لزوم توجه به سینمای معناگرا/ باید به ادبیات بیشتر توجه کنیم

به گزارش ایلنا، «محمدمهدی حیدریان» رییس سازمان سینمایی در نخستین جلسه شورای «سینمای معناگرا» با تاکید بر اینکه از جمله اشکالات زیربنایی که در سینما شناسایی شده همین عدم توجه به محتوای معناگرا در قالب سینمای داستانی است، گفت: جایگاه مهم این شورا ارائه راهکار برای نهادینه کردن محتوای معناگرا در هر فرم و شکلی از سینما است تا علیرغم روند کلی صنعتِ غالبِ سینمای جهان، ما را به مقصود مورد نظر رهنمون سازد.

وی افزود: در سینمای امروز مفهوم «معناگرایی» نیاز به تبیین دارد؛ برای درک بیشتر می‌توان آثار موفق خارجی و ایرانی در این بخش مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد، تا به یک چارچوب نظری معنا و جایگاه تعریف شده‌اش در حوزه سینمای معناگرا دست یافت.

رئیس سازمان سینمایی به تولید آثار سینمایی معناگرا در سال‌های گذشته اشاره کرد و گفت: با توجه به سابقه موجود اگر ناب‌تر و خاص‌تر در حوزه معرفتیِ خودمان به این موضوع بنگریم، در سبد تولیدات سینمای ایران می‌توانیم شاهد تولیدات معناگرا باشیم و با حمایت از ساخت چند فیلم استاندارد در سال می‌توان نیاز مخاطبان را برآورده کرد.

او گفت: با توجه به بضاعت موجود باید از یک نقطه شروع و امکانات لازم در این عرصه را برای صاحبان ایده و فیلمسازان مهیا کرد تا هر فیلمساز بر اساس برداشت خود بتواند در این حوزه کار کند.

حیدریان اظهار داشت: سینمای معناگرا توجه و حسِ مخاطب و فیلمساز را از عالم ماده جدا و به عالم معنا می‌برد و یکی از کارکردهای شورای سینمای معناگرا، محلی برای تعامل و گفت‌وگوی اهل علم در حوزه سینمای معناگراست، فرصتی که تاکنون محقق نشده است.

در ادامه این نشست، مباحثی چون توجه به معنا و معنویت در آثار سینمایی از نگارش تا تولید، تبیین مفاهیم اولیه برای تمام اهل فن و عرضه مفاهیم به صورت شاخص‌های عملی، نگاه واقع بینانه به سینمای معناگرا لزوم مشخص شدن شاخصه‌های اخلاق‌گرایی، دینی و مذهبی و معناگرایی، تعیین اولویت و موضوع این نشست، پرهیز از آسیب‌هایی که از طریق افکار و اعتقادات عرفان‌های شرقی و یا غربی در این حوزه وجود دارند، اهمیت دلایل صوری معنا در سینما، کاربرد  منطق و مفهوم و همچنین معنای فارسی معنویت‌گرایی در این ژانر مطرح و مورد بررسی قرار گرفت.

نخستین نشست «شورای معناگرا» با حضور محمدمهدی حیدریان، حجت‌الاسلام والمسلمین هادی صادقی، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زائری، منوچهر محمدی، شهریار بحرانی، احمدرضا معتمدی، هادی نائیجی، حسین اسدی‌زاده علیرضا تابش و دکتر مسعود نقاش‌زاده در بنیاد سینمایی فارابی برگزار شد.

همچنین محمد مهدی حیدریان رئیس  سازمان سینمایی در مراسم   روز کتاب و سینما گفت: امیدوارم در سینمای آینده کشورمان بتوانیم بیش از گذشته از حوزه ادبیات و فرهنگ مکتوب بهره گیریم و به کمک آن نقصی که در سینما وجود دارد را برطرف کنیم. داشتن نگاهی عمیق‌تر و حرکت بر مبنای حرکت‌های موردنیاز برای تبدیل یک پیام به تصویر با انس و الفت با کتاب به‌دست می‌آید و ما این مساله را در سینما دنبال می‌کنیم.

