تازه‌ترین سخنان معاون فرهنگی وزیر ارشاد درباره سیاست‌های انتشار کتاب و صدور مجوزها

به گزارش خبرنگار ایلنا، نشست خبری محسن جوادی (معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) صبح امروز (دوشنبه 18 دی‌ماه) با حضور اصحاب رسانه برگزار شد.

محسن جوادی در ابتدای این نشست؛ با اشاره به اینکه از دل پرسش و پاسخ خبرنگاران گاهی مسیرها و رویکردهای تازه‌ای برای مدیریت سیاستگذاری به وجود می‌آید، گفت: آقای صالحی در مواقعی که در مدیریت بودند؛ گرایش زیادی به برنامه‌ریزی و نهادینه کردن مقررات و ضوابط داشتند. در واقع خیلی از مسیرها، روندها و رویکردهای مدیریت فرهنگی ازسوی ایشان مشخص شده و من خوشحالم که فرصت دارم بنا بر یک ریل‌گذاری مشخصی پیش بروم. البته هرکس خودش نیز ایده‌هایی دارد و از مشاورانی استفاده می‌کند.

معاون فرهنگی وزارت ارشاد سپس در تشریح دو رویکرد اصلی این معاونت در دوره جدید بیان کرد: ترویج کتابخوانی و تقویت فرهنگ و هویت دینی از مهمترین رویکردهای ما برای فعالیت‌ در معاونت فرهنگی است. در بخش ترویج کتابخوانی هدف بالا رفتن سرانه مطالعه کشور است و برای رسیدن به این هدف فعالیت‌هایی مثل حمایت از صنعت چاپ، بهبود کسب و کار نشر، تسهیل مجوزهای نشر و کتاب، کنترل نوسانات کاغذ، ارائه وام و تسهیلات برای تاسیس و تجهیز کتابفروشی‌ها، تمرکززدایی از امور چاپ و نشر و تفویض اختیارات به شهرستان‌ها و استان‌ها صورت گرفته و ادامه پیدا می‌کند.

او ادامه داد: به عنوان مثال در سه ماهه پاییز 96 در استان اصفهان 590 درخواست مجوز کتاب بررسی شده و 540 عنوان کتاب مجوز چاپ گرفته‌اند. 40 تا 50 مورد اثر مشروط و نیازمند اصلاحیه بودند و تنها یک مورد درخواست مجوزش رد شده است. امیدواریم این امکان را برای تمام استان‌های کشور فراهم کنیم.

این مدیر فرهنگی اضافه کرد: در نمایشگاه‌های بین‌المللی و استانی نیز همین مسیر تمرکز زدایی را دنبال می‌کنیم تا تمام شهرها و استان‌های کشور از اختیارات لازم برخوردار شوند. در این سه سال سعی شده ساختار اداره کتاب نوسازی شود و ضوابط و مصداق‌های ممیزی را شفاف بیان کنیم. در این مسیر از نیروهای متخصص و متعهد استفاده کردیم تا از اشتباهات و ارزیابی‌های سلیقه‌ای کم کنیم. در بخش یارانه‌ها و جوایز کتاب که عموما در قالب نمایشگاه یا طرح‌های فصلی حمایت از کتابفروشی‌ها پرداخت می‌شوند نیز ترویج کتابخوانی را مدنظر داشته و داریم. حتی جایزه‌ای مثل جایزه کتاب هم به نوعی کمک به ترویج کتابخوانی است. ما از فعالیت مروجین کتابخوانی حمایت می‌کنیم و جشنواره‌ای برای تقدیر از آنها برگزار می‌شود. باید سعی کنیم با ارائه کتاب سالم، اعتماد بیشتری به مطالعه را در جامعه به وجود بیاوریم.

جوادی افزود: برگزاری جام باشگاه‌های کتابخوانی در روستاها و شهرهای مختلف؛ کودکان ما را در گروه‌های 10 تا 15 نفره دور هم جمع کرده تا کتاب بخوانند. امروز باشگاه‌های کتابخوانی کشور 60 هزار نفر عضو دارند. 60 هزار نفری که نسل آینده کشور هستند.

