اتفاقاتی که اعتبار جایزه باربد را به چالش کشید

به گزارش خبرنگار ایلنا، وقتی 27 آذر 1394 حمیدرضا نوربخش به عنوان مدیر سی و یکمین جشنواره موسیقی فجر در مراسم اعلام سیاست‌های جدید این جشنواره، از طراحی جایزه‌ای با عنوان «جایزه باربد» سخن گفت؛ بسیاری گمان می‌کردند این جایزه احتمالا در سال‌های آینده شاید بتواند مانند جایزه سیمرغ در جشنواره فیلم فجر به نمادی برای مهمترین رویداد موسیقی در کشورمان تبدیل شود. از صحبت‌های نوربخش که گفته بود «ما باید جایزه را محور جشنواره بدانیم و امیدوارم در سال‌های آینده این جایزه به قدری اعتبار پیدا کند که همه اهالی موسیقی بتوانند به آن افتخار کنند» نیز چنین برمی‌آمد که طراحی جایزه باربد به همین دلیل بوده است.

اما وقتی بخش مهمی از جوایز باربد در مراسم اختتامیه همان سال به برخی از اعضای هیات داوران و برخی از دست‌اندرکاران جشنواره و اطرافیانشان تعلق گرفت، بسیاری به روند ایجاد شده اعتراض کردند و مسائل و نکات مختلفی درباره ساز و کار برگزاری چنین بخشی در جشنواره عنوان شد.

به هر روی با حجم اطلاعات و مباحثی که در همان دوره اول اضافه شدن جایزه باربد به جشنواره موسیقی فجر مطرح شد؛ به نظر می‌رسید حتما اصلاحات و تغییرات جدی در آن روی خواهد داد تا رفته رفته جایزه باربد در موسیقی ایران همان شانیت سیمرغ بلورین را در سینما پیدا کند.

در نشست خبری سی و دومین جشنواره موسیقی فجر نیز که 30 آذر 1395 برگزار شد؛ نوربخش در مقام مدیر جشنواره گفت: «در آیین‌نامه داوری تجدیدنظر کردیم و به‌طور کلی نقاط ضعف و قوت بررسی شد. همچنین امسال داوران نمی‌توانند اثری از خود را در جایزه شرکت دهند.»

با تغییراتی که مدیر جشنواره آنها را اعلام کرد، پس از مشخص شدن برگزیدگان «جایزه باربد» هرچند حرف و حدیث‌هایی در میان برخی اهالی موسیقی به وجود آمد اما در کل دور دوم جایزه باربد با دردسرهای کمتری نسبت به دور اول برگزار شد.

سیزدهم آذر ماه امسال نیز نوربخش در نشست خبری سی و سومین دوره جشنواره موسیقی فجر باز پیرامون جایزه باربد عنوان کرد: «امروز در سینما همه چیز حول محور سیمرغ سینماست. هر کاری در شروع نقطه ضعف‌هایی هم دارد. نگاه‌مان در سال اول این بود که داوری را گسترده کنیم و مدلمان را از مدل‌های مشابه خارجی گرفته بودیم. فکر کردیم که همه فعالان عرصه موسیقی بیایند و نظر بدهند. به همین دلیل تعداد داوران‌مان در سال اول زیاد بود. تبصره‌ای هم داشتیم و گفتیم که رای این داوران برای اثر خودشان اعمال نشود. سال گذشته براساس نقدهایی که شد، تعداد داوران را محدود کردیم. امسال هم حدود ۲۰۰ اثر باید داوری شود. امسال یک جایزه ویژه داریم که ۶۰ سکه است و دیگر جوایز هم در حدود ۱۰ و ۲۰ سکه است.»

باتوجه به اصلاحی که سال قبل در این زمینه صورت گرفته بود، تصور می‌شد در دوره سی و سوم جشنواره موسیقی فجر، بخش «جایزه باربد» کم‌حاشیه‌تر از دو دوره قبلش برگزار شود؛ اما این تصور با اعلام نامزدهای جایزه باربد در روز 27 دی ماه؛ به یکباره تغییر کرد و اهالی موسیقی و رسانه را با تردیدها و سوالات متعددی روبرو کرد.