حیدریان بیان کرد: یکی از این موضوعات انجام کارهای اختصاصی است تا بتوانیم از کف بالاتری شروع کنیم. ادبیات مکتوب به ما کمک می‌کند به مسایل مختلف سینمایی بهتر بپردازیم. حضور افرادی مانند هوشنگ مرادی کرمانی در این‌گونه مراسم‌ و همچنین در بنیاد فارابی به این معنی است که ما دل و چشم امید به کتاب بسته‌ایم تا کمک کند عقب ماندن در حوزه تصویر جهانی را سریعتر برطرف کنیم.

غلامی جلیسه، مدیرعامل موسسه خانه‌کتاب با اشاره به سومین سال برگزاری جشنواره کتاب و سینما در حاشیه جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه بیان کرد: اتفاق‌هایی هستند که وقتی برای اولین بار رخ می‌دهد شیرین است ولی تکرار آن شیرین‌تر است. جشنواره کتاب و سینما نیز از جمله این اتفاق‌هاست و امسال سومین سالی است که این جشنواره با بحث کتاب قرین می‌شود و اینکه بخش ویژه و جوایز ویژه و آثار ویژه در حوزه کتاب در این جشنواره دیده می‌شود برای من بسیار شیرین و دلچسب است.

وی در ادامه با اشاره به اینکه پیوند اهالی کتاب و سینما فضای فرهنگی جامعه را بسیار شیرین‌تر می‌کند، گفت: سال گذشته سیدعباس صالحی در مقام معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از برگزاری این جشنواره خرسند بودند و خیلی تاکید داشتند که این اتفاق تداوم داشته باشد و امسال نیز مانند دوسال پیش این جشنواره را برگزار کردیم.

غلامی جلیسه اظهار امیدواری کرد: نسل آینده سینمای ایران نسبت به نسل حاضر کتابی‌تر باشد و به اهمیت کتاب در تولیدات سینمایی پی ببرد. هدف‌گذاری خوبی در این زمینه با همکاری انجمن سینمای ایران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت گرفته و از محمدمهدی حیدریان، رئیس سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سپاسگزاریم که در این برنامه به‌عنوان نخستین معاون وزیر شرکت کرده‌‌اند و قول‌های خوبی در زمینه ارتباط بیشتر بین بدنه سینما با کتاب به ما داده‌اند که می‌تواند نویدبخش آینده خوبی برای کتاب و سینما باشد.

مدیرعامل موسسه خانه‌کتاب در ادامه به اتفاق‌های خوبی که در این زمینه رخ خواهد داد اشاره کرد و گفت: می‌توانم نوید اتفاق‌های خوبی از جمله استمرار کارگاه‌های اقتباس ادبی با همکاری انجمن سینمای جوان را بدهم تا بتوانیم در طول سال در تهران و شهرستان‌ها این کارگاه‌ها را با حضور اساتید درجه یک برگزار کنیم.

وی افزود: از دیگر برنامه‌های ما کمک به تجهیز کتابخانه‌های دفاتر انجمن سینمایی در شهرستان‌هاست که در سال گذشته این کار انجام شد و امسال نیز در دستور کارمان قرار دارد.در سال گذشته 4 فیلم مستند کوتاه با موضوع کتاب با همکاری انجمن سینمایی ساختیم که به جشنواره امسال نرسید امسال نیز در برنامه داریم که این کار را از نظر کیفی‌ و کمّی‌ توسعه دهیم.

