ساخت سازه عظیم فلزی روی دروازه کورش و در حریم درجه یک تخت جمشید ادامه دارد؛
مدیران سازمان میراث فرهنگی پشت «تل آجری» را خالی کردند
درحالیکه نصب ده‌ها ستون فلزی قطور و مرتفع در محوطه باستانی تل آجری در حریم درجه یک تخت جمشید با موجی از اعتراض و انتقاد در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی روبه‌رو شده است، مسؤولان سازمان میراث فرهنگی از هرگونه اظهارنظر در این‌باره خودداری می‌کنند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، تل‌آجری یکی از محوطه‌های باستانی اطراف تخت جمشید است که آثار مهمی از آغاز دوره هخامنشی در آن کشف شده است. هیأت باستان‌شناسی ایران و ایتالیا که از سه سال پیش حفاری در تل آجری را در دستور کار قرار داده است، در تازه‌ترین کشفیات خود موفق به شناسایی یک معماری منحصر به فرد از دوره هخامنشیان شد. بنایی که گفته می‌شود احتمالاً دروازه‌ای از زمان کورش بوده و به دست هنرمندان بابلی ساخته شده است.
کشف آجرهای لعابدار با نقش حیوانات افسانه‌ای ازجمله مهمترین یافته‌های باستان‌شناسی در این بناست. این بنا تا دوران داریوش اول هم وجود داشته اما گویا پس از داریوش، شاهان هخامنشی به دلایل سیاسی آن را تعطیل و به مرور زمان تخریب کرده‌اند.
مخالفان چه می‌گویند؟
اکنون، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور با این استدلال که محوطه تل آجری نیازمند سازه‌ای دائمی برای حفاظت در برابر عوامل طبیعی است و باید به یک سایت – موزه تبدیل شود، ستون‌های فلزی قطوری را با پایه‌های بتنی در این محوطه نصب کرده است. مجوز این اقدام نیز از سوی سیدمحمد بهشتی، رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری صادر شده است.
با این حال، شماری از کارشناسان میراث فرهنگی ایجاد چنین سازه عظیمی روی تل آجری را خلاف ضوابط حفاظت از آثار تاریخی بویژه ضوابط حریم درجه یک تخت جمشید می‌دانند.
علی هژبری، نخستین باستان شناسی بود که در این باره اظهارنظر کرد و با انتشار بیانیه‌ای در دیده‌بان میراث فرهنگی اظهار داشت: «تخت جمشید از اولین پرونده‌هایی است که در فهرست جهانی ثبت شده است و چندی پیش از ساخت سیلو در حریم درجه یک آن با حکم قوه قضاییه ممانعت به عمل آمد. امروز به بهانه ایجاد سایت موزه داخل عرصه بنا را کنده، بتن ریزی نموده و ستون‌های مرتفعی را جاگذاری نموده‌اند تا پوشش ثابت و نه موقت ایجاد کنند. ضوابط عرصه و حریم را هیچ ارگانی نمی‌تواند تغییر دهد. چه رسد به اینکه خود سازمان متولی حفاظت عرصه و حریم یعنی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ضوابط خود را زیر پا گذارد.»
اسناد رسیده به خبرگزاری ایلنا نشان می‌دهد که برخی دیگر از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی نیز مخالفت خود با ایجاد سازه سنگین روی تل آجری را اعلام کرده‌اند. استناد همگی آنان به بند اول ازضوابط حریم درجه یک تخت جمشید است که مقرر می‌دارد: «در داخل محدوده حریم درجه یک که در اصل خود دارای ارزش تاریخی و واجد آثار فراوان زیر سطحی است احداث هرگونه ساختمان و تأسیسات، نصب دکل، درختکاری، دیوارکشی، حصارکشی، پی کنی، کند و کاو، تسطیح اراضی، هرگونه عملیات استخراج معادن سنگ، شن و ماسه و خاک رس، دفن و رها سازی زباله و نظایر آن ممنوع است.»
از این رو، این پرسش مطرح شده که وقتی در جایی حتی نمی‌توان درخت کاشت، چگونه می‌توان ده‌ها ستون فلزی قطور و مرتفع را برافراشت؟ گفته می‌شود که حجم بتن ریزی برای نصب این پایه‌ها حدود 300 مترمربع است.
