در نشست تخصصی «دی .ان. ای» باستانی در ایران مطرح شد؛
فعالیت در حوزه ژنتیک باستان‌شناسی در ایران ممکن نیست
یک استاد دانشگاه فعالیت در حوزه ژنتیک باستان‌شناسی به دلیل نبود فضا و تجهیزات مناسب باوجود تخصص را ناممکن دانست و تصریح کرد: تنها کاری که می‌توان برای ثبت پژوهش‌های صورت گرفته انجام داد چاپ نتایج این مطالعات در مجلات غیرتخصصی است زیرا شرط چاپ آنها در مجلات تخصصی اجرای کامل پروتکل در این زمینه است.
به گزارش ایلنا، جواد حسین زاده (استاد دانشگاه کاشان) این مطلب را در نشست تخصصی «دی .ان. ای باستانی در ایران» که به همت پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی برگزار شد، مطرح کرد.
جواد حسین‌زاده با بیان نکاتی در خصوص آسیب‌شناسی پژوهش‌های دی .ان .ای باستانی در ایران با بیان اینکه در حوزه مطالعات وراثتی دو مفهوم دی .ان. ای باستانی و ژنتیک باستان‌شناسی وجود دارد، تصریح کرد: دی .ان .ای باستانی یک ملکول است که می‌توان آن را از یک موجود زنده استخراج کرد و تا زمانی که هدف استخراج کننده، به انسان گذشته یا امروز مرتبط نباشد در دایره ژنتیک باستان‌شناسی قرار نمی‌گیرد.
نگاه تک بعدی به باستان‌شناسی
وی دی .ان. ای باستانی را تنها بخشی از ژنتیک باستان شناسی دانست و با انتقاد از اینکه در این حوزه کارشناسان بدون توجه به سایر رشته‌های ژنتیک باستان‌شناسی تنها به این موضوع می‌پردازند و اشتیاقی کاذب به آن دارند، تصریح کرد: کارشناسان بدون آگاهی از هدف این دانش و چگونگی شکل گیری آن با نگاهی تک بعدی به باستان‌شناسی می‌نگرند و متوجه نیستند که دی .ان .ای باستانی یک قلمرو گسترده دارد و تنها این مهم نیست که دریابیم مثلاً آیا آریایی‌ها وارد ایران شده‌اند یا خیر؟
حسین زاده با گسترده شمردن حوزه این دانش تصریح کرد: راه‌اندازی آزمایشگاه و گروه در این رشته به دلیل هزینه‌بر و تخصصی بودن دورنمای بزرگی دارد.
این کارشناس با ابراز تأسف از اینکه بعد از 12سال کار و پژوهش در علم ژنتیک باستان‌شناسی هنوز مطالعه دقیقی در این حوزه توسط کارشناسان ایرانی صورت نگرفته است، گفت: در حال حاضر نزدیک به 10 پروژه در حوزه ژنتیک باستان‌شناسی در حال انجام است که بعید می‌دانم در مجله‌ای به چاپ برسد که در این صورت بی‌فایده خواهد بود و تمام هزینه‌های صرف شده به هدر می‌رود.
وی اظهار داشت: تنها راه ثبت اینگونه پژوهش‌ها چاپ آنها در مجلات غیرتخصصی است چون توجه به امکانات نامناسب موجود در ایران نمی‌توان این تحقیقات را در مجلات تخصصی چاپ کرد زیرا در این صورت باید طبق پروتکل انجام گرفته باشد.
او استخراج دقیق دی .ان. ای باستانی باتوجه به کم بودن میزان آن در نمونه‌ها بسیار کم است کاری دشوار دانست و تصریح کرد: در بسیاری ازپژوهش‌های صورت گرفته ثابت شده که به‌جای دی. ان. ای باستانی دی. ان. ای افراد که در محیط فراوان است استخراج شده و تمام وقت و هزینه هدر رفته است.
حسین زاده گفت: این اتفاق ممکن است در پژوهش‌های ما نیز روی دهد زیرا کار در ایران در این حوزه به دلیل نبود فضا و تجهیزات در صورت وجود تخصص نیز غیرممکن است.
وی با اشاره به فعالیت‌های مرکز بقیه‌الله اعظم روی بقایای شهدای جاویدالاثر تصریح کرد: فعالیتی که کارشناسان این مرکز انجام می‌دهند به هیچ عنوان در حوزه ژنتیک باستان نیست زیرا این پیکرها مربوط به 20-30سال گذشته هستند و این تجهیزات برای کار در حوزه ژنتیک باستانی که مربوط به چند صد و چند هزار سال پیش است، پاسخگو نیست.
