فعالان صنایع‌دستی در گفت‌وگو با ایلنا مطرح کردند:
۲میلیارد بودجه صنایع‌دستی در سطل زباله/ساختِ سه شهرکِ میلیاردی
با توجه به اتفاقات اخیر در بازار ارز و تاثیر نوسانات موجود در قیمت مواد اولیه صنایع دستی، فعالان این عرصه از صرف بودجه‌های کلان صنایع دستی در عرصه‌های غیرضروری مانند ساخت شهرک‌های صنایع دستی خبر دادند و عنوان کردند: اینگونه خبرها بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد چراکه وضعیت صنایع دستی مناسب نیست و قیمت مواد اولیه و به تبع آن کالای نهایی چند برابر شده و کارگاه‌ها و بازارچه‌ها درحالی تعطیلی هستند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، به گفته مسئولان در حال حاضر بیش از ۳۰۰ رشته صنایع دستی در سطح کشور فعال است. این درحالی است که این صنعت- هنر باوجود ظرفیت مطلوب توسعه اقتصادی به دلیل نبود تفکر صادرات محوری، متناسب نبودن تولید با نیاز بازار ، بسته‌بندی، بازارچه دایمی، نداشتن برنامه‌ریزی منسجم و حمایت کم؛ نتوانسته نقش تاثیرگذار خود را در توسعه هر منطقه‌ای از کشور به خوبی ایفا کند.
چندی پیش؛ فرشاد به‌آفرین (معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی) با اعلام خبر احداث سه شهرک صنایع دستی در مبادی ورودی تبریز گفت: با احداث و توسعه این شهرک‌ها، تولید صنایع دستی استان انسجام بیشتری می‌یابد و امکانات زیرساختی لازم برای تولید و عرضه این محصولات به نحو مطلوب فراهم می‌شود.
البته او، احداث این شهرک‌ها را راهی مناسب در رونق بیش از پیش صنایع دستی استان عنوان کرد، این درحالی است که حسین بختیاری (رئیس هیات‌مدیره مجمع هنرمندان صنایع‌دستی) در گفتگو با خبرنگار ایلنا به این نکته اشاره کرد که؛ در حوزه صنایع دستی تبریز و آذربایجان شرقی، ظرفیت‌های گسترده‌ای از هنرمندان فعال در عرصه فرش، تابلوفرش، سفال و سرامیک وجود دارد. بنابراین می‌توان از ظرفیت موجود استفاده کنیم. حتا می‌توان گفت، سه شهرک صنایع دستی نیز با توجه به ظرفیت موجود می‌تواند کم باشد. البته این امر در شرایطی می‌تواند محقق شود که مدیریتی درست و برنامه‌ریزی هدفمند در پس این مهم وجود داشته باشد.
مسئولان دولتی به حرف فعالان بخش خصوصی گوش نمی‌دهند
بختیاری خاطرنشان کرد: یکی از مشکلاتی که فعالان صنایع دستی با بخش دولتی دارد این است که آنها به حرف ما گوش نمی‌دهند و هرچه تشخیص می‌دهند، همان را عمل می‌کنند. از این روست که بارها شاهد ایجاد امکانات صنایع دستی بودیم که می‌توانست در عرصه‌های دیگر این حوزه هزینه شود. اما گفته شده‌است که اگر نمی‌خواهید، برای بخش‌های دیگر هزینه می‌کنند. از این رو، ترجیح می‌دهیم حتا با وجود نظر مخالف، بازهم مخالفت نکنیم و بگذاریم این بودجه در بخش صنایع دستی هزینه شود.
هزینه ۲۰۰ میلیارد تومانی برای ساخت یک شهرک صنایع دستی
او با اشاره به آنکه هرچه امکانات برای تولید، توزیع و ساختار صنایع دستی ایجاد کنیم، ظرفیتش وجود دارد خاطرنشان کرد: ساخت یک شهرک صنایع دستی در مساحت ۲۰ هکتار درحدود ۲۰۰ میلیارد تومان بودجه نیاز دارد این درحالی است که اگر این هزینه صرف فرهنگسازی در جامعه برای خرید صنایع دستی شود، نتیجه بهتری خواهد داشت.