نامزدی یکی از مسئولان جشنواره در دو بخش «جایزه باربد»

قرار گرفتن نام امیرعباس ستایشگر که از مسئولان برگزاری سی و سومین جشنواره موسیقی فجر است در فهرست نامزدهای دریافت جایزه در دو بخش «موسیقی دستگاهی باکلام» و «بهترین ناشر موسیقی» یکی از نکات چالش‌برانگیز این بخش است که بسیاری را به یاد حاشیه‌های دوره سی و یکم جشنواره در بخش جایزه باربد می‌اندازد.

سال 1394 و در دوره سی و یکم جشنواره موسیقی فجر وقتی نام برخی دست‌اندرکاران جشنواره در فهرست برگزیدگان جشنواره قرار گرفت، ستایشگر به شدت نسبت به این اتفاقات واکنش نشان داد و این رفتار‌ها را غیرقابل تحمل خواند؛ حال نام خود او در فهرست نامزدهای نهایی دریافت جایزه باربد قرار گرفته و همین امر تعجب اهالی موسیقی و رسانه را برانگیخته است.

وقتی آلبوم‌های تکنوازی در بخش «آهنگسازی» نامزد دریافت جایزه می‌شوند

از دیگر نکات سوال‌برانگیز فهرست نامزدهای «جایزه باربد»، انتخاب آلبوم‌های تکنوازی و بداهه‌نوازی موسیقی ایرانی در بخش «آهنگسازی موسیقی دستگاهی بی‌کلام» است که با هیچ متر و معیار علمی و هنری در حوزه موسیقی قابل تعریف نیست.

در این بخش آلبوم «آواز رود» که مربوط به تکنوازی‌ و بداهه‌نوازی تار قاسم رحیم‌زاده اختصاص دارد، کاندیدای دریافت آهنگسازی شده است. در این آلبوم کامبیز گنجه‌ای به عنوان نوازنده تنبک، تار رحیم زاده را همراهی کرده است.

همچنین آلبوم «سروا» که به سنتورنوازی آریا محافظ و تنبک‌نوازی پدرام خاور زمینی اختصاص دارد، به عنوان کاندیدای دریافت جایزه باربد در بخش «آهنگسازی موسیقی دستگاهی بی‌کلام» معرفی شده است.

وقتی آثار شوبرت، راخمانینف و ویوالدی در جمع تولیدات ایرانی داوری می‌شوند

اتفاقات سوال‌برانگیز دیگری نیز در بخش «جایزه باربد» روی داده که در نوع خوب جالب توجه هستند. برای مثال  آلبوم «وکالیز» که به اجرای آثار شوبرت، راخمانینف و ویوالدی آهنگسازان قرون 16، 17 و 20 موسیقی کلاسیک جهان توسط پریسا پیرزاد اختصاص دارد؛ به عنوان یک اثر آهنگسازی شده جدید، نامزد دریافت جایزه باربد در بخش «آهنگسازی موسیقی کلاسیک» شده است.

این انتخاب به قدری برای اهالی موسیقی عجیب بود که بلافاصله پس از انتشار فهرست نامزدهای «جایزه باربد» در روز چهارشنبه 27 دی ماه؛ واکنش‌های بسیاری را به دنبال داشت. البته مسئولان سی و سومین جشنواره موسیقی فجر 48 ساعت بعد و به دنبال شدت گرفتن انتقادات به چنین انتخابی؛ متن کوتاهی را با عنوان «پاسخی بر حاشیه» منتشر کردند.