وی در ادامه به اجرای برنامه «سینماتک» در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اشاره کرد و گفت: قرار نیست که فقط این برنامه و ارتباط بین کتاب و سینما در قالب یک جشنواره برگزار شود ما این مساله را در طول سال دنبال می‌کنیم. امسال نیز در طول 10 روز نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برنامه «سینماتک» کوچکی را برگزار کردیم و در آن تعدادی از فیلم‌های برگزیده جشنواره فیلم کوتاه را نمایش دادیم که با استقبال خوبی هم روبه‌رو شد به نظر می‌رسد انجام کارهایی از این دست امیدواری دوچندانی برای نسل فیلمساز و نسل جوان ما برای ارتباط بیشتر با کتاب ایجاد می‌کند. همچنین اساتید این حوزه نیز مانند هوشنگ مرادی کرمانی سعی می‌کند فعالیت‌های خود را در این حوزه به‌صورت تاثیرگذارتر دنبال کند.

هوشنگ مرادی کرمانی با بیان اینکه لزوما نویسنده نباید در همه عرصه‌های هنری سرک بکشد گفت: اما من به‌عنوان یک نویسنده درست یا غلط این کار را انجام می‌دهم. نویسندگان و شاعران دیگری هم مانند احمد شاملو این کار را انجام داده‌اند.امروزه تصویر، رسانه بسیار گسترده‌تری است و اگر در هرجای دنیا و در همه فرهنگ‌ها می‌بینیم که به‌تدریج کتاب‌خواندن کمرنگ‌تر می‌شود به این دلیل است که کتاب در حال عوض کردن ظرف و قالب است و کم‌کم تصویری می‌شود.

وی ادامه داد: امروزه وقتی اثری را تولید می‌کنیم دقیقا مانند ظرف بزرگتر و متفاوت‌‌تری است که می‌توانیم آثار را در قالب آن ارایه دهیم و حرکت گسترده‌ای که کتاب دارد ظرفی است که در قالب آن ارایه می‌شود. وقتی کتابی می‌نویسیم در حقیقت درخت میوه‌ای می‌کاریم که میوه‌های آن قابلیت تبدیل شدن به کنسرو، مربا، ترشی و ... را دارند ولی ماهیتشان را از دست نمی‌دهند.اقتباس‌کردن به این معنی نیست که دقیقا داستانی را به فیلم تبدیل کنیم بلکه باید کارگردان خلاقیت و زاویه دید خودش را از داستان در این اقتباس لحاظ کند.

«خالق قصه های مجید» در ادامه درباره چگونگی ساخته‌شدن آثار سینمایی اقتباسی از داستان‌هایش توضیح داد: نخستین شرط من برای ساختن فیلم از داستان‌هایم این است که فیلمساز و کارگردان زاویه دید و نگاه و خلاقیت خودشان را در تولید اثر لحاظ کنند و همیشه به آنها می‌گویم که من در این داستان حرف خودم را زده‌ام و از زاویه نگاه خودم به موضوع نگریسته‌ام و آنها باید قالب جدیدی به آن بدهند و با خلاقیت خودشان در آن تغییراتی ایجاد کنند.

وی افزود: فیلمنامه داستانی است که می‌توان از آن عکس گرفت ولی از داستان نمی‌توان عکس گرفت و توصیفی که در داستان بیان می‌شود در فیلمنامه به حرکت درمی‌آید.80درصد از فیلم‌های ماندگار تاریخ سینما آثار اقتباسی بوده‌اند.اگر ادبیات میوه باشد سینما مرباست.زمانی که نویسنده چیزی را خلق می‌کند بارها و بارها برمی‌گردد و آن را مرور می‌کند و تغییراتی در آن ایجاد می‌کند، این کار به فیلمساز کمک می‌کند وقتی اثری اقتباسی تولید می‌کند کار بهتری بسازد. با اینکه امروزه استفاده از وسایل ارتباط جمعی افزایش یافته است اما این وسایل تفکر و دقت را کاهش می‌دهد در حالی که پشت اثر اقتباسی تفکری از یک انسان متفکر، تیزبین و سختگیر وجود دارد. کسی که سالها اندیشه و اثری را تولید کرده است که می‌تواند منبع خوبی برای استفاده فیلمسازان باشد که با نگاه خودشان آن اثر را بسازند.

