هادی خانیکی:
دانشگاه‌ها سردترین فضاهای انتخاباتی را دارند
نشست بررسی فضا، شرایط و روندهای سیاسی و رسانه‌ای در انتخابات با حضور سیدحسین سراج‌زاده (رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران)، محسن شریف‌زاده (مولف کتاب رفتار انتخاباتی مردان ایران)، محمد فاضلی (معاون پژوهش مرکز بررسی‌های استراتژیک)، عباس عبدی (تحلیل‌گر مسائل سیاسی و اجتماعی)، محمد آقاسی (رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران - ایسپا) و هادی خانیکی (رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات) در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، هادی خانیکی (رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات) در این نشست گفت: سخت است که مواضع خودمان را در فضای سیاست با آنچه در فضای علمی است مخلوط نکنیم. من به خودم و به دانشجویان ارتباطات و جامعه‌شناسی به خاطر محتاطانه برخورد کردن با موضوع انتخابات نقد دارم. اگر انتخابات موضوع پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌ها نباشد پس چه زمانی باید مورد بررسی قرار بگیرد؟ چرا وقتی در جایی درباره انتخابات سخنرانی می‌کنیم همه آن را با ولع می‌شنوند اما وقتی همین موضوع با همان میزان شنونده در محیط آکادمیک طرح می‌شود تبدیل به کلاس درس می‌شود؟ ما تصمیم گرفته‌ایم قبل و بعد از انتخابات به این موضوع بپردازیم.
خانیکی ادامه داد: پیش از انتخابات سال 92 همین موضوع انتخابات و شرایط و فضای رسانه‌ای آن را بررسی کردیم خیلی‌ها حضور داشتند و کف سالن نشسته بودند. اما امروز باید ببینیم تفاوت قبل و بعد از انتخابات در آن دروه چه بود؟ امروز گم‌شده‌ای به نام فضای سیاسی در انتخابات داریم. امروز اگر بخواهند بررسی کنند که کدامیک از فضاهای انتخاباتی سردتر است می‌گویند یکی از سردترین آنها فضای دانشگاه است؛ این یک پرسش است که چرا این اتفاق در دانشگاه می‌افتد درحالی‌که که قبلا قلب تپنده انتخابات در دانشگاه‌ها بود. گویا باید انتظار موج و پدیده‌ای داشت تا ذیل آن افراد مکنونات و تصمیمات خود را بیان کنند.
او با بیان اینکه به عنوان محقق و معلم وظیفه داریم به این مسائل بپردازیم، گفت: ابتدا باید به تفاوت‌ها و ویژگی‌های جامعه ایران در رای‌دهی پرداخت؛ همیشه این موضوع مطرح بوده که جامعه ایرانی رند است و نظرش را مخفی می‌کند. بحث معماگونه بودن جامعه ایران در اینجا قابل طرح است. آنها که نگاهی بدبینانه به ایرانیان دارند از این موضوع به عنوان ویژگی منفی تاریخی یاد می‌کنند که ایرانی‌ها ممکن است حرف دل‌شان را نزنند و حتی اگر بگویند هم ممکن است به آن عمل نکنند.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با اشاره به موضوع چرخش‌ها گفت: روندها در این زمینه خیلی مهم است. فکر می‌کنم یکی از مسائل ما نگاه درصدی به انتخابات است نه نگاه به روندها. هرکجا می‌رسی می‌پرسند مناظره‌ها چند درصد رای را بالا برد؟ اما روندها مهم هستند و کنشگران سیاسی باید شهامت ورود به آن را داشته باشند.
خانیکی به اهمیت نظریه‌هایی که براساس نوعی انتخاب و سوگیری سیاسی شکل می‌گیرند؛ اشاره کرد و گفت: 60 درصد مردم وقتی در انتخاب مردد هستند که به چه کسی رای بدهند و رقابت بر سر آنهاست. آنها باید احساس اهمیت کنند و فکر نکنند برای شرکت در انتخابات باید هزینه بدهند. باید احساس کنند رای دادن موثر است. در این انتخابات هم چشم‌ها به رای مرددها دوخته شده است.
او با اشاره به شکل‌گیری موجی در ایران هنگام انتخابات گفت: این موج در روزهای پایانی قابل مشاهده است. در این موضوع هم همیشه تغییرات و اتفاقات و تبلیغات سیاسی تاثیر دارند؛ مثلا در سال 92 کناره‌گیری محمدرضا عارف به نفع روحانی و حمایت اصلاح‌طلبان از او و موفقیتش در مناظره این موج را ایجاد کرد. در اینجاست که مساله رسانه و انتخابات مهم می‌شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه کنش سیاسی براساس نوع رقابت میان جریان‌های سیاسی است، گفت: انتخابات دو بخش مهم دارد؛ یکی تصویر، انگاره و پاره‌هایی است که توسط رسانه منتقل می‌شود. نشان دادن تصویر رقبای سیاسی هم در رسانه دخیل است اما تاثیرش از گزاره‌هایی که پررنگ می‌شود کم‌تر است. در انعکاس گزاره‌ها باید از رسانه‌های بزرگ و کوچک در کنار هم یاد کرد.