او درباره رویکرد معاونت به موضوع تقویت فرهنگ و هویت دینی نیز اظهار داشت: به عنوان مثال بنیاد شعر و ادبیات داستانی مسئولیت حفاظت از داشته‌های ادبی کشور و پرورش نسل جدیدی از نویسندگان و شاعران را برعهده دارد یا جایزه فیروزه برای حمایت از کالاهای فرهنگی برگزار می‌شود. کالاهای فرهنگی اصولا ترکیبی از اقتصاد و فرهنگ است و ما باید به موازات تولید کالای فرهنگی به فکر یافتن بازار برای عرضه آن نیز باشیم. حوزه تمدنی ایران حوزه وسیع‌تری از مرزهای کشور خودمان است به عنوان مثال کاراکترهای شاهنامه می‌توانند در افغانستان و تاجیکتسان نیز بازار داشته باشند.

جوادی تاکید کرد: هیئت خرید و انتخاب کتاب که کتاب‌های منتشر شده ناشران را برای کتابخانه‌ها خریداری می‌کنند هم به نوعی کمک به حفظ هویت فرهنگی است چراکه در کنار حمایت اقتصادی از ناشران، به نوعی جهت‌دهی فرهنگی و دینی نیز محسوب می‌شود. متاسفانه وضعیت تیراژ کتاب در کشور نگران کننده است هر چند تعداد عناوین کتاب‌های منتشر شده کم نیستند.

معاون فرهنگی وزارت ارشاد درباره دیگر فعالیت‌های فرهنگی این معاونت یادآور شد: دفتر تشکل‌ها و مجامع ارشاد برنامه گفت‌وگو با اقوام و مذاهب مختلف را دنبال می‌کند که البته تازه در ابتدای راه هستیم. همچنین توجه به دیپلماسی فرهنگی را وظیفه خود می‌دانیم متاسفانه به‌رغم توان و غنای فرهنگی ایران از خیلی کشورهای دیگر حضور کمتری در عرصه‌های فرهنگی داریم. البته تمام این اهداف را ما به تنهایی نمی‌توانیم محقق کنیم و متصدی انجام آنها باشیم بلکه نیاز داریم تا نهادهایی مثل صداوسیما، آموزش و پرورش، شهرداری و ... نیز به ما کمک کنند. طرح گرنت را برای حمایت از ترجمه و چاپ آثار ایرانی در زبان‌های دیگر برگزار می‌کنیم. طرحی که صرفا حمایتی است و خودمان هیچ سهمی از این ترجمه آثار نداریم.

معاون فرهنگی وزارت ارشاد سپس در پاسخ به سوالی درباره رویکرد این معاونت برای حمایت متوازن از صنعت نشر و کمک به حل معضل عدم همخوانی تعداد ناشران و کتابفروشی‌ها بیان کرد: وقتی صحبت از حوزه کتاب می‌کنیم یعنی تولید، توزیع و فروش را باید همزمان درنظر داشته باشیم.

وی افزود: بنا نداریم از حمایت‌های موجودی که از ناشران صورت می‌گیرد، کم کنیم ولی طرح‌های ویژه‌ای برای حمایت از کتابفروشی‌ها آغاز شده است. در طرح ارائه تسهیلات برای تجهیز و احداث کتابفروشی‌ تاکنون 100 درخواست مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. متاسفانه در برخی شهرها کتابفروشی نداریم و وضعیت روستاها نیز اصلا خوب نیست. روستاهای ما دیگر با 50 سال و 100 سال قبل تفاوت کرده و در روستاها افراد تحصیلکرده‌ای زندگی می‌کنند که نیازمند داشتن ویترین کتاب هستند.