یکی از کارشناسان ارشد میراث فرهنگی که مایل نیست نامش گفته شود، در این باره می‌گوید: «این ستون‌های قطور و سنگین، در حقیقت پایه‌های سقف بزرگی هستند که به زودی روی آنها نصب می شود. برای نصب این ستون‌ها ناگزیر شده‌اند که کانال بزرگی را دورتادور محوطه تل آجری حفر کنند. این کانال، باعث تخریب محوطه مهمی شده که هنوز تمام آن مورد کاوش قرار نگرفته و پیوستگی آن با محوطه‌های پیرامونی روشن نیست. بنابراین مهمترین مشکل این سازه، بریده شدن لایه‌های باستانی و ایجاد گسست در محوطه تل آجری است. یعنی آسیب به عرصه یک اثر ملی!»
به گمان این کارشناس میراث فرهنگی، «تاکنون هیچگونه طرح جامعی در رابطه با سایت موزه تل آجریارایه نشده و با مشاوران و کارشناسان ذیربط نیز مشورتی به عمل نیامده است.»
مدیر تخت جمشید:
نشد که این ستون‌ها را در پاسارگاد نصب کنیم به تل آجری آوردیم
مسعود رضایی منفرد، (مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید) از موافقان ایجاد سازه فلزی روی محوطه تل آجری است. او می‌گوید: «موضوعی که برای ما بسیار مهم است مسئله‌ی حفاظت است. نمونه‌های زیادی وجود دارد که روی عرصه‌ی بنا هم مجبور به حفاظت هستیم. مثلاً یک نمونه‌اش خود تخت‌جمشید است که دقیقاً روی پلکان شمالی آپادانا در سال 1372 سقفی نصب شد.»
او، در پاسخ به اینکه نصب این پایه‌ها به عرصه اثر ملی تل آجری آسیب زده است، اظهار می‌دارد: «وقتی درخصوص یک اثر تاریخی، حفاظت برای‌مان در اولویت باشد، مجبوریم موارد دیگری را فدا کنیم.به خاطر اینکه دهانه ما حدود 50 متر است، مجبوریم از آخرین تکنولوژی قابل دسترس، یعنی استیت فریم استفاده کنیم. این لوله‌ها قبلاً مورد تأیید کارشناسان قرار گرفته و مجوز شورای فنی و شورای راهبردی استان را دارد.»
مدیر پایگاه تخت‌جشید درخصوص نادیده گرفتن ضوابط حریم تخت جمشید نیزمی‌گوید: «بحث حفاظت که پیش می‌آید؛ جریان فرق می‌کند. قوانین برای کسی است که در چنین محوطه‌ای درخت می‌کارد و آنجا را تبدیل به باغ‌‌شهر می‌کند. ما نمونه‌های مختلفی داریم که فردی اول درخت کاشته، و بعد دورش را دیوار کشیده و کم کم ویلا ساخته است. ما که نیامده‌ایم آنجا را تغییر کاربری بدهیم. ما درصددیم تا یک سایت تاریخی که متعلق به همه‌ی ایران است را حفاظت کنیم.»
نکته جالب در اظهارنظر رضایی منفرد آنجاست که می‌گوید: «این سایت‌موزه سابق بر این قرار بود در محوطه‌ی پاسارگاد ساخته شود و باز هم هدف حفاظت بود. ولی فنداسیون‌هایی که ما انتخاب کرده بودیم، ارتفاع 50 متری داشت، و دقیقاً به ساختار هخامنشی می‌خورد. همین موضوع باعث شد که ما نتوانیم در پاسارگاد این سایت موزه را ایجاد کنیم. درنتیجه بهترین کار همین بود که در تل آجری آن را بسازیم تا هم بنا حفاظت شود و هم کاوش‌های باستان‌شناسی را معرفی کنیم.»
