مولانا بخشی از هویت جامعه فرهنگی ایران است

به گزارش خبرنگار ایلنا، مصطفی ملکیان در این برنامه با ابراز خوشحالی از حضور در مراسم رونمایی از یک تصحیح ممتاز از مثنوی معنوی گفت: شاید سوال اصلی این باشد که چرا همچنان باید به مولانا بپردازیم او آثار و تفکرش چه ضرورتی برای امروز ما دارد و در اوایل قرن بیست و یک میلادی چه سودی از خوانش مولانا می‌بریم و اصلا صرف مطالعه مجدد مولانا منطقی به نظر می‌رسد و آیا ضرورتی برای این مساله احساس می‌شود.

این استاد دانشگاه سپس دو دیدگاه مختلف به مولانا را نام برد و گفت: در نگاه به مولانا دو دیدگاه مختلف وجود دارد یکی دیدگاه هویتی و اینکه به هر حال مولانا بخشی از هویت جامعه فرهنگی ماست و به همین دلیل شناساندن و شناختن او به تشخص هویت ما کمک می‌کند این دیدگاه معمولا در دانشگاه‌ها و دپارتمان‌های زبان و ادب و فارس یا تاریخ عرفان تعقیب می‌شود. با این حال برای شهروند عادی شاید از این زاویه نتوان توجیهٔ را مطرح کرد.

وی ادامه داد: اینجا پای دیدگاه دوم که دیدگاهی منفعت طلبانه و مشکل گشایانه است به میان می‌آید و اینکه اساسا پای آثار و تفکر مولانا در زات خود حقیقتی را بیان می‌کند که به رفع مشکلات بشر امروز کمک کند. اگر چنین حقیقی در اثر مولانا وجود دارد یا احتمال آن می‌رود پس خوانش مولانا نیز می‌تواند حقیقتی لازم تلقی شود بالاخر من انسان نوعی در زندگی فردی و اجتماعی خود مشکلاتی دارد و باید ببینیم آیا آثار مربوط به هفتصد سال پیش مولانا برای مشکلات من نسخه‌ای دارد این نگاه حقیقت طلبانه و مشکل گشایانه همچنان جای کار دارد و به ما می‌گوید که می‌توانیم به مولانا رجوع کنیم.

ملکیان سپس به دو شرط برای رجوع به مولانا اشاره و بیان کرد: برای اینکه چه با دید هویتی و چه با دید منفعتی و حقیقت طلبانه به مولانا مراجعه کنیم نیازمند توجه شروطی هستیم در این مسیر نگاه ما به مولانا نباید نگاه یک شیخ، مراد و... در برابرش تسلیم هستیم باشیم و اینکه بگوید هر چه او گفته است بی‌هیچ تفکری پذیرفته است. باید ببینیم از میان آموزه‌ها و تفکرات مولانا چه چیزی می‌توانیم بیابیم و استخراج کنیم. نه اینکه دست به دسته به مولانا باشیم مولانا بخشی از سنت فرهنگی ماست و‌‌ همان طور که باید به آن توجه داشته باشیم نباید نگاه متعصبانه و سخت گیرانه به مولانا داشته باشیم باید به نگاه نقاد به مولانا نگاه کنیم تا وجه حقیقت طلبی در آثار او برای ما عیان باشد.

او ادامه داد: باید بپذیریم مولانا نیز مثل هر متفکری و اندیشمند دیگری احتمال خطا داشته ولی در عین حال باید سعی کنیم آموزه‌های مثبت و تاثیر گذار او را استخراج کنیم و آن بخش از تفکراتش که به ضم برخی قابل دفاع نیست کنار بگذاریم.

مولانا سخنان ماندنی دارد و باید ببینیم از میان این سخنان مواردی هست که امروز بتوانیم آن‌ها را بپذیریم بحثم اینجا موضوع حق و باطل نیست بلکه آزمودن این سخنان دسته بوته عقلانیت اخلاق جهانی و حقوق بشر است.

ملکیان در توضیح بیشتر سنجش سخنان مولانا در حوزه‌های عقلانیت اخلاق جهانی و حقوق بشر اظهار داشت: این بررسی سخنان مولانا در این سه شرط، شرط کافی برای پذیرش آنهاست یعنی باید بررسی کنیم که سخنان او با عقلانیت سازگار باشد با اخلاق جهانی همخوانی داشته باشد و با حقوق بشر نیز منطبق باشد.

در آثار و کلام مولانا بخش‌هایی زیادی وجود دارد که با تمام این سه شرط همخوانی دارد و حالا کسی می‌تواند درباره میزان آن‌ها نسبت به کل آثار مولانا بحث کند می‌توانیم کل نظام فکری یک اندیشمند را قبول نداشته باشی و ولی از بخش‌های اندیشه هاو استخراج کنیم یعنی تقسیم کل اندیشه یک فرد به نکته‌های هستی‌شناسانه، خدا‌شناسانه، معرفت‌شناسانه، انسان‌شناسانه و وظیفه‌شناسانه به نظرم سه بعد معرف‌شناسی، اخلاق و انسان‌شناسی در آثار مولانا هنوز برای ما حرفهایی برای گفتن دارد.

