یادداشت؛
سیاه‌نمایان و تولیدکنندگان اخبار منفی امروز پرچم تولید خبر خوب و امیدآفرین را بالا برده‌اند
شرایط کنونی ایجاب می‌کند، برخی رسانه‌ها دست از تکروی و تک‌گویی بردارند. گفتمان مناسبی که جذابیت کافی در عصر مخاطب‌سالاری داشته باشد، طراحی و ارائه کنند. به دیگر رسانه‌ها اجازه دهند کار حرفه‌ای خود را بکنند و از دخالت‌های ناروا بپرهیزند و به نتیجه کار توجه کنند.
اخیراً پرچم خبر خوب در جامعه خبری کشور بالا رفته است. متولیان خبر خوب، دست‌اندرکاران اطلاع‌رسانی و روزنامه‌نگاران را به امیدآفرینی و تدوین و انتشار اخبار مثبت دعوت می‌کنند. بسیار امر مبارک و مستحسنی است؛ مخصوصاً که پرچم را دوستانی برافراشتند که در چند سال گذشته، بالا‌ترین حجم تولید اخبار منفی و سیاه‌نمایی از اقدامات دولت برآمده از آرای مردم را در کارنامه خود داشتند و چنین تحول مهمی، جای شکرگزاری و قدردانی دارد.
کشور ما در شرایط کنونی، حقاً نیاز جدی به بازنگری در شیوه‌های دروازه‌بانی خبر در رسانه‌های ارتباط جمعی، به ویژه رسانه‌های اجتماعی موبایلی دارد. درباره خبر خوب کلیاتی مطرح شده، اما آنچه در علم روزنامه‌نگاری گفته می‌شود و از آن با عنوان مسئولیت اجتماعی روزنامه‌نگار یاد می‌شود، «درستی و صداقت»، «روشنی و صراحت» و «جامعیت و کامل بودن» است که یک خبر خوب را می‌سازد.
خبر خوب، به جای تمایل به اخبار هیجان‌انگیز و عجیب و استثنایی، اخبار توسعه و پیشرفت‌ها و موفقیت‌های کشور را که از طریق کوشش و برنامه‌ریزی انسانی انجام گرفته باشد، برجسته می‌کند، اما خبر حرفه‌ای آن است که رسانه طبق اصول و استانداردهای خبرنویسی، اخبار را تهیه و منتشر کند. خبر ایدئولوژیک هم اخباری است که احزاب، جناح‌ها و نهادهای مختلف، از ابزار خبر برای دست یافتن به اهداف سیاسی و اقتصادی خود بهره می‌برند. آن‌ها عرصه خبر را عرصه جنگ نرم می‌پندارند و سعی می‌کنند، از ابزار رسانه و خبر در مصاف با دشمن خارجی و اذناب داخلی آن‌ها بهره‌مند شوند.
روزنامه‌نگاری علم است و خبرنویسی، اصول و استانداردهایی دارد که مختص کشور خاصی نیست و هر کسی که کار خبری می‌کند، ملزم است آن اصول را رعایت کند. اگر این استاندارد‌ها رعایت نشود، رسانه مخاطبش را از دست می‌دهد. واقعیت این است که اگر رسانه‌ها با اصول علم روزنامه‌نگاری فعالیت کنند، خبر حرفه‌ای تولید می‌شود و خبر حرفه‌ای همان خبری است که نیاز خبری مخاطبان را ارضا می‌کند. مشکل اینجاست که برخی موسسات خبری، دنبال تولید خبر حرفه‌ای نیستند. آن‌ها خبر بد تولید می‌کنند. خبر بد خبر نیست، بلکه از ابزار خبررسانی، برای رساندن پیام سیاسی خود بهره می‌برند. اخبار ایدئولوژیک جزو این دسته ارزیابی می‌شوند. احزاب، گروه‌ها و جناح‌های سیاسی، سعی می‌کنند، منویات خود را در قالب خبر به جامعه تزریق کنند. برای آن‌ها رعایت اصول و استانداردهای خبر، اهمیتی ندارد، بلکه هدفشان پروپاگانداست؛ تبلیغات سیاسی برای خود و حمله به رقیب با ابزار خبر.