رئیس هیات‌مدیره مجمع هنرمندان صنایع‌دستی یادآور شد: در دهه ۸۰، مدیریت وقت صنایع دستی کشور پیشنهاد داد تا بودجه‌ای در حدود ۲ میلیارد تومان برای مطالعه بازارچه‌های صنایع دستی اختصاص داده شود. این درحالی است که ما درخواست دادیم تا به جای هزینه‌کرد چنین بودجه‌ای برای مطالعه بازارچه‌های صنایع دستی، این بودجه صرف ساخت یک دهکده صنایع دستی شود. که گوش ندادند. گذشت تا چندی پیش که بیشتر کتابچه‌های مطالعاتی را در سطل زباله سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دیدم.
تعطیلی کارگاه‌های صنایع دستی دانشگاه هنر اسلامی تبریز
جابر شکاری (استاد دانشگاه و فعال عرصه سفال و سرامیک) دیگر فعال این حوزه است که از تعطیلی کارگاه‌های صنایع دستی دانشگاه هنر اسلامی تبریز خبر می‌دهد.
او که از کار آفرینان برتر دانشگاه هنر اسلامی تبریز است، با اشاره به آنکه در این مجموعه تقریبا ۲۰ کارگاه کار آفرینی دایر شد، گفت: درحال حاضر حدود ۵ کارگاه فعال در این بخش حضور دارند و سایر کارگاه‌ها تعطیل شده‌اند. درواقع چنین مشکلات تخصصی و فرهنگی هنری نه تنها در عرصه کارگاهی بلکه در دانشگاه‌ها نیز وجود دارد.
این استاد دانشگاه در ادامه تصریح کرد: با وجود آنکه تمام ظرفیت کارآفرینی دانشگاه هنر اسلامی تبریز پر است اما همه کارگاه‌ها فعال نیستند. بسیاری از مسئولان سعی می‌کنند روی کاغذ، آمار ارائه دهند. اما زمانی که وارد بطن کار می‌شویم شاهد آن هستیم که کارگاه‌ها غیرفعال هستند. البته در مواقعی نیز از پرداخت وام و تسهیلات خبر می‌دهند این درحالی است که اگر به سراغ دریافت وام بریم، به ما می‌گویند؛ کارافرینان قبلی، وام‌هایی که گرفته بودند را پس ندادند تا بتوانیم به شما وام بدهیم. این بدان معناست که کارافرین توان بازپرداخت وام را ندارد.
برنامه و مدیریت نداریم
البته رئیس هیات‌مدیره مجمع هنرمندان صنایع‌دستی علت تعطیلی کارگاه‌های صنایع دستی در دانشکده هنر تبریز را منوط به مسئله دیگری دانست و گفت: وقتی برنامه‌ای برای بهره‌برداری از توان هنرمندان نداریم، بازار هنر نیز دچار رکود و تعطیلی می‌شود. وقتی نتوانیم صادرات خوبی را مدیریت کنیم و بازارسازی، بازاریابی و بازار شناسی بازار هدف مشخص نباشد، شاهد تعطیلی و رکود کارگاه‌های صنایع دستی خواهیم بود. آنچه که در پیشرفت صنایع دستی هند و چین موثر بوده، مدیریت بازار هدف و بازارسازی بود. این درحالی است که حتا از ظرفیت‌های داخلی برای رونق صنایع دستی استفاده نمی‌کنیم.
او تاکید دارد: اگر هر خانواده ایرانی، ۵ صنایع دستی برای خانه خود بخرد، شرایط هنرمندان صنایع دستی متحول خواهد شد. این درحالی است که چنین امری محقق نمی‌شود و این نشان از آن دارد که نتوانستیم فرهنگسازی لازم را در جامعه برای خرید صنایع دستی ایجاد کنیم.
