شرح دعای مکارم الاخلاق به بیان سیدحسن خمینی/جلب محبت و همدلیِ خویشاوندان

به گزارش ایلنا به نقل از سایت جماران، در ایام ماه مبارک رمضان امسال، یادگار گرامی امام حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی طی سلسله یادداشت هایی، به اختصار به شرح دعای مکارم الاخلاق می پردازد.

امروز بخش نهم این یادداشت‌ا تحت عنوان «جلب محبت و همدلیِ خویشاوندان»، از نظر مخاطبان ارجمند می‌گذرد:

حضرت سید الساجدین علیه السلام در ادامه دعای شریف مکارم الاخلاق از خدای سبحان درخواست می‌کند: «و من عداوه الادنین الولایه و من عقوق ذوی الارحام المبرّه و من خِذلان الاقربین النصره» پروردگارا! دشمنی نزدیکان را به دوستی، و جدایی خویشاوندان را به نیکی و پیوستگی، و ترک یاریِ بستگان را به همیاری و نصرت تبدیل فرما.

«ادنین» به خویشان و نزدیکان و اقارب گفته می‌شود(ریاض السالکین/ ج۳/ ص۳۲۲) و «ولایت» به معنای دوستی است. «عقوق» قطع رحم است در مقابل صله رحم (همان) و «عق» به شقه کردن و قطع کردن ترجمه شده است(التهذیب اللغه/ ج۱/ ص۵۷).

«مبرّه» به معنای نیکی کردن است و اینجا منظور این است که صله رحم را قطع نکند. برخی گفته‌اند قطعِ رحم یعنی ترک کردن احسان و نیکی به نزدیکان و خویشاوندان، و صله رحم به معنای مهربانی و عطوفت و رعایت احوال ایشان است. (ریاض السالکین/ ج۳/ ص۳۲۳)

«خِذلان» به ترک یاری و کمک از کسی که از او انتظار یاری بوده، گفته می شود. (مفردات/ ص۲۷۸) چون معمولا انسان از خویشان و نزدیکانش انتظار همیاری و همکاری دارد و توقع دارد که آنها در مصائب و شدائد به کمکش بشتابند، از این روست که امام سجاد علیه السلام از مفهوم «خِذلان» بهره گرفته است.

در این سه فقره از دعای شریف مکارم الاخلاق، امام زین‌العابدین علیه السلام از پروردگار درخواست دارد که قلوب نزدیکان و خویشان را به گونه‌ای هدایت کند که دشمنی آنها به دوستی و جدایی آنها به صله رحم و پیوستگی، و بی‌اعتنایی آنها در هنگام مشکلات به همیاری و همدلی و تعاون تبدیل شود.

انسان موجودی است اجتماعی و نیامند مؤانست و مرافقت با دیگران. سعادتمند کسی است که با نزدیکان و پیرامونش بیشترین مؤانست و مرافقت را داشته باشد و در ایام عادی با آنها همدل و همنشین و در هنگامه سختی و مشکلات، به آنها دلگرم و امیدوار باشد و در زمان اضطراب و گرفتاری ها، تعاون و کمک آنها پشتیان او باشد.

البته انسان هر اندازه که از لحاظ مالی و مقامی خود را بی نیاز از اطرافیان و همیاری نزدیکانش بپندارد، باز در ایامی از زندگی، نیازمند خویشان و همدلانی است که او را درک کنند و با او همراه و هم سخن شوند. نیاز به معاشرت و زندگی جمعی از نیازهای اولیه بشر است و هیچ انسان سالمی از آن بی‌نیاز نیست. از این روست که آدمی به همنشینیِِ یارانِ موافق وخویشانِ همدل، مسرور و دلخوش است و هم اینان‌اند که در زمان عسرت و نیاز، با قلب و زبانشان یاری رسان انسان می‌شوند. امام علی علیه السلام در ضمن خطبه‌ای توصیه می‌کنند: «لن یرغب المرء عن عشیرته و ان کان ذا مال و ولد و عن مودتهم و کرامتهم و دفاعهم بایدیهم و السنتهم، هم اشدّ الناس حیطه من ورائه و اعطفهم علیه و المهم لشعثه، ان اصابته مصیبه او نزل به بعض مکاره الامور و من یقبض یده عن عشیرته فانما یقبض عنهم یدا واحده و تقبض منهم ایدی کثیره» : هرگز آدمی نباید نسبت به فامیل و بستگان بی‌اعتنا شود و آنها را به چشم بی رغبتی بنگرد. اگرچه دارای ثروت و اولاد زیادی باشد، نباید دوستی و کرامت اخلاقی و دفاع خویشان را که با قلب و زبان انجام می‌دهند، نادیده انگارد. چون در هنگامه مصیبت و ناملایمتی، خویشاوندان و نزدیکان، بزرگترین مدافع، مهربان‌ترین افراد، و جمع‌کننده‌ترین پراکندگی ها و پریشانی‌های وی هستند. اگر کسی از اقارب دست بکشد، او یک دست از آنها قبض نموده اما در مقابل دست‌های متعدد فامیل و خویشان از او گرفته شده است. (نهج البلاغه/ خطبه ۲۳)