خانیکی خاطرنشان کرد: شبکه‌های مجازی در چند انتخابات اخیر به عنوان رقیبی جدی برای صداوسیما تبدیل شده است اما همه اینها باید منجر به کنش سیاسی شود. باید دید هریک از اینها چه گروه‌هایی را می‌تواند پای صندوق‌های رای بیاورند و چه رای‌ای را از آنها بگیرند.
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش با بیان اینکه محل نزاع گروه‌ها تغییر کرده و حجاب و مسائل فرهنگی جای خود را به مسائل اقتصادی آن هم نه از نوع بنیادی آن، داده است، گفت: هدف این نوع رقابت روی مسائل اقتصادی برای گروه‌هایی است که گمان می‌شود تنها مشخص‌کننده رای هستند؛ یعنی طبقات فرودست جامعه. من دوستان را دعوت می‌کنم که در نشست وسیع‌تری نسبت بین انتخابات را با تغییرات اجتماعی در ایران بررسی کنیم.
خانیکی با اشاره به تحقیقی درباره ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان گفت: این تحقیق‌ها می‌گوید تغییری در نظام ترجیحات ارزشی رخ داده و سوگیری آن به سمت ترجیح فردیت و مادیت است. این تغییر روندهای اجتماعی همراه با گسستی است که در نهادهای سیاسی به وجود آمده. برای جامعه‌ای که ترجیحاتش مادی‌تر و فردی‌تر است به وعده‌های ملموس و نزدیکی که در همین چند ماه بعد از انتخابات می‌تواند محقق شود گرایش بیشتری وجود دارد.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات خاطرنشان کرد: از نظر سیاسی باید توجه کرد که ما در رقابت بین سازمان‌های سیاسی و گفتمان‌ها هستیم. به نظر من گفتمان اصلاحات بر تشکیلات آن پیشی دارد. گفتمان اصلاحات در جامعه غالب است و به همین اعتبار شعارهای اصلاحات به شعارهایی تبدیل می‌شود که جریان‌های رقیب هم ذیل آن قرار می‌گیرند. شعارهایی مانند امنیت، آزادی و حقوق افراد. این شعارها نه تنها محل نزاع نیست.
خانیکی با اشاره به اشکالی که در ساختار مناظره‌ها وجود دارد، گفت: این مناظره‌ها به مسابقه «از کی بپرسم» بیشتر شبیه است. در آنها سوالی نیست که براساس آن کمکی به نامزدها شود که بتوانند تفکر و جریان خود را نشان دهند برای همین برای مناظره‌ها افراد به هر بهانه‌ای حرف خودشان را می‌زنند. در کشورهای دیگر مناظره‌ها روی سوال‌های مشخص می‌چرخد. در مناظره‌های کشور ما امکان سنجش وجود ندارد و در نتیجه ضعف ساختار مناظره شعارها و برنامه‌ها را به سمت کسب رای در جامعه می‌برد.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از صحبت‌هایش با تاکید بر اینکه انتخابات هیچ‌گاه جدا از نظام سیاسی و ظرفیت سیاسی و اجتماعی خود نبوده است، گفت: این ظرفیت به اندازه‌ای است که جامعه رفتارش را پیدا می‌کند که چگونه به حق خود نزدیک‌تر شود ازجمله اینکه از حق رای خود استفاده کرده و می‌کند و شرایط نامتصور را به متصور تبدیل می‌کند مانند انتخابات سال 94 مجلس که رقابت برابر نبود و رد صلاحیت گسترده‌ای در اصلاح‌طلبان اتفاق افتاد اما دیدیم که نتیجه چگونه شد به این اعتبار جامعه یاد می‌گیرد که با رای خود برای احقاق حق خود استفاده کند.
او با بیان اینکه در مقایسه خودمان با غربی‌ها به رویکرد انتخابات در کشورمان امیدوارم، گفت: این امیدواری آرمانی نیست بلکه واقعی است وقتی ما نگران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد بودیم؛ دیدیم که بعد از آن ترامپ در آمریکا روی کار آمد و فهمیدیم در کشوری مانند آمریکا هم ممکن است اتفاقی از این دست رخ دهد.
خانیکی با بیان اینکه معتقدم سطح مشارکت در جامعه حتی نسبت به سال 92 بالاتر رفته است، گفت: کسانی که در انتخابات شرکت نمی‌کنند را همیشه نباید شالوده‌شکن دانست به خصوص در این دوره از انتخابات با موضعی که طرفداران محمود احمدی‌نژاد گرفته‌اند. حالا باید بخشی از کسانی را که می‌گویند در انتخابات شرکت نمی‌کنند از فکر کلاسیک قبلی خارج کنیم یعنی تفکری که می‌گفت دغدغه آزادی دارند و باید این حروف را تفکیک کنیم به دو طیف کسانی که می‌گویند نمی‌دانند انتخابات چه مشکلی را از آنها قرار است حل کند یا کسانