مقتل‌ها تنها روایت‌های مستند کربلا هستند+فیلم
رسالت زینب(س) پیام‌رسانی عاشورا بود. رسالتی که تا صدها سال بعد از آن، بر دوش روایاتی بود که بعدها با نام «مَقتَل» مشهور شد؛ مجموعه روایاتی که مقتل‌خوان‌ها با استناد به آن‌ها شرح روایات محرم و دشت نینوا را برای عاشقان حسینی بازگو می‌کنند. اما مقتل چیست و مقتل‌خوان کیست و چقدر صحت آنچه روایت می‌کند اهمیت دارد؟ مقتل‌خوانی امروز در چه وضعیتی قرار دارد؟
به گزارش خبرنگار ایلنا؛ مقتل، به معنای قتل‌گاه است؛ روایاتی از شهادتِ امامان که مشهورترین‌شان برای شهادت امام‌حسین(ع) و یارانش نوشته شده است.
«هل من ناصر ینصرنی؟» (کجاست یاری‌کننده‌ای که مرا یاری دهد؟)؛ حسین فقط مبارز برای کربلا نمی‌خواست؛ حسین یاری کننده‌ای برای ادامه دینش طلب می‌کرد. کسانی که پیام او را به مردمان برسانند. مقتل‌خوان‌ها یکی از همین پیام‌رسان‌ها هستند.
گرچه این روایات درباره واقعه‌ای چنین بزرگ بسیار بوده است، اما مقتل‌ها آن دسته از روایات هستند که مستند باشند؛ یعنی روایت آنچه که اتفاق افتاده بی‌کم و زیاد و غلو و اسطوره‌پردازی. محققان و علمای شیعه منابع واقعه کربلا را به دو دسته تقسیم می‌کنند؛ احادیث و بیانات اهل بیت و گزارش‌های تاریخی که برگرفته از روایات حاضران در حادثه است. مقتل‌ها عموما در دسته دوم جای می‌گیرند.
لهوف؛ راوی معتبر
سیدحسین خاتمی خوانساری از کارشناسان حوزه مقتل‌خوانی در ایران است. او در گفتگو با ایلنا می‌گوید: محققان شیعه در طول تاریخ مقتل‌های زیادی را بررسی کرده‌اند و از میان آن‌ها چند مقتل مهم را قابل استناد دانسته‌اند؛ مقتل‌هایی که عین واقعه را به ما رسانده باشند و در آن نه تنها دخل و تصرفی نکرده‌اند، بلکه کمترین احساسات را در روایت به خرج داده‌اند، منابع مطمئنی هستند.
بخشی از مقتل‌خوانی مقام معظم رهبری
او از «لُهوف» به عنوان یکی از مهم‌ترین و قابل استنادترین منابع مقتل‌خوانی نام می‌برد. کتابی که به آن «مَلهوف علی قَتلی الطُفوف» هم گفته‌اند و بسیاری از علما آن را یکی از راویان اصلی واقعه عاشورا می‌دانند. کتابی نوشته «ابوالقاسم رضی‌الدین علی بن موسی» معروف به «سیدبن طاووس» که به زبان عربی است.
سیدحسین خاتمی درباره لهوف می‌گوید: ابن طاووس در این کتاب عین تاریخ را نقل کرده و در بعضی روایت‌هایش، از خبرنگارانی که در کربلا حضور داشته‌اند یعنی «هلال بن ناصر» و «ناصر بن هلال» هم نقل داشته است.
خاتمی، لهوف را یکی از مهم‌ترین منابع روایت کربلا می‌داند که مقام معظم رهبری هم آن راسفارش کرده است. او جز لهوف، مقتل‌های مهم دیگر را این‌طور نام می‌برد: مجلسی، شوشتری، کمره‌ای و شیخ عباس قمی ازجمله مقتل‌های مستند هستند. با توجه به مجموعه تحقیق‌ها توسط علمای بزرگ، روایات این بزرگان قابل استناد است چراکه به آن راویان اعتماد شده است.