مسئولان جشنواره در این متن آورده‌اند: «نظر به برخی حواشی پیرامون سی و سومین جشنواره موسیقی فجر و رسالت شفاف‌سازی و تنویر افکار عمومی و ضمن احترام به نظرات اهالی شریف موسیقی اعم از منتقدین و موافقین به اطلاع می‌رساند: حمیدرضا نوربخش مدیر جشنواره موسیقی فجر طبق وعده در نشست رسانه‌ای و با حضور اهالی رسانه جزئیات سی و سومین جشنواره موسیقی را بازگو خواهد کرد. همچنین شایان ذکر است کاندیدا شدن سرکار خانم پریسا پیرزاده طبق نظر داوران شایسته تقدیر در بخش نوازندگی آثار کلاسیک می‌باشد که باتوجه به نبود این آیتم در جایزه باربد، در بخش آهنگسازی کلاسیک عنوان شده است.»

البته این پاسخ دست‌اندرکاران سی و سومین جشنواره موسیقی فجر به چند دلیل بسیار مشخص چندان قانع‌کننده به نظر نمی‌آید؛ اول اینکه؛ وقتی قرار است آثار آهنگسازی شده آهنگسازان ایرانی مورد بررسی قرار گیرد چگونه یک آلبوم از آثار آهنگسازان غربی تهیه می‌شود تا در هیئت داوران یا هیئت انتخاب، کیفیت نوازندگی نوازنده‌اش مورد بررسی قرار بگیرد و سپس نوازنده‌اش شایسته تقدیر شناخته شود؟

دوم اینکه؛ هر شخصی با کمترین تجربه ممکن در برگزاری جشنواره و داوری می‌داند که چنین تصمیمی قطعا واکنش‌های بسیاری را به دنبال خواهد داشت و اعتبار کل جریان داوری را می‌تواند تحت‌الشعاع قرار دهد لذا چنین تصمیمی که نام یک نوازنده توانمند را (از آلبومی که قاعدتا نمی‌بایست به روی میز داوران راه پیدا کرده باشد) در میان نامزدهای آهنگسازی قرار دهد، را نخواهد گرفت.

سوم اینکه؛ از زمانی‌که اسامی نامزدهای جایزه باربد روز چهارشنبه 27 دی ماه اعلام و از طریق رسانه‌ها منتشر شد و  از همان ساعات اولیه واکنش‌های بسیاری نسبت به این موضوع نشان داده شد اما هیچ پاسخی از هیچ منبع مسئولی در این باره ارائه نشد و 48 ساعت طول کشید تا صرفا به همین یک مورد سوال‌برانگیز از میان ایرادات متعدد مطرح شده، پاسخی یک پاراگرفی داده شود؛ در صورتی که همان روز چهارشنبه و پس از شدت گرفتن این بحث‌ها می‌شد همین توضیح را منتشر کرد.

چهارم اینکه؛ همه دست‌اندکاران جشنواره که اتفاقا کم‌تجربه هم نیستند می‌دانند، اگر قرار باشد از هنرمندی با هر عنوانی که خارج از سرفصل‌های مشخص شده بخش داوری جشنواره باشد؛ تقدیر کنند می‌بایست طبق روال همه جشنواره‌ها، در باکس جداگانه‌ای این عنوان و انتخاب صورت بگیرد.

پنجم اینکه؛ با منطقی که در متن «پاسخی بر حاشیه» مسئوان جشنواره آمده؛ می‌شود صدابردار و تنظیم کننده و رهبر ارکستر و گروه و هر بخش دیگر موسیقی را که شایسته تقدیر بدانیم در زیر مجموعه همین دو گروه مسابقه «جایزه باربد» یعنی آهنگسازی و خوانندگی بگنجانیم. لذا بعید به نظر می‌رسد مسئولان جشنواره حاضر باشند از چنین منطقی دفاع کنند.

وقتی برخلاف گفته مسئولان جشنواره، بخش نواحی حذف می‌شود

نکته دیگری که در بخش «جایزه باربد» نگاه ها را معطوف به خود کرده حذف بخش نواحی از گردونه جوایز این بخش است. این در حالی است که حمیدرضا نوربخش 24 آبان امسال اعلام کرده بود: در روزهای آتی داوری‌های جایزه باربد از آثاری که پیش‌تر تهیه شده است به صورت باکلام و بی‌کلام در بخش‌های سنتی، کلاسیک، پاپ (تمامی زیر مجموعه‌ها)، نواحی و تلفیقی آغاز خواهد شد.

