افزایش بیش از ۶ درصدی حضور نشر ایران در نمایشگاه فرانکفورت/ در ۴۰۰۰ رویداد و برنامه رسمی فرانکفورت جایی نداریم

مجید جعفری اقدم (رییس آژانس ادبی و ترجمه پل) در گفتوگو با خبرنگار ایلنا، در ارزیابی از نحوه حضور ایران در نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت در چند سال اخیر، با اشاره به اهمیت و جایگاه این نمایشگاه در حوزه نشر گفت: نمایشگاه کتاب فرانکفورت ،به عنوان بزرگترین و معتبرترین نمایشگاه کتاب جهان به جهت مبادلات رایت کپی و ترجمه کتاب و بسط همکاریهای مشترک در سایر حوزه های نشر مثل چاپ مشترک، تولید مشترک، نقش کلیدی در رونق صنعت و اقتصاد نشرجهانی است. همچنین نمایشگاه کتاب فرانکفورت محل شرکت و حضور عوامل موثر نشر از بازارهای مختلف نشر است.علاوه از اینها آثار برتر و تازه های نشر در موضوعات و در زبان‌های مختلف در این رویداد به معرض اطلاع و توجه گذاشته می‌شود که در سایر نمایشگاه‌ها این حجم از ارائه و عرضه آثار را شاهد نیسیتم. مورد بعدی که در مورد نمایشگاه کتاب فرانکفورت اهمیت دارد این است که محلی برای برگزاری رویدادهای متنوع و مختلف فرهنگی و ادبی در ایام نمایشگاه و پیش و پس از آن است.

او ادامه داد: به عنوان مثال امسال در شصت‌ونهمین دوره نمایشگاه فرانکفورت ۴۰۰۰ رویداد فرهنگی اتفاق می‌افتد که برخی توسط خود نمایشگاه در داخل فروم‌ها و کنفرانس‌ها و برخی هم توسط کشورهای مختلف در غرفه‌های جمعی (کالکتیو) اجرا می‌شوند. در مورد حضور عوامل و دست‌اندرکاران حرفه‌ای نشر هم امسال نزدیک به ۲۵۰هزار نفر به عنوان بازدیدکننده و ۷۵۰۰ نفر ناشر و غرفه‌دار در این دوره حضور خواهند داشت و برای آژانس‌های ادبی  ۵۰۰ میز در نظرگرفته شده است. در این فضای به این وسعت و با این فرصت‌ها معمولا افراد برای عرضه و نمایش آثار خود در عرصه بین‌الملل، ارتباط‌گیری با عوامل موثر نشر جهانی، آگاه شدن از تازه‌های نشر در جهان، آشنایی با روندها و رویکردهای جدید نشر در جهان (با شرکت در رویدادهای فرهنگی که در نمایشگاه جریان دارد) شرکت می‌کنند. در حقیقت این رویداد برای صنعت و اقتصاد نشر در تمام کشورها یک فرصت است.

مدیر آژانس ادبی پل سپس مهمان ویژه نمایشگاه کتاب فرانکفورت امسال، کشور فرانسه،را یکی از گزینه‌های مهم برای برقراری ارتباط و باز کردن راه‌های تعامل با نشر فرانسه دانست و اظهار داشت: مهمان ویژه نمایشگاه فرانکفورت  درواقع چکیده و خلاصه‌ای از صنعت نشر کشور خودش را به این نمایشگاه می‌آورد، به گونه‌ایی که امسال ۱۳۸ نویسنده در موضوعات مختلف و ۱۶۷ ناشر از فرانسه در فرانکفورت حضور خواهند داشت. همچنین این کشور برای برگزاری صدها رویداد فرهنگی و ادبی با هدف معرفی ظرفیت‌ها و قابلیت‌های نشر خود در نمایشگاه فرانکفورت برنامه ریزی کرده است. اجرای این رویدادها تنها مختص به زمان نمایشگاه نیست و از دو ماه قبل از ایام نمایشگاه آغاز شده و تا فوریه امسال نه تنها در فرانکفورت بلکه در کل آلمان ادامه خواهد داشت. مهمانان ویژه نمایشگاه‌های دیگر کتاب چنین جامعیت و کارکردی را ندارند و برای همین کشورهایی که در فرانکفورت حاضر می‌شوند با قابلیت‌های نشر و نمایشگاه کشور مهمان ویژه هم به صورت کامل آشنا می‌شوند.