جوادی اضافه کرد: حمایت تنها به معنی ارائه وام و تسهیلات نیست و به شکل‌های مختلفی می‌توانیم حمایت‌های زیربنایی از ویترین کتاب محقق کنیم. مثل همین آیین‌نامه‌ای که برای کاهش هزینه‌های آب و برق و حمل و نقل مربوط به کتاب آماده شده و باید در دولت به تصویب برسد. 95 درصد کارهای مربوط به این طرح انجام شده و چون سازمان‌ها و نهادهای زیادی درگیر آن بودند، زمان زیادی برد و انشاالله به زودی به مرحله نهایی می‌رسد.

این مدیر فرهنگی همچنین در پاسخ به انتقاداتی که نسبت به بنیاد شعر و ادبیات داستانی مطرح شد و اینکه گفته می‌شود با اضافه شدن مسئولیت برگزاری جوایز ادبی به این بنیاد؛ بنیاد از هدف اصلی خود دور شده است، گفت:‌ چه درباره بنیاد و چه درباره سایر بخش‌های معاونت هر انتقاد و پیشنهادی که مطرح شود، می‌پذیریم و بررسی می‌کنیم تا اگر واقعا نیازمند اصلاح است اقدامات لازم را صورت دهیم. هدف اصلی بنیاد حفظ و صیانت از شعر و ادب ایرانی و تقویت و پرورش شاعر و داستان‌نویس است. درباره جایزه جلال هم سعی کردیم دخالت در روند انتخاب‌ها نداشته باشیم و کارها به افراد کارشناس و منتقد سپرده شود هر چند داوری و انتخاب همیشه با انتقادهایی همراه است. قصد داریم سامانه‌ای فعال کنیم تا هر انتقاد و پیشنهادی نسبت به مدیران و عملکرد معاونت در اختیار ما قرار بگیرد و در صورت لزوم محقق شود.

جوادی سپس با اشاره به مسائل و اختلافاتی که در درون صنف نشر وجود دارد و در انتخاب اعضای شوراهای نمایشگاه خودش را نشان داده، گفت: اینکه به صرف وجود چنین اختلافات و بحث‌هایی از واسپاری‌ها کم کنیم یا مثلا برای یک سال بار دیگر تصدی برگزاری نمایشگاه را برعهد بگیریم کمکی به حل ماجرا نمی‌کند زیرساخت حضور صنف در امور اجرایی جز با مشارکت آنها مهیا نمی‌شود به عقیده من همین میزان واسپاری را باید حفظ کنیم و نباید به عقب برگردیم. در ادامه راه چنانچه که اگر شرایط مهیا بود؛ میزان واسپاری‌ها را ا فزایش می‌دهیم و در غیر اینصورت صرفا به حفظ همین میزان واسپاری پایبند خواهیم بود. البته اختلاف نظر در تمام صنوف و تشکل‌ها وجود دارد و خوشبختانه جلسه اول شوراهای برنامه‌ریزی تشکیل شده و ما تنها به عنوان میزبان در خدمت دوستان بودیم و دخالتی در قضایا نداشتیم.

او درباره بازگشت محل نمایشگاه از شهر آفتاب به مصلی و اینکه آیا احتمال دارد قرارداد چند ساله‌ای با مصلی بسته شود، اظهار داشت: بازگشت به مصلی به نوعی درخواست خود صنف بود که از عدم تکمیل شهر آفتاب و رفع نواقص آن ناشی می‌شد. در نشست‌هایی که با دوستان شهرداری داشتیم؛ دیدیم که آنها واقعا سعی می‌کردند در حل مشکلات شهر آفتاب همکاری کنند ولی مشکلاتی مثل تامین بودجه و زمان اجازه این کار را برای مدتی که ما نیاز داشتیم نمی‌داد. مصلی نیز به لحاظ ساختاری تحولاتی داشته و اکنون نزدیک به 90 هزار متر فضای مسقف در اختیار نمایشگاه می‌گذارد. این یعنی احتمالا بتوانیم تمام بخش‌ها یا دست کم چهار بخش از 5 بخش نمایشگاه را در فضای مسقف برگزار کنیم. مصلی همچنین تسهیلات ایاب و ذهاب و پارکینگ را گسترش داده که بسیار جالب توجه است.