اراده برای استفاده از ظرفیت صنایع دستی
بر همگان مشخص است که صنایع دستی به دلیل نوع وضعیت و جایگاهی که دارد می‌تواند در همه برهه‌ها و وضعیت سخت تحریم، گزینه‌ای مقابله‌ای برای تحقق اهداف بزرگ باشد. از این رو با توجه به ظرفیت خوبی که در عرصه صنایع دستی وجود دارد می‌توانیم با شکوفا کردن این ظرفیت، گام در تحقق اقتصاد مقاومتی بگذاریم.
این مهم درصورتی محقق خواهد شد که برنامه‌ریزی درست و مدیریت صحیح داشته باشیم. از آنجایی که صنایع دستی وابستگی به جایی ندارد، برای تولید صنایع دستی می‌توانیم از کمترین امکانات موجود بهره جوییم البته اگر مسئولان بتوانند وظایف خود را درست انجام دهند.
رئیس هیات‌مدیره مجمع هنرمندان صنایع‌دستی با تاکید برآنکه اگر امکانات لازم فراهم شود، برای صادرات صنایع دستی نیز کمترین محدودیت وجود دارد، گفت: ظرفیت وجود دارد و متولیان امر باید اراده لازم برای بهره‌برداری از این ظرفیت را داشته باشند اما طی چند دهه اخیر شاهد کم توجهی مسئولان و متولیان مربوطه بوده‌ایم که سبب شده تا از این ظرفیت بهره‌برداری لازم نشود.
بختیاری تصریح کرد: بیش از ۹۰ درصد مواد اولیه صنایع دستی، بومی و ایرانی است اما مدیریت امور مسئله مهمی است که متاسفانه در کشور ما ضعیف است. اگر بخواهم مثال ساده‌ای بزنم می‌توانم به بطری‌های آب معدنی اشاره کنم. وقتی آب درون بطری از منابع داخلی تامین می‌شود و درعین حال مواد اولیه تولید بطری نیز ایرانی است، اما طی این مدت شاهد افزایش چند برابری قیمت آب‌های معدنی و بحران قیمت بوده‌ایم، این نشان از نبود مدیریت صحیح منابع در کشور و بی‌برنامگی مسئولان دارد. حال آنکه اگر بخواهیم این مثال ساده را به سایر بخش‌ها بسط دهیم شاهد عدم مدیریت مناسب و ضعف در اعمال نظارت هستیم.
بهره‌برداری معکوس از صنایع دستی
او یادآور شد: اگر دولت این اراده را داشته باشد که با هماهنگی و همکاری بخش‌های غیردولتی، مدیریت صحیح را حاکم کند، می‌توانیم راه را هموار کنیم. می‌توانیم از امکانات موجود، بهره‌برداری معکوس کنیم. در حوزه صنایع دستی می‌توان از کمترین امکانات، بیشترین پیشرفت را ارائه داد.
به گفته بختیاری، بخش بزرگی از ظرفیت صنایع دستی که بالغ بر 2 میلیون هنرمند صنایع دستی است از ظرفیت آنها استفاده نمی‌شود. حتا در داخل کشور نیز از محصولات صنایع دستی کم استفاده می‌شود. این نشان از نبود مدیریت صحیح در این عرصه دارد.
بازارهای خارجی را از دست داده‌ایم
با وجود آنکه یکی از امیدهای صنایع دستی ایران، فروش در بازارهای خارجی و صادرات است اما به گفته رئیس هیات‌مدیره مجمع هنرمندان صنایع‌دستی؛ در دهه‌های قبل بازاراهای خارجی را تا حدودی از دست داده‌ایم. اما امیدواریم با ایجاد وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری امکانی ایجاد شود تا مدیریت بهتری در این عرصه بوجود آید.
بازار صنایع دستی را بشناسیم
شکاری که تاکنون نمایشگاه‌های انفرادی و ورک شاپ‌های تخصصی در رشته سفال و سرامیک در تبریز، یزد و تهران برگزار کرده است، در ادامه گفت: تبریز در حوضه صنایع دستی فعالیت خوبی دارد اما یکی از نکات مهمی که در این خصوص وجود دارد این است که در بیشتر مواقع در حوزه صنایع دستی درجا میزند و رانتخواری در این حوزه وجود دارد.