این فعال حوزه نشر بین‌الملل درباره نحوه حضور ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت نیز متذکر شد: ایران کمتر از دو دهه است که در نمایشگاه فرانکفورت شرکت می‌کند. پیش‌تر افرادی که در این نمایشگاه شرکت می‌کردند بیشتر موسسات فرهنگی و ناشران دولتی بودند و به ندرت ناشران خصوصی در این نمایشگاه با هزینه و برنامه‌های خودشان شرکت می‌کردند. برخی از ناشران ایرانی هم  به عنوان مهمان از سوی خود نمایشگاه فرانکفورت دعوت می‌شدند و امکانات و غرفه در اختیارشان گذاشته می‌شد. هدف عمده بخش دولتی از حضور در نمایشگاه فرانکفورت بیشتر جنبه تبلیغی و شعاری بود یعنی کسی به فکر اینکه بخواهد در فرانکفورت با بازار نشر جهان رابطه برقرار کند و مبادلاتی اتفاق بیفتد یا نبود یا بسیار اندک بود و از هدف اصلی نمایشگاه که ایجاد فضا برای مبادلات رایت و همکاری‌های نشر هست غفلت می‌شد. تاسف‌بارتر اینکه معمولا اخلاق حرفه‌ای رعایت نمی‌شد، یعنی برخی ناشران با این نیت به فرانکفورت می‌رفتند (و می‌روند) تا تازه‌های موفق نشر در زبان‌های مختلف را شناسایی و خرید کنند و برای ترجمه و چاپ به فارسی به ایران بیاورند.

جعفری‌اقدم البته منکر پیشرفت‌ها و حرکت‌های رو به جلو در این حوزه نشده ولی سرعت این حرکت را کند عنوان و بیان کرد: در سال‌های اخیر بهبود و حرکت رو به جلویی از چند جنبه داشته‌ایم، هرچند این حرکت‌ها بسیار کند بوده و هست. در وضع موجود شرکت و حضور ایرانیان در نمایشگاه فرانکفورت در قالب غرفه جمعی با حمایت ارشاد و موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ساماندهی می‌شود، البته تعدادی از ناشران و بازدیدکنندگان نیز بصورت مستقل و در غرفه‌های مجزا در نمایشگاه حاضر می‌شوند. در مقایسه با سال‌های گذشته نحوه شرکت عوامل نشر ایرانی در نمایشگاه فرانکفورت ساماندهی شده است و به لحاظ لجستیک و سخت‌افزار هم پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم. فضای غرفه ایران و المان‌های بکار رفته در طراحی فضای غرفه هم از استانداردهای خوب برخوردار است و هم نمادهایی از هویت ملی و فرهنگی به نمایش گذاشته می‌شود. علاوه از این اقدامات خوبی در راستای تسهیل حضور عوامل نشر ایران در این رویداد اندیشیده می‌شود و اینها همه باعث ترغیب و ایجاد انگیزه در نشر ایران برای حضور هرچه بیشتر در رویدادهای بین‌المللی نشر می‌شوند و جای امتنان و سپاس دارد.از طرف دیگر تعداد شرکت‌کنندگان ایرانی نسبت به سالهای گذشته هم به لحاظ تنوع بیشتر شده و افرادی در حوزه‌های موضوعی مختلف شرکت می‌کنند و هم تعداد کمی افراد زیاد شده است. بر اساس آخرین گزارش نمایشگاه فرانکفورت حضور نشر ایران در نمایشگاه امسال افزایش بیش از ۶ درصدی را نشان می‌دهد.