او ادامه داد:‌ از دید ما نمایشگاه باید در محلی برگزار شود که برای مردم و ناشران راحت‌تر باشد. برگشت به مصلی در واقع احترام به خواست صنف و مردم بود. در مورد احتمال قرارداد برای چند سال با مصلی نیز فعلا نمی‌توانیم صحبتی کنیم ولی مصلی نگاه برگشت یک ساله یا دوساله نمایشگاه را ندارد و سعی می‌کند تمام همکاری را با ارشاد داشته باشد البته حتی با برگزاری این نمایشگاه در مصلی؛ شهرداری همچنان در روند برگزاری این رویداد فرهنگی به ارشاد کمک می‌کند هرچه هست مصلی به صورت رایگان امسال میزبان نمایشگاه خواهد بود.

جوادی همچنین در پاسخ به سوال خبرنگار ایلنا مبنی بر اینکه مدیرعامل شهر آفتاب درخواست اضافه شدن فضاهای مسقف را درخواستی جدا از چارچوب تفاهم‌نامه ارشاد و شهرداری می‌داند که به دلیل عدم تامین بودجه امکان تحقق آن را نداشتند و آیا به واقع ارشاد پیش از عقد قرارداد با شهرداری از نیاز فضای لازم برای برگزاری نمایشگاه مطلع نبوده تا با تیم شهرداری در میان بگذارد، متذکر شد: همانطور که در خبرها هم آمده قرارداد با شهرداری همچنان به قوت خود باقی است و در صورت تکمیل و رفع نواقص شهر آفتاب ممکن است نمایشگاه به این مکان بازگردد. درباره قرارداد مذکور و اینکه اضافه شدن فضاهای مسقف در آن درج نشده نیز باید گفت خیلی از جزئیات مطرح نشده بود و ما به قول معروف فضاهای مسقف را اندازه نگرفتیم هرچند دوستان شهرداری خودشان دیدند که بخشی مثل بخش کودک چه مشکلاتی داشت یا ورود آب به سالن‌ها چه مسائلی به وجود آورد. حل چنین نواقصی در قرارداد نبود ولی آنها خودشان خیلی برای حل مشکل تلاش کردند و قول‌هایی هم دادند و حتی سعی کردند برای اضافه کردن فضای مسقف از شورای شهر مصوبه و بودجه بگیرند. البته جدای از مساله بودجه، مسائل حقوقی و مشکل زمان نیز وجود داشت. اصولا تصمیم ما این است که هر مکانی که مجهزتر باشد به عنوان مکان نمایشگاه انتخاب شود و ما مصلحت صنف و مردم را در اولویت قرار می‌دهیم.

این مدیر فرهنگی درباره برنامه‌های معاونت فرهنگی برای حمایت از صنعت چاپ و آینده دفتر چاپ و نشر با توجه به اضافه شدن هیئت خرید و انتخاب کتاب به فعالیت‌های این دفتر گفت: با تغییراتی که در آیین‌نامه‌ها به وجود آمد و اینکه براساس تفاهم‌نامه با وزارت صنعت امور واردات دستگاه‌های چاپ به وزارت صنعت واگذار شد، بخش اداری ما در دفتر چاپ و نشر فرصت بیشتری پیدا می‌کرد برای اصلاح در ساختار اداری و اینکه بتوانیم از ظرفیت این دفتر بهترین استفاده را کنیم و از آنجا که نام آن دفتر چاپ و نشر بود، هیئت خرید و انتخاب کتاب را ذیل این دفتر انتقال دادیم. در این مسیر هیچ تغییری از لحاظ کارکرد نه در دفتر چاپ و نشر و نه در هیئت انتخاب و خرید کتاب صورت نگرفته و این اقدام صرفا یک اصلاح اداری بود تا تعریف دفتر چاپ و نشر را حفظ کنند.