 کلام آخر اینکه بنده نه مولانا و نه هیچ کس دیده دید مرید و مرادی ندارد اما می‌گویم می‌توانیم از بخش‌های مثبت و مفید اندیشه هر متفکر بهره ببریم.

نصرالله‌پور جوادی نیز در این مراسم با اشاره به تصحیحات قبلی که بر مثنوی معنوی انجام شده گفت: بیش از ۱۰۰ سال است که تصحیح معنوی با نام نیکلسون محقق انگلیسی گره خورده تصحیح او سال ۱۹۲۵ چاپ شده و او چند سال وقت خود را صرف جمع آوری به نسخه‌های متفاوت از مثنوی کرده بود و با یک نگاه انتقادی نیز این مهم را انجام داده است.

از آنجایی که نیکلسون در کنار تصحیح ترجمه اثر به انگلیسی را نیز انجام داده هر دو این موارد به بهتر شدن همدیگر کمک کردند چرا که برای تجربه باید کلمه به کلمه یک متن را بفهمیم و درک کنیم و برای تصحیح نیز درگیر کلمات می‌شویم تا پی ببریم که اصل کلمه چه بوده و ایا این واژه در متن اصلی وجود داشته است یا نه.

پورجوادی تاکید کرد: بعد از تاکید نیکلسون این سوال مطرح می‌شود که اساسا آیا نیاز است فرد دیگری مجدد به تصحیح مثنوی معنوی بپردازد و کسی به سراغ این کار می‌رود. نیکلسون آرزو دارد تمام متون کلاسیک فارسی با متن صحیح در اختیار همه قرار بگیرد و خود ش اولین گام را در این مسیر برداشت کم کم نیز افراد دیگری به عرصه تصحیح وارد شدند واقعیت این است که تصحیح متون یک علمی است که ما از فرهنگی‌ها آموخته‌ایم و نباید به سادگی از کنار این مساله عبور کنیم.

نیکلسون برای تصحیح مثنوی دفتر کاملی از این پیام در اختیار نداشت و حتی قدیمی‌ترین نسخه‌هایی که به آن‌ها دست یافته بود کامل نبودند تا اینکه سرانجام نسخه قونیه به دست آورد و کار تصحیح را با این اثر نهایی کرد.

این فعال ادبی سپس با اشاره به وجود تصحیح‌هایی دم و دستی از سوی ادبی گفت: متاسفانه این روز‌ها شاهد هستیم که افرادی از روی آثار تصحیح شده معروف با اندکی با دخل و تصرف اثری به نام خودشان چاپ می‌کند که این مساله به کار دقیق علمی و تحقیقی لطمه می‌زند البته که اثر آقای موحد جای خودش را دارد و من بعد از مطالعه دقیق می‌توانم بگوییم که آیا بعد از آن نیاز است کسی به تصحیح تازه‌ای اقدام کند یا خیر.

محمد علی موحد نیز در این مراسم با انتقاد از اینکه مراسم رونمایی برای کتاب پیش از خوانش آن توسط سخنران برگزار شده گفت: آقای پورجوادی تلویحا می‌گوید بعد از نیکلسون چرا موحد به سراغ تصحیح مثنوی معنوی رفته است اگر کتاب را خواند ه بودید می‌دیدید که به تمام این پرسش‌ها به صورت مفصل در آن اثر پاسخ داده شده همچنین تمام نسخه‌هایی که نیکلسون در کار خود از آن‌ها استفاده کرده در کتاب مطرح شده است نسخه قونیه که جناب پورجوادی از آن نام بردند نسخه‌ای به خط مولانا نیست حتی به خط حسام سلفی نیست که کاتب می‌گوید این نسخه را از نسخه‌ای که مولانا صحت آن تاکید داشته نوشته است و تنها نسخه موجود با این امتیاز نیز نیست و مثلا نسخه ۶۷۸ نیز عینا همین شرایط را دارد.

موحد ادامه داد: با این حال در بالا بودن ارزش نسخه قونیه مثنوی معنوی شکی نیست و من شخصا تلاش کردم به نوعی دنباله کار نیکلسون را بگیریم و تکمیل کنم اساسا براینکه با محتوای کتاب آشنا شویم اول باید متن آن را تثبیت کنیم و قصد ما فراهم کردن یک نسخه مثنوی و معنوی بود نیکلسون در آن سال‌ها با آن ابزار و لوازم محدود تصحیح قابل قبولی ارایه کرده بود ولی واقعا همچنان جا داشت تا نکته‌هایی را از دل اثر بیرون بکشیم. خوبی این اثر این است که تنها به نسخه‌هایی از مثنوی اکتفا کردیم که نهایتا تا ۱۵ سال پس از مرگ مولانا نوشته شده است.

توفیق سبحانی نیز در سخنانی در این مراسم نکات و ظرایفی از متون کهن ارایه کرد.