جعفری‌اقدم اضافه کرد: اما اگر بخواهیم درباره محتوا و بازدهی که منجر به ورود نشر ایران به بازار جهانی نشر شود قضاوت کنیم باید اذعان کنیم که در مقایسه با بیشتر کشورها خیلی عقب هستیم. درست است بر سر شکل‌گیری همکاری نشر ایران با بازار جهانی عواملی مثل عدم پذیرش قوانین کپی‌رایت و برن از سوی ایران وجود دارد اما این عوامل را نمی‌توان تنها دلیل این کندی حرکت دانست. آسیب‌های وضع موجود در نحوه حضور ما در بازارهای جهانی و نمایشگاه فرانکفورت در سه بخش  کارکرد و عملکرد دولت، بخش خصوصی و تشکل‌های نشر قابل بررسی است.

رییس آژانس ادبی و ترجمه پل  در خصوص نقش و عملکرد وزارت ارشاد اسلامی در توسعه نشر ایران در عرصه بین‌الملل گفت: دولت‌ها برای اینکه نشرشان در عرصه‌های جهانی مطرح شود تا بتوانند از کانال توسعه نشر هم در عرصه تقویت دیپلماسی فرهنگی بهره‌مند گردند و هم به رونق اقتصاد نشر کشورشان کمک کنند معمولا حمایت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای تسهیل حضور ناشران در نمایشگاه‌ها و یا سایر رویدادهای بین‌المللی مرتبط یا حمایت‌های مالی مثل گرنت و تاپ را در سبد حمایتی‌شان قرار می‌دهند، اما مسئولیت و وظیفه دولت تنها به همین موارد محدود نمی‌شود. کمک به نشر داخلی برای برقراری ارتباط با بدنه نشر کشورهای مختلف، برگزاری و یا مشارکت در اجرای رویدادهای فرهنگی بین‌المللی در داخل و خارج، اطلاع‌رسانی پتانسیل و ظرفیت صنعت نشر ایران در جهان با تدوین، انتشار و توزیع ویژه‌نامه‌ها به زبان‌های مختلف و ... را می‌توان در حیطه وظایف دولت برای توسعه نشر ایران در جهان محسوب کرد. متاسفانه ما در هیچکدام از برنامه‌ها و رویدادهایی که توسط خود نمایشگاه فرانکفورت برگزار می‌شود و بازخورد جهانی دارد در خصوص معرفی نشرمان حضور نداریم. اگر هم برنامه‌هایی تدارک دیده می‌شود تنها در غرفه خودمان است، که خود می‌گوییم و خود می‌شنویم و برای اینکه جلب توجه کنیم برنامه‌های موسیقی و .... راه می اندازیم که هیچ سنخیتی با نمایشگاه کتاب ندارد و بیشتر وقت‌ها های و هوی غرفه ما نه تنها برای خودی‌ها که برای غرفه‌های همسایه مزاحمت ایجاد می‌کند. سال گذشته و امسال خیلی تلاش کردیم تا دوستان را متقاعد کنیم حداقل معرفی و رونمایی طرح گرنت ایران به صورت بین‌المللی اجرا شود و در کنداکتور رویدادهای مهم نمایشگاه  قرار گیرد که گفتند هزینه‌هایش زیاد می‌شود.

این فعال حوزه نشر بین‌الملل اضافه کرد: باید با برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری و تهیه بسته‌های ویژه و برنامه‌های مشخص قابلیت نشر ایران را در رویدادهای بین‌المللی ارائه کنیم. دوستان دیروزی در ارشاد برای حضور در نمایشگاه‌ها هم خود فکر می‌کردند، و هم خود اجرا می‌کردند و اعتقاد چندانی به توانمندی بخش خصوصی نداشتند. دوستان امروزی هم می‌گویند ما فضا آماده می‌کنیم و عوامل نشر خودشان نقش ایفا کنند، در این میان برخی وظایف و مسئولیت‌ها که بر عهده دولت است مغفول می‌ماند. بخش خصوصی نشر ما هم درست است که در این زمنیه پیشرفت‌هایی داشته اما هنوز قواعد بازی را رعایت نمی‌کند. حضور در عرصه بین‌الملل اخلاق حرفه‌ای می‌خواهد یعنی اینکه در هرکدام از این بخش‌ها اعم از معرفی آثار و خرید و فروش رایت باید اخلاق حرفه‌ای را رعایت کنیم.