او در ادامه دانش اندک متخصصان از پیش‌زمینه‌های موضوع مورد پژوهش، ورورد اطلاعات نادرست به ادبیات ژنتیک و باستان شناسی و بافت چند قومیتی ایران و کشمکش‌های موجود را از مشکلات پیش روی تفسیر یافته‌ها در حوزه ژنتیک باستان‌شناسی اعلام کرد.
وی در پایان راه‌اندازی گروه ژنتیک باستان شناسی یا aDNA و کارگروه یا شورای پژوهشی در خصوص اعتبارات دولتی را به عنوان پیشنهاد برای بهبود نوع فعالیت‌های در این حوزه مطرح کرد.
جمع آوری نمونه‌های باستانی بدون تماس کاوشگران با مواد استخوانی
زهره انواری (عضو هیأت علمی گروه انسان شناسی دانشگاه تهران) با بیان مقدماتی در خصوص روش‌ها و شرایط استخراج دی .ان .ای باستانی مراحل استخراج دی .ان . ای باستانی را شامل 8 مرحله اعلام کرد و گفت: برای کاهش خطای انسانی با نمونه‌های استخوانی استخراج شده باید جمع‌آوری نمونه‌ها بدون تماس افراد کاوشگر با مواد استخوانی صورت گیرد.
وی با اشاره به ضرورت نگهداری نمونه‌هایی که از آلودگی آنها جلوگیری شده است، تصریح کرد: داشتن نمونه خونی از کاوشگران از الزامات است.
این کارشناس با اشاره به این نکته که نمونه انتخاب شده دیگر به مجموعه باز نخواهد گشت و در آزمایشگاه مصرف می‌شود، گفت: نباید میزان زیادی از نمونه جدا شود و حدود نیم تا یک گرم استخوان یا دندان از هر نمونه کافی است و باید تا حد امکان اسکلت به‌جا مانده آسیب جدی نبیند.
او در ادامه به تشریح شرایط مناسب محیط آزمایشگاه باستانی پرداخت و تصریح کرد: محیط ایزوله و به دور از آلودگی برای کاهش خطا، کنترل ورود و خروج افراد در این محیط، یک هود ایزوله مجهز به اشعه uvمخصوص کار با مواد باستانی، استفاده زیاد از دستکش و...برای یک آزمایشگاه باستانی از ضروریات است.
انوری تمیز کردن سطح نمونه‌ای استخوانی با سمباده زیر هود استریل، خیس کردن نمونه‌ها به مدت 20دقیقه در ماده سفید کننده، خشک کردن نمونه درانکوباتور با دمای 50درجه سانتیگراد و ... را از مراحل پیش استخراج اعلام کرد.
او در ادامه به مرحله استخراج دی . ان .ای به روش‌های مختلف، واکنش زنجیره پلی مراز PCR، الکترو فورز، توالی یابی و آنالیز اشاره و تصریح کرد: در آخرین مرحله می‌توان با به تعیین هاپلوگروپ مربوطه با استفاده از نرم‌افزار پرداخت.
مهاجرت‌ها خزانه ژنتیکی ایرانیان را تغییر نداده است
زهره فخاری زواره (کارشناس ارشد ژنتیک دانشگاه آزاد) دیگر سخنران این نشست مطالبی را در خصوص طرح «استخراج و تحلیل دی .ان .ای نمونه‌های باستانی زاگرس جنوبی و زاگرس مرکزی دوره نوسنگی و مفرغ» مطرح کرد و به تحلیل نقش ایران در مهاجرت و نظریه‌های خاستگاه ژنتیکی ایران پرداخت.
او هدف از این مطالعه را تعیین خاستگاه ژنتیکی جمعیت مدرن انسانی ایران و تعیین اینکه کدام یکی از نظریه‌ها باتوجه به شواهد ژنتیکی به واقعیت نزدیکتر است، اعلام کرد.
این کارشناس ارشد در پایان با اشاره به نمونه‌های مورد پژوهش در این تحقیق و مقایسه هاپلوگروپ‌های مدرن ایرانی با هاپلو گروپ‌های باستانی و مقایسه هاپلوگرو پهای باستانی ایران با آسیای مرکزی نتیجه‌گیری کرد: اگر مهاجرت یا ورودی به جمعیت ایران صورت گرفته باشد به اندازه‌ای نبوده که بتواند خزانه ژنتیکی ایرانیان را تغییر دهد یا روی آن تأثیر گذارد.