خاتمی می‌گوید البته هجمه‌های زیادی درباره علامه مجلسی و نوع روایت آن وجود دارد، اما وقاعیت این است که او راوی بسیار معتبری است. وقتی علامه مجلسی در روایت یک واقعه می‌گوید که این روایت او مستند است، از آنجا که به او اعتماد داریم و محققان و علما در بررسی‌های خود دیده‌اند که مجلسی محقق برجسته‌ای است، ما هم به استناد او اعتماد داریم.
مقتل‌خوانی حسن روحانی درجلسه هیات دولت
مدیر تعزیه قودجان می‌گوید که راویان مقتل برای آنکه یک واقعه را از کربلا نقل کنند، روای قبلی را نام می‌برند. مثلا ابن‌طاووس در لهوف تمام راویان را نام برده و در تایید برخی ماجراها این را به ما رسانده که راویان اول آن ماجرا حدیثی از یکی از امامان بوده است. یعنی یک روایت تاریخی به احادیث و بیانات اهل بیت(ع) می‌رسد و استناد خود را از آنجا به دست می‌آورد.
البته محققان و علما در میان مقتل‌های مهم به تاریخ طبری، امالی شیخ صدوق، ارشاد شیخ مفید اشاره می‌کنند و حدود بیست کتاب را از منابع مهم روایت کربلا دانسته‌اند.
راویان امروز
روایت حادثه کربلا امروز به اشکال مختلفی صورت می‌گیرد؛ از نوحه و خطبه گرفته تا ساخت فیلم و سریال. اما در میان این‌ها مقتل‌خوانی هنوز جایگاه ویژه‌ای دارد. خاتمی تاکید می‌کند که مقتل‌خوانی یعنی عین عبارت مقتل از منبع نقل شود؛ خواه به‌صورت موزون و شعر نقل شود یا نثر، باید عین عبارت باشد.
به گفته خاتمی، مقتل‌خوان‌های حرفه‌ای حتی عین کلمات مقتل را به زبان عربی نقل می‌کنند و پس از آن ترجمه‌اش را می‌گویند. اما از آنجا که در مقتل‌خوانی با روایت یک ماجرا طرف هستیم، شرط اول تعیین منبع درست و قابل استناد است؛ مقتلی که واقعه کربلا را آن‌طور که رخ داده و بی‌کم و کاست به ما رسانده است.
مقتل‌خوانی هنرمندان
خاتمی که از مدیران تعزیه بزرگ قودجان در خوانسار است و برای تعزیه‌های این حسینیه از مقتل‌های مهم تاریخ استفاده می‌کند، می‌گوید: در تعزیه نیز مقتل‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته شاید در دو ساعت اجرای تعزیه فقط حدود چند دقیقه آن از مقتل استفاده شود، چراکه تعزیه بیشتر از زبان حال استفاده می‌کند. مثلا در بخشی از مقتل می‌خوانیم که شمر از حضرت عباس(ع) خواسته تا به سپاه او ملحق شود. ادای این جمله بیشتر از یک دقیقه طول نخواهد کشید، اما در تعزیه باید شرح دیگری هم به آن اضافه کرد تا مخاطب بهتر متوجه واقعه شود.
خاتمی می‌گوید، تعزیه‌خوان از شجاعت حضرت عباس می‌گوید و اینکه او غلام حسین(ع) بوده و تمام عمرش را به خدمت به امام گذرانده است. پس از این شرح حال، تعزیه‌خوان جمله مقتل را می‌خواند که شمر از حضرت عباس(ع) خواسته تا به امام‌حسین(ع) پشت کند. اینجا تعزیه‌خوان عین مقتل را بی‌کم و کاست می‌خواند.
این کارشناس حوزه مقتل می‌گوید، البته برای همان شرح حال هم نباید از دروغ یا روایات جعلی استفاده کرد. این شرح حال‌ها هم با استناد به منابع دست اول روایت می‌شود. ما برای اینکه شخصیتی را به مخاطبان بشناسانیم، مجبوریم که از این زبان حال استفاده کنیم.
مقتل‌خوانی آیت‌الله طباطبایی