جوادی تاکید کرد:‌ صنعت چاپ می‌تواند حتی در بحث کتابخوانی نیز سهم داشته باشند. اگر کتاب‌های ما چاپ خوب و باکیفیتی داشته باشند و با هزینه کمی زیر چاپ بروند یعنی فراهم شدن بستر کتابخوانی جدای از صنعت چاپ ظرفیت تبدیل شدن به قطب چاپ منطقه را دارد و اگر دیر بجنبیم ترکیه بازار چاپ را در دست می‌گیرد. در واقع بنا داریم با شیوه‌های نوین آموزشی خروجی خوبی از صنعت چاپ شاهد باشیم. مساله دیگری که در صنعت چاپ مهم است موضوع کاغذ است. 90 درصد از کاغذ مورد نیاز کتاب و تحریر و نشر کشور از خارج وارد می‌شود. ما در ایران تجربه موفقی از تولید کاغذ نداشته‌ایم و برخی حتی شرایط محیط جعغرافیایی را مطرح می‌کنند و اینکه در این شرایط تولید کاغذ توجیه ندارد به همین دلیل راحت‌ کردن سرمایه‌گذاری درحوزه کاغذ را در دستور کار داریم که به نوعی حمایت از صنعت چاپ نیز محسوب می‌شود.

معاون فرهنگی وزارت ارشاد درباره انتقادهایی که نسبت به طرح‌های حمایتی در حال اجرا مطرح می‌شود و این طرح‌ها را صرفا مسکنی برای حوزه کتاب و نشر می‌دانند نیز گفت: ما هم می‌دانیم که مشکل کتابفروشی و نشر ما و تیراژ پایین کتاب‌ها به صرف برگزاری طرح‌های فصلی یا ارائه تسهیلات درمان نمی‌شود ولی این کارها ادامه پیدا می‌کنند چون نمی‌خواهیم شرایط در حوزه نشر از آنچه که هست بدتر شود. برای درمان ریشه‌ای باید تقاضای درخواست کتاب و اصولا کالای فرهنگی را بالا ببریم تا تقاضا بالا نرود کاری از پیش نمی‌بریم. بالا رفتن تقاضا نیز تنها به همت ارشاد محقق نمی‌شود و باید با نهادهایی مثل صداوسیما و آموزش و پرورش تعامل داشته باشیم اگر تقاضای کتاب در جامعه نهادینه شود آن وقت است که می‌توانیم بگوییم کتابخوانی را افزایش داده‌ایم. مشکل اقتصاد مشکل فراگیر در کشور ماست که مختص به حوزه کتاب و نشر هم نیست ولی با ارائه تسهیلات سعی می‌کنیم تا سختی‌ها را برای فعالان این حوزه کمتر کنیم.

او ادامه داد: خوشبختانه خود دولت نیز بودجه‌هایی برای توسعه انسانی روستاها در نظر گرفته که از آن می‌توان برای اضافه کردن ویترین کتاب و کار فرهنگی در روستا استفاده کرد. باید به خواننده اعتماد کنیم و به انتخاب‌های او احترام بگذاریم. اگر می‌خواهیم سلیقه کتابخوانی را اصلاح کنیم باید با نقد درست وارد شویم. کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌های ما عملا تنها به انبار کتاب تبدیل شده‌اند و مراجعه‌ای ندارند مسلما در این شرایط فضا برای کار فرهنگی آنهایی شاید با هویت فرهنگی ما همخوانی نداشته باشند، بیشتر فراهم می‌شود. در حال حاضر مخصوصا در مورد روستاها نگرانی داریم و باید بخش بزرگی از کارهای فرهنگی را به روستاها ببریم.

جوادی در توضیح فعالیت‌های هیئت انتخاب و خرید کتاب نیز اظهار داشت: تا چند سال پیش نزدیک به 5 میلیارد تومان از خریدهای این هیئت به نهادهای دولتی مربوط می‌شد ولی اخیرا این مورد لغو شده و خریدهای آتی هیئت مذکور از ناشران خصوصی خواهد بود. باید سعی کنیم کتابهای دانش عمومی در کتابخانه‌ها افزاشی دهیم و توازنی در لیست خریدهای ارشاد به وجود بیاوریم تا پاسخگوی نیازهای مراجعه کنندگان به کتابخانه‌ها نیز باشد.