او معتقد است: عدم آگاهی کافی فعالان صنایع دستی از رشته‌ای که در آن فعالیت دارند ازجمله مشکلات مهمی است که در این حوزه با آن روبه رو هستیم.
نیما ذاکری سعید (هنرمند فعال در زمینه چرم) نیز با اشاره به شرایط کنونی صنایع دستی گفت: وضعیت بسیار بد است و نمی‌توانیم مواد اولیه از یراق گرفته تا چرم را تهیه کنیم. هرچند مسئولان از انجام مطالعات برای راه‌اندازی شهرک‌های صنایع دستی خبر می‌دهند اما بهتر است بدانند که شهرک‌های صنایع دستی که در برخی از استان‌ها راه‌اندازی شده‌اند، غیرفعال هستند.
او خاطرنشان کرد: چندی پیش در اراک شاهد راه‌اندازی شهرک صنایع دستی بودیم اما شاهد عدم رونق این شهرک بودیم. این مهم می‌تواند در انتظار شهرک صنایع دستی تبریز نیز باشد.
فروش ظرف یکبار مصرف در بازارچه صنایع دستی
شکاری نیز خاطرنشان کرد: از نظر من ساخت شهرک‌های صنایع دستی توسط دولت بیهوده است؛ چراکه مخاطب صنایع دستی و شهرک‌های صنایع دستی عموم مردم هستند و با توجه به شرایط اقتصادی موجود، با ساخت چنین شهرک‌هایی، ممکن است شاهد حضور مردم برای بازدید باشیم اما خرید انجام نمی‌شود. جمع کردن فعالان صنایع دستی در شهرک‌های صنایع دستی نمی‌تواند پاسخگوی نیازها باشد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه چندی پیش شاهد راه‌اندازی بازارچه صنایع دستی در گنبد کاووس بودیم، گفت: این بازارچه در نقطه دورافتاده‌ای از شهر قرار دارد که محل عبور و مرور مردم نیست و این روزها شاهد فعالیت مغازه‌های پلاستیک فروشی و ظرف یکبار مصرف فروشی در بازارچه‌ای هستیم که نام صنایع دستی را با خود یدک می‌کشد. حتا بسیاری از مغازه‌ها خالی است و همچنان تعمیرات در این بازارچه ادامه دارد.
اساتید صنایع دستی به شهرک‌ها و بازارچه‌ها نمی‌روند
این هنرمند سفالگر، دلیل رونق نیافتن بازارچه صنایع دستی گنبد کاووس را وضعیت بد صنایع دستی این منطقه عنوان کرد و گفت: شرایط سفال و سرامیک که از صنایع دستی معروف گنبد کاووس است در سطح منفی به سر می‌برد. هرچند دست بافته‌های استان گلستان بسیار مطرح هستند اما انرژی که برای معرفی و رونق این حوزه صرف می‌شود، بیهوده است چراکه استادان مطرح و به نام عرصه صنایع دستی حاضر نیستند در شهرک‌های صنایع دستی و بازارچه‌های صنایع دستی فعالیت کنند. از این رو، آنچه که در این بازارچه‌ها و شهرک‌ها به نمایش گذاشته می‌شود مورد استقبال قرار نمی‌گیرد و از آنجایی که اهداف محقق نمی‌شود، رونق نمی‌یابند.
شکاری معتقد است: اگر هنرمند صنایع دستی بداند چه بسازد و چگونه بسازد؛ در رشته خود موفق خواهد شد. کسی موفق می‌شود که تلاش کند. افرادی که می‌گویند به حمایت نیاز دارند قشر خاصی از فعالان صنایع دستی هستند که اگر در شرایط قانونمند به سر ببریم، می‌توان این افراد را شناسایی کرد و امکانات و تسهیلات برای رونق کسب و کارشان را در اختیارشان قرار داد.