آنچه جامعه ما دچار آن شده، همین خبرسازی ایدئولوژیک برخی رسانه‌هاست. رشد غیرمعمول این نوع خبررسانی، اعتماد عمومی را دچار خدشه کرده است و در بحران‌های مختلف اجتماعی و سیاسی، اثر این بی‌اعتمادی به خوبی دیده می‌شود. مثلاً در یک حادثه، کشتی غرق می‌شود، اما جامعه به دلیل بی‌اعتمادی به نظام خبررسانی کشور، میل به شایعات و اخبار مغایر با خبر رسمی دارد. زلزله می‌شود، اما مردم به جای توجه به مؤسسات رسمی خبر، گوش به رسانه‌هایی می‌سپارند که مخالف جریان رسمی، مطلبی منتشر می‌کنند. چنین فضای بی‌اعتمادی مخاطب، یک شبه به وجود نیامده، بلکه عدول از اصول و استانداردهای خبرنویسی در رسانه‌های مختلف، طی سال‌های گذشته چنین فضایی را ایجاد کرده است و ترمیم این اعتماد عمومی هم مدت‌ها به طول می‌انجامد.
راهکار گذار از وضعیت فعلی و رسیدن به شرایط مطلوب آن است که رسانه‌های مستقل خبری تقویت شوند. نهاد‌ها و احزاب و گروه‌های سیاسی که میل دارند در فضای خبری فعالیت کنند، کار را به حرفه‌ای‌ها بسپارند و خودشان صرفاً در سیاستگزاری‌های کلان و تعیین سمت و سوی رسانه اعمال نظر کنند. رسانه‌های اصولگرا و اصلاح طلب، نقش بسیار مهمی در بهبود وضعیت موجود دارند. آن‌ها باید جریان رسانه‌ای کشور را به سمت هم‌افزایی و کاهش تنش‌های جناحی و اجرای موفقیت‌آمیز برنامه‌های اقتصادی از طریق تقویت رسانه‌های حرفه‌ای پیش ببرند.
ایراد مهم رسانه‌های جناحی، ضعف در مخاطب‌شناسی است. محتوای همه این رسانه‌ها، فقط برای مخاطب هوادار جذابیت دارد. یک رسانه، باید بتواند محتوایی تولید کند که بر همه مخاطبان اثرگذار باشد. ایراد دیگر این رسانه‌ها، آن است که نظام جمهوری اسلامی را فقط از آن خود می‌دانند و با رقیب مانند دشمن برخورد می‌کنند. این رسانه‌ها، اصول حرفه‌ای رسانه را درست رعایت نمی‌کنند. به عنوان مثال، یک رسانه خبری به شکل حرفه‌ای برای جلب اعتماد مخاطب، باید القای بی‌طرفی کند. بی‌طرفی واقعی و مطلق در هیج رسانه‌ای وجود ندارد، اما تکنیک القای بی‌طرفی، اهمیت بسیاری در ارتقای اعتبار رسانه دارد.
شرایط کنونی ایجاب می‌کند، این رسانه‌ها دست از تکروی و تک‌گویی بردارند. گفتمان مناسبی که جذابیت کافی در عصر مخاطب‌سالاری داشته باشد، طراحی و ارائه کنند. به دیگر رسانه‌ها اجازه دهند کار حرفه‌ای خود را بکنند و از دخالت‌های ناروا بپرهیزند و به نتیجه کار توجه کنند. رسانه‌هایی که اخبار جناحی تولید می‌کنند، مرزبندی مشخصی با نهادهای حامی خود داشته باشند. محصول خود را با توجه به بازار رقابتی رسانه‌ای و ذائقه مخاطب امروزی تولید و عرضه کنند. بفرموده کار کردن در رسانه، آن هم در قرن بیست و یکم، صرفاً اتلاف منابع و هزینه بی‌مورد است و اثرگذاری نخواهد داشت.
همه رسانه‌های کشور ما، نیاز جدی به بازنگری در اصول، راهبرد‌ها، روش‌ها، تکنیک‌ها و تاکتیک‌هایشان دارند. ایجاد کمپین «خبر خوب»، گرچه حاصل عبرت گرفتن از ناآرامی‌های اخیر کشور و برنامه پیشگیری از تکرار آن بوده است، اما هر چه باشد، حرفه‌ای‌گری در رسانه‌ها را تقویت می‌کند و به خیر و منفعت مُلک و میهن خواهد بود. تا باد چنین بادا
قادر باستانی
نویسنده و مدرس علوم ارتباطات اجتماعی
