرگترین چالش گروه‌های تئاتر مستقل در افغانستان
این کارگردان تئاتر یادآور شد: حمایت نکردن دولت و نهادهای دولتی و در اختیار قرار ندادن سالن تئاتر برای گروه‌های تئاتر مستقل چالش بسیار بزرگی است که همیشه با آن مواجهیم. اغلب مجبوریم تئاتر خیابانی کار کنیم؛ باوجود اینکه تئاترهایی مثل سیه‌موی و جلالی نیاز به سالن و امکانات نور و تجهیزات دارد به دلیل نداشتن سالن، تئاتر را در جاهای دیگر مانند فضای باز، سالن ورزشی، مدارس و... اجرا می‌کنیم. چراکه قصد داریم مردم را بیشتر با تئاتر آشنا کنیم تا بتوانیم تئاتر را در افغانستان رشد دهیم.
آیریک با بیان اینکه «مشکل دیگری که با آن مواجهیم نبود بودجه است» گفت: نهادهای دولتی از تئاتر و گروه‌ها حمایت مالی نمی‌کنند. ما با بودجه محدودی کار را شروع و به صورت شخصی هزینه کردیم. رساندن «سیه‌موی و جلالی» به مرحله اجرا یک سال و حدود ۳ ماه زمان برد؛ که شامل مرحله تحقیق تا طراحی و ساخت عروسک‌ها و تمرین و آموزش عروسک‌گردانی می‌شد. چون هنرمندی که تخصص عروسک‌گردانی داشته باشد در افغانستان نداریم و آموزش به افرادی که بتوانند این کار را انجام دهند روند کار را طولانی کرد.
دعوت از مهاجران افغانستان برای مشارکت در رشد و پیشرفت کشورشان
او با بیان اینکه «با همه مشکلات این نمایش در کابل روی صحنه رفت و الان قرار است در تهران اجرا شود» گفت: خوشحالم که می‌توانیم روایت جدیدی از افغانستان را برای مردم جهان داشته باشیم به خصوص در کشور دوست و برادرمان ایران. از تمام مهاجرانی که در ایران هستند دعوت می‌کنیم بیاییند کار را ببینند و با فرهنگ و هنر خودشان آشنا شوند تا شرایطی فراهم شود که بتوانیم با همدیگر صحبت کنیم. امیدوارم کسانی که توانایی و استعداد دارند به افغانستان بیایند و کار کنند و تاثیرگذار باشند تا در رشد و پیشرفت افغانستان سهمی داشته و بتوانند آینده روشنی برای آینده این کشور رقم بزنند.
آیریک با تشکر از افرادی که به نوعی او و گروه تئاتر «میم» را حمایت کرده‌اند، گفت: از استاد بهروز غریب‌پور که دوره آموزشی عروسک‌سازی را برایمان در ایران برپا کرده و توانستیم از ایشان یاد بگیریم، آقای ابوالخیریان همکار ایشان، نجمه معصومی از دوستان ایرانی ساکن لندن، تیم جشنواره عروسکی تهران مبارک به خصوص خانم مرضیه برومند عزیز که همیشه مورد احترام و دوست داشتنی هستند و ما را حمایت کردند، مرجان پورغلامحسین که خیلی کمک کرد تا این کار به جشنواره راه پیدا کند، آقای بهرامی سفیر ایران، مجید سعیدی از عکاسان خوب ایرانی، صحرا کریمی، نادیه قانع و مهدی افشار آهنگساز اثر بسیار تشکر می‌کنم.
«سیه‌موی و جلالی» به نویسندگی و کارگردانی کاوه آیریک (محمد آیریک) کاری از گروه تئاتر «میم» افغانستان است که با طراحی مشترک فاطیما آیریک و علی مومنی در هفدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی تهران مبارک اجرا می‌شود. لطیف رازبان، اسدالله وفا، شاه حسین مظاهری، حیدر عرفان، فاطیما آیریک، اودریا آذرنوش، قدریا آذرنوش بازی دهندگان این اثر نمایشی هستند و ساخت موسیقی را مهدی افشار برعهده دارد.