نرخ‌ها هر روز افزایش می‌یابند
قاسم مرادی (فعال در عرصه گلیم بافی تبریز) که یکی از پذیرفته‌شدگان دومین دوره نشان مرغوبیت صنایع دستی سال ۱۳۹۲ در رشته ورنی بافی آذربایجان شرقی است، با اشاره به شرایط کنونی صنایع دستی گفت: فکر نکنم کسی را پیدا کنیم که این روزها حالش خوب باشد چراکه با افزایش قیمت مواد اولیه و آنچه در بازار در جریان است و هر روز با افزایش نرخ‌ها همراه هستیم، شرایط ما نیز سخت شده است.
او با اشاره به شرایط پدر خود (مرسل مرادی) که همچنان در تبریز به بافت گلیم و ورنی مشغول است، گفت: با وجود آنکه پدرم یکی از پیشکسوتان صنایع دستی استان است و نشان مرغوبیت صنایع دستی دارد، اما حرمت او نگه داشته نمی‌شود، با وجود آنکه مسئولان می‌توانند از تجربیات ایشان استفاده کنند اما هیچ توجهی به این امر نمی‌شود و مراجعی که باید پاسخگو باشند، نیستند.
مرادی در ادامه به قیمت مواد اولیه و تاثیر آن در عرصه صنایع دستی اشاره کرد و گفت: محصولاتی که در چندی پیش ۳۲۰ هزار تومان می‌فروختیم اکنون در حدود ۴۰۰ هزار تومان برای خود ما هزینه دربردارد. ابریشم را در گذشته کیلیویی ۱۸۰ هزار تومان می‌خریدیم اما امروز باید ۶۰۰ هزار تومان بخریم. تمام این موارد در مجموع سبب افزایش قیمت تمام شده صنایع دستی می‌شود.
به گفته مسئولان خوشبین نیستیم
درحال حاضر، ۱۱ هزار هنرمند صنایع دستی در بیش از ۸۰ شاخه هنری در استان آذربایجان شرقی فعالند.
با این وجود مرادی ادامه داد: اگر شرایط به همین منوال پیش برود، احتمال آن وجود دارد که تولید را کم یا متوقف کنیم. شرایط بسیار سخت شده‌است. هرچند مواد اولیه ما تولید داخل است اما همه چیز گران شده‌است. از پشم گرفته تا ابریشم و رنگ و... البته این افزایش قیمت بیشتر جنبه روانی دارد.
او درخصوص ساخت سه شهرک صنایع دستی در مبادی ورودی تبریز اذعان داشت: مسئولان همان یک شهرک صنایع دستی را راه بیاندازند و بتوانند آنرا رونق بدهند سپس درصدد ساخت شهرک‌های دیگر برآیند. اینگونه به نظر می‌رسد که چنین خبرهایی بیشتر جنبه تبلیغاتی برای مسئولان دارد تا راهگشای صنایع دستی باشد. به این خبرها خوش بین نیستم. در تبریز بازارچه‌هایی برای فروش صنایع دستی راه اندازی کردند که این روزها نیمه تعطیل هستند حتا بازارچه صنایع دستی تبریز نیز تبدیل به انبار شده‌است. مسئولان فقط در فکر پر کردن رزومه کاری خود هستند و به فکر صنتعگر نیستند.
مرادی خاطرنشان کرد: اگر از صنایع دستی درست حمایت شود و برای تبریز بتوانند گردشگر جذب کنند تا از صنایع دستی دیدن و خرید کنند، می‌توان به آینده صنایع دستی امید داشت اما به نظر می‌رسد ساخت سه شهرک صنایع دستی بیشتر یک شعار تبلیغاتی باشد. طی این مدت به این نتیجه رسیده‌ایم که نمی‌توان به وعده مسئولان خوشبین بود.
به گفته این هنرمند گلیم باف تبریزی، طی شش ماه گذشته با بروز نوسانات ارز در بازار، فروش محصولات آنها 60 درصد کاهش داشته است. این درحالی است که در شرایط کنونی بهترین زمان برای صادرات صنایع دستی است و می‌توان برای فروش صنایع دستی در کشورهایی مانند روسیه، چین، لبنان و کشورهای حاشیه خلیج فارس برنامه‌ریزی کرد. اما در این حوزه نیز رانت وجود دارد و تمام هنرمندان صنایع دستی نمی‌توانند در این عرصه فعال باشند.