البته باد توجه داشت که برای جلب محبت و همیاری نزدیکان و خویشاوندان، انسان خود نیز باید زمینه‌ها و شرایطی فراهم کند. از جمله راه‌های کسب محبت و همدلی دیگران این است که انسان در گفتار و رفتارش، خوش سخن و خیر خواه دیگران باشد. امام علی علیه السلام سه چیز را عامل جذب محبت و مهر برمی‌شمارد: «ثلاثه یوجبن المحبه: حسن الخلق و حسن الرفق و التواضع» حسن خلق و خوش اخلاقی، مدارا نمودن صحیح و شایسته، و تواضع و فروتنی باعث جلب محبت و دوستی است. (غرر الحکم و درر الکلم/ ۲۷۸) پس انسان باید علاوه بر دعا و درخواست از خدای متعال، برای جلب دوستی و محبت اطرافیان، خود نیز بستر و زمینه را برای ایجاد محبت و مهر دیگران آماده کند. از امور دیگری که موجب جذب قلوب خویشاوندان می‌شود صله رحم است: «صله رحم توجب المحبه و تکتب العدو» پیوند با خویشان، محبت و دوستی را زیاد می‌کند و دشمن را از بین می‌برد. (غرر/ ص۳۹۴)

در فضیلت و جایگاه رفیع صله رحم و پیوند با خویشان و اقوام، احادیث و توصیه‌های فراوانی از ائمه معصومین علیهم السلام مأثور است که در این مجال اندک نمی‌توان همه آنها را به گفته آورد اما دقت و توجه در این شریفه علوی بسیار راهگشا و تأمل برانگیز است که صله رحم و رفت و آمد با خویشاوندان را حلّال بسیاری از مشکلات و کلید گنجینه نعمات الهی می‌داند: صله الارحام من افضل شیم الکرام و تدرّ النعم و تدفع النقم و تسوء العدوّ و تقی المصارع السوء: پیوند و رفت و آمد با خویشان و اقوام، بهترین روش زندگیِ  کریمان و بزرگ‌منشان است و باعث بارش نعمت‌ها و از بین برنده بدی‌هاست. اوضاع دشمن را به هم می‌ریزد و انسان را از افتادن در پرتگاه‌های زندگی نگه می‌دارد. (غرر/ ص۳۹۴)

ذکر این نکته به جاست که صله رحم روش‌ها و شیوه‌های گوناگونی دارد. گاه سرزدن یا حتی سلام کردن به یکی از خویشان دور یا نزدیک از مصادیق صله رحم است. گاه انسان با کمک مالی و رفع نیاز یکی از اقوام، گره از کار او می‌گشاید. گاه با همدلی و همراهی در مشکلات و مصائب، و مشاوره دادن یا با زبان خوش و گفتار نیک، او را از مشکلی روحی می‌رهاند. گاه نیز با شرکت در محفل دلخوشی یا مجلس ناخوشیِ او، باعث ایجادِ پیوند بیشتر و محبت عمیق‌تر می‌شود.

بخش سوم دعای امام سجاد علیه السلام به طلب همیاری و کمک اطرافیان و خویشان اختصاص دارد. رفع حوائج و تامین نیازِ مؤمن از جمله اموری است که برای آن پاداش و اجر بی کران شمرده‌اند. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: کسی که یک نیاز برادر مومن خود را برآورده سازد، مانند آن است که همه عمر خویش را به عبادت باری تعالی گذرانده است. (امالی صدوق/ ص۴۸۱)