وی در ادامه فیلم‌های کوتاه را به مروارید تشبیه کرد و گفت: برخی معتقدند فیلم کوتاه مقدمه‌ای برای ورود به فیلم بلند است در حالی‌که این تفکر درست نیست فیلم کوتاه مانند مرواریدی است که به‌خودی خود بسیار ارزشمند است. بهتر است در برنامه‌هایی که برای تولید آثار سینمایی و همچنین نشست‌هایی که در حوزه سینما برگزار می‌شود از نویسندگان دعوت کنیم تا تعامل خوبی بین نویسندگان و فیلمسازان برقرار شود همچنین شایسته است در جلسات مختلف تعاملی بین برنامه‌ها وجود داشته باشد و در آنها فیلم کوتاه به‌نمایش درآید و در کنارش صفحاتی از کتاب خوانده شود.

هادی مقدم‌دوست، نماینده هیات داوران بخش کتاب و سینمای سی‌وچهارمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران درباره چگونگی فیلم‌های ارسال شده به این جشنواره توضیح داد: امسال از بین 47 فیلمی که درخواست شرکت در این جشنواره را داده بودند 19 فیلم به نسبت سال گذشته از نظر گوناگونی عملکرد اقتباس و تنوع اقتباس بهتر شده بودند به گونه‌ای که حتی از شعر نیز اقتباس انجام شده بود.

وی در ادامه بیان کرد: نمی‌توان گفت اقتباس کار فیلمسازان را راحت می‌کند. اقتباس ساختاری است که استمرار لازم در ادامه تاریخ، فرهنگ و ادبیات را ممکن می‌کند. امسال بسیاری از فیلم‌های نمایش داده شده در امتداد تاریخ و ادبیات خودمان بوده است. البته منظورم این نیست که یک اثر به‌طور مستقیم تبدیل به فیلم شده باشد این استمرار می‌تواند بعد از مطالعه اثر نویسندگان و شاعران ایجاد شده باشد و در ادامه تفکر کار اقتباسی انجام شود که این مساله امسال در این فیلم‌ها دیده شد.

مقدم دوست گفت: با اینکه ممکن است اشکالاتی در زمینه رابطه بین ادبیات و سینما وجود داشته باشد اما به جهت اینکه بخش عمده‌ای از ادبیات در امتداد فرهنگ و زبان فارسی و ایرانی و اسلامی ماست محصولاتی دارد که خیلی قابل اتکاست و اگر اشکالاتی وجود داشته باشد بین روابط صاحبان آثار است که البته می‌ارزد که سینما ناز نویسندگان را بکشد و دست به اقتباس ادبی بزند.

 سیدصادق موسوی، دبیر جشنواره و مدیرعامل انجمن سینمای جوان ابراز امیدواری کرد بتوانیم  پیوندی بین حوزه ادبیات داستانی و فیلم‌های کوتاه برقرار کنیم و بر غنای هرچه بیشتر این حوزه بیافزاییم. 

در پایان این مراسم صنم نادری مترجم کتاب «ساختن یک فیلم کوتاه» درباره این کتاب به ارایه توضیحاتی پرداخت و گفت: زمانی که می‌خواستم این کتاب را برای ترجمه انتخاب کنم برایم مهم بود زیرا از طرفی زبان بسیار ساده‌ای داشت و از طرفی می‌توانست منبع خوبی  برای افرادی باشد که می‌خواهند فیلمسازی کنند.

این مترجم افزود: این کتاب همچنین به کارگردان‌هایی که به‌دنبال به‌دست‌آوردن منابعی برای تامین هزینه‌های ساخت فیلم‌شان هستند کمک می‌کند که چگونه می‌توانند به این منابع دسترسی داشته باشند. همچنین این کتاب تاکید زیادی بر آموزش دارد و از کارگردانان جوان می‌خواهد در کلاس‌های مختلف این حوزه شرکت کنند و آثارشان را برای شرکت در جشنواره‌های مختلف بفرستند و به آنها انرژی و نیرو می‌دهد