جعفری‌اقدم در بیان نمونه‌هایی از رعایت اخلاق حرفه‌ای که باید از سوی بخش خصوصی نشر ما جدی گرفته شود یادآور شد: مثلا برای عرضه کتاب‌هایمان روش‌های پرزنته کردن آثار به طرف‌های خارجی را بلد باشیم  و نکاتی مثل تهیه کاتالوگ‌های معرفی آثار (رایتس گاید) را باید رعایت کنیم. یا در زمینه استفاده از فرصت نمایشگاه برای مذاکره و ملاقات با عوامل نشر معمولا ناشران ما از قبل قرار ملاقات تنظیم نمی‌کنند، در حالی که در روال حرفه‌ای ناشران از دو ماه قبل از زمان نمایشگاه با یکدیگر مکاتبه کرده و کاتالوگ‌هایشان را برای بررسی بیشتر در اختیار یکدیگر قرار می‌دهند و با مشتری‌های هدفشان قرار ملاقات تنظیم می‌کنند. حتی درباره افرادی که قرار است با آنها مذاکره و ملاقات داشته باشند مطالعه می‌کنند تا از حوزه فعالیت و علاقه‌مندی‌های او مطلع شوند تا آثاری را به او معرفی کنند که مناسب بازار نشر کشور محل اقامت طرف ملاقات شونده باشد. این قیبل برنامه‌ریزی‌ها را معمولا از سوی ناشر ایرانی کمتر میبینیم هرچند در این چندین سال برخی ناشران با این موارد آشنا شدهاند و آنها را رعایت کنند.

او تصریح کرد: جدای از مشکلاتی همچون عدم پیوستن ایران به معاهده‌های کپی‌رایت و کنوانسیون برن ، برخی رفتارهای ما در بازارهای بین‌المللی نیز به اعتبار نشر ایران آسیب می‌رساند. ما نمی‌گوییم ناشر ایرانی کتاب خارجی را بدون اجازه صاحب اثرش به فارسی ترجمه و چاپ نکند، چراکه عدم عضویت ما در معاهدات کپی رایت به او این اجازه را در داخل کشور می‌دهد. اما بهتر است با ناشران خارجی وارد تعامل برای فروش رایت آثار تالیفی انتشارات خودش نشود. کمی خنده‌دار است که در معاملات بین‌المللی به طرف بگوییم من آثار شما را بدون خرید و اجازه رایت ترجمه و چاپ می‌کنم و منتفع می شوم ولی تو بیا رایت کتاب‌های من را برای ترجمه و چاپ در کشور خودت خریداری کن!

مدیر آژانس ادبی پل گریزی نیز به نقش تشکل‌های نشر در ارتباط‌گیری با بازارهای جهانی زد و گفت: در بسیاری از کشورها تشکل‌های نشر کارگروه‌های ویژه‌ای برای توسعه نشر بین‌الملل تعریف می‌کنند و با برقراری روابط حرفه‌ایی با تشکل‌های همتایشان در کشورهای مختلف نقش بزرگی در ورود هدفمند آثار اعضایشان به بازارهای بین‌المللی نشر ایفا می‌کنند. تشکل‌های ما هم می‌توانند در درون خودشان بخش‌هایی را تحت عنوان بخش بین‌الملل ایجاد کنند، کاری که مثلا انجمن ناشران زنان یا دانشگاهی آغاز کرده‌اند. با تعریف این بخش‌ها در تشکل‌های نشر آن‌ها می‌توانند نقشی فراتر از آژانس‌های ادبی یا ناشر خصوصی ایفا کنند و بدنه نشر کشور را به بدنه نشر از کشورهای دیگر مرتیط سازند.

جعفری‌اقدم در پایان در پاسخ به این سوال که چرا کشور ما،علی رغم حضور سالیان در نمایشگاه کتاب فرانکفورت، فرصت داشتن امتیاز مهمان ویژه در این نمایشگاه را پیدا نمی کند، گفت: فارغ از مسایلی همچون عضو نبودن ما در معاهدات رایت جهانی، به نظرم قابلیت نشر ما از نظر سخت‌افزاری به درجه‌ای نرسیده که بتواند در عرصه بزرگی مثل فرانکفورت به‌عنوان مهمان ویژه عرض اندام کند، هرچند از بعد محتوایی حرف‌هایی برای گفتن داریم.