با این تفاسیر اما، تنها بخش موسیقی کشورمان که اتفاقا نیاز به حمایت‌های دولتی و ایجاد انگیزه دارد یعنی بخش موسیقی نواحی، از جوایز و سکه‌های این جشنواره بی‌بهره می‌ماند تا همچون سالیان گذشته صرفا برای پر کردن آمار جشنواره مورد استفاده قرار گرفته باشند. با اینکه همواره بر حمایت جدی از موسیقی تاکید شده اما با نگاهی به قراردادها میزان دستمزدهای این بخش در جشنواره دولتی موسیقی فجر در مقایسه با سایر بخش‌های جشنواره ازجمله پاپ، می‌توان فهمید تا چه حد به این مسئله توجه شده است.

کناره‌گیری برخی نامزدهای دریافت «جایزه باربد»

از دیگر اتفاقاتی که بخش جایزه باربد سی و سومین دوره جشنواره موسیقی فجر را با حاشیه‌هایی همراه کرد؛ کناره‌گیری برخی نامزدهای اعلام شده بود.

علی قمصری که نامش در فهرست نامزد‌ها بخش «آهنگسازی موسیقی معاصر بی‌کلام» گنجانده شده بود، با انتشار متنی عدم تمایل خود نسبت به قرار گرفتن در این فهرست را اعلام کرد. علی قمصری در این متن آورده است: «ستاد جشنواره موسیقى فجر هر سال ظاهرا با الهام از جشن سایت موسیقى ما، طبق بررسى کلى آثار سال، جوایزى به هنرمندان مى‌دهد. گویا هیئت داوران جشنواره فجر، در بخش مربوط به آلبوم‌هاى برگزیده سال، نام مرا در بین منتخبین قرار داده‌اند. همین جا عدم تمایلم به هر گونه ارتباطى (حتى همین انتخاب غیابى) با این جشنواره، در نبود اساسنامه را اعلام مى‌کنم. هر جایزه‌اى از این جشنواره تا زمانى که تکلیف آئین‌نامه و جزئیات هزینه‌هاى دو سال قبل منتشر نشود براى من بى‌اعتبار است.»

رابعه زند (آهنگساز، نوازنده قانون، مدرس، سازنده ساز) نیز که نامش در فهرست نامزدهای بخش «آهنگسازی موسیقی معاصر بی‌کلام» از این بخش کناره‌گیری کرد. این موزیسین درباره دلایل کناره‌گیری‌اش از این بخش ضمن انتقاد به روند جشنواره موسیقی فجر و خانه موسیقی گفت: در چنین شرایطی ضرورتی نمی‌بینم که با شرکت در رویدادی مانند جشنواره موسیقی فجر مهر تاییدی بر کارهایی بزنم که نسبت به آن‌ها همواره انتقاد داشته‌ام.

«جایزه باربد» اعتبار جشنواره یا پاشنه آشیل

همانطور که پیش از این طراحان و حامیان «جایزه باربد» عنوان کرده بودند قرار بود این جایزه همانند سیمرغ جشنواره فیلم فجر، اعتباری برای جشنواره موسیقی فجر و همچنین افتخاری برای دریافت‌کنندگانش باشد؛ منتهی آنچه در جریان برگزاری سی و یکمین و همچنین سی و سومین دوره جشنواره موسیقی فجر در بخش «جایزه باربد» روی داد بیش از آنکه به اعتبار جشنواره افزوده باشد به آن لطمه زده است.

قطعا ایده «جایزه باربد» این پتانسیل را دارد که نمادی برای اعتبار و افتخار دریافت‌کنندگانش باشد به شرط اینکه ساز و کارهای آن مورد بازنگری جدی قرار گیرد و استانداردهای علمی روشنی برایش تعریف شود.

گزارش: سعید اداک