وی درباره اقدامات معاونت فرهنگی برای حوزه هویت دینی و فرهنگی تصریح کرد: هویت دینی در لایه‌های مختلفی مثل آیین‌ها و مناسک نیز دنبال می‌شود ولی آنچه که ما دنبال می‌کنیم بخش فکری هویت دینی است یعنی ساخت انسان آگاه اگر از آگاهی غفلت کنیم و معرفت جامعه را تقویت نکنیم تقویت نمادهای هویت دینی نیز چندان پایدار نخواهد ماند. اصولا کار فرهنگی بستر کار دینی نیز هست و آ‌گاهی هر دوی این حوزه‌ها را پایدار نگاه می‌دارد.

جوادی گریزی نیز به نحوه ورود کتاب‌ها به مدارس زد و گفت: اینکه کتابی که از سوی ارشاد مجوز دارد اما برای ورود به مدرسه نیز مجدد مورد بررسی قرار می‌گیرند نافی مجوز ارشاد و مسئولیت ما نیست. کتاب‌های مجوز گرفته از سوی ارشاد نیز می‌توانند مورد نقد و بررسی قرار بگیرند و شاید انتقادی هم به آنها وارد باشد. در واقع مجوز یعنی حداقل‌هایی براساس قانون رعایت شده است. منتهی اینکه اگر آموزش و پرورش خود نیز پیش از انتخاب کتاب‌ها آنها را بررسی می‌کند تا مطابق با نیازها و سن دانش آموزان باشد، اگر در مسیر درستی صورت گیرد نکته منفی محسوب نمی‌شود. اصولا ارشاد سفره‌ای را باز می‌کند با غذای متنوع که ممکن است برخی از این غذاها مناسب برخی افراد و سنین نباشند. گزینش و انتخاب به معنی نفی ارشاد نیست ولی این نگرانی وجود دارد که این تفکیک‌ها به صورت سلیقه‌ای اعمال شود و نه علمی.

جوادی تاکید کرد: خیلی از مناطق کشور از مسیرهای انتشار کتاب به ویژه برای چاپ کتاب‌هایی به زبان بومی اطلاعی ندارند. ما در ارشاد خودمان نمی‌توانیم دست به تولید کتاب به زبان‌های اقوام مختلف بزنیم ولی می‌توانیم از چنین آثاری حمایت کنیم و سعی داریم به رغم تمام محدودیت‌ها و مشکلات همراهی و مشارکت جدی برای چاپ داستان به زبان‌های بومی داشته باشیم.

معاون فرهنگی وزارت ارشاد درباره نمایشگاه‌های خیابانی کتاب که در میادین، معابر و ایستگاه‌های مترو نیز برگزار می‌شود، گفت: ما هیچ همکاری با این نمایشگاه نداریم ولی ممانعتی هم تا به حال از سوی ما در روند برگزاری آنها صورت نگرفته است. به نظرم این نکته‌ای است که باید برای ورود به آن فکر کنید و متاسفانه تاکنون توجهی به آن نداشتیم.

او در پایان مجدد درباره بحث صدور مجوز و ممیزی‌ها تصریح کرد: اگر صحبت از احتیاط در روند ممیزی می‌شود به معنی عدم شفاف بودن قوانین آن نیست. در فقه نیز خیلی موارد و موضوعات صراحتا روشن اعلام شده ولی باز مانند همیشه بر رعایت جانب احتیاط نیز تاکید می‌شود. در مورد مجوز و تشخیص مصادیق نیز هم می‌توان رویکرد خیلی محتاطانه داشت و هم رویکرد متعادل برای اینکه منشا خیر و آگاهی را محدود و مسکوت نکنیم ما از مجموعه‌ای از افراد محتاط و غیرمحتاط در روند ممیزی استفاده می‌کنیم. قوانین مربوط به ممیزی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی هستند و اگر زمانی نیاز به اصلاح و بازنگری در آنها باشد همان نهاد تصویب‌کننده است که می‌تواند این کار را انجام دهد.