مدیر پروژه:
این سازه را به پیروی از بزرگان میراث فرهنگی ساختیم
مدافع بعدی، علیرضا عسگری چاوردی، سرپرست پروژه «ایجاد فونداسیون پوشش دایمی برای حفاظت از محوطه تل آجری» است که در پاسخ به پرسش‌های ایلنا، متن از پیش تهیه شده‌ای را در اختیار قرار می‌دهد. در بخشی از این متن نوشته شده است که «با مشورت از متخصصین متعدد داخلی و استفاده از تجربه محوطه‌های باستانی مهمی نظیر سقف پلکان شرقی تخت جمشید با ارتفاع 10 متر که در دوره زنده‌یاد دکتر باقر آیت‌الله زاده شیرازی به عنوان ممتازترین چهره ماندگار میراث فرهنگی کشور در دهه 1370 نصب شده بود یا محوطه‌های مهم دیگری نظیر پوشش سقف سازه فلزی محوطه هگمتانه همدان، بندیان درگز در خراسان، محوطه باستانی شش هزار ساله زاغه در دشت قزوین که در دوره زنده‌یاد دکتر نگهبان معروف به پدر باستان شناسی ایران و هم محوطه باستانی قلی درویش در قم ایجاد شده بود در تمام موارد تجربه نشان داده بود که بهترین راه حفاظت از محوطه‌های باستانی پس از کاوش، ایجاد پوشش سازه‌های فلزی جهت جلوگیری از تخریب بنا در مقابل باد و باران است.»
در ادامه متن آمده است: «بررسی‌های متعدد مغناطیس‌سنجی و پس از 6 سال کاوش بنای تل آجری در محدوده بنا نقشه راه برای گروه کاوش کاملا روشن بود که ایجاد پایه‌های سقف در دور تا دور بنا در فاصله 3 تا 5 متری از سازه اصلی باید انجام گیرد زیرا در بخش‌های پیرامونی اثر تاریخی وجود نداشت. یعنی ابعاد بنای تحت پوشش 30 در 40 متر و ابعاد پلان پایه‌های فونداسیون حفاظتی دور تا دور محوطه 50 در 60 متر پیشنهاد شد تا هر نوع سازه الحاقی احتمالی هم تحت پوشش سقف قرار گیرد. کاوش در آوارهای پیرامون بنا طی 8 ماه انجام شد و به جز دو دیوار الحاقی که از قبل پیش‌بینی می‌شد هیچ اثر معماری دیگر بدست نیامد. پایه فونداسیون در خاک بکر و پایین‌تر از سطح زمین‌های کشاوری ایجاد شد؛ زیرا محدوده بزرگ تحت پوشش این سقف بدون ایجاد و یا قرار گرفتن حتی یک پایه روی اثر تاریخی باید ایجاد می‌شد.»
چاوردی با قبول تلویحی حجیم بودن سازه در حال احداث، معتقد است که «به دلیل بزرگی ابعاد سقف و هم لزوم استحکام آن و مهمتر رعایت ارتفاع آن از سطح محوطه حداکثر 3 متر ارتفاع با رعایت حفاظت از منظر تخت جمشید آن هم در فاصله 4 کیلومتری تخت جمشید، ایجاد چنین پوشش حفاظتی نیازمند استفاده از بستری محکم داشت که بتواند با ایجاد لوله‌های فلزی سبک که در اصطلاح سازه فضایی سبک خوانده می‌شوند، ایجاد پوشش سقف ایجاد شود.»
مدیران ارشد سکوت کرده‌اند
درحالیکه مجری طرح و مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید از این طرح دفاع می‌کنند، مدیران ارشد سازمان میراث فرهنگی حاضر به اظهارنظر در این باره نیستند. سیدمحمد بهشتی که امضای او پای مجوز احداث این سازه عظیم قرار گرفته، از دسترس خارج است.
تماس با محمدحسن طالبیان (معاون میراث فرهنگی سازمان) نیز نتیجه‌ای به همراه ندارد و مسؤول روابط عمومی دفتر او، "حضور در جلسه" را علت عدم پاسخگویی طالبیان می‌داند و موضوع را به مدیران استان فارس ارجاع می‌دهد.
سومین مقام ارشد سازمان میراث فرهنگی؛ فرهاد نظری (مدیرکل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی) است که پایش وضعیت آثار ثبتی و حرایم آنها اعم از ثبت شده در فهرست آثار ملی و جهانی در حوزه مسؤولیت او قرار می‌گیرد. وی به این پاسخ اکتفا می‌کند که اگر ساخت و ساز صورت گرفته، آسیبی به اثر نزده باشد، جای تأمل دارد اما اگر آسیب زده باشد، خلاف قانون عمل شده است. او البته نمی‌گوید که در صورت بروز آسیب، اقدامات وی به عنوان مدیرکل دفتر ثبت آثار چه خواهد بود و آیا می‌توان از تداوم ساخت و ساز در تل آجری جلوگیری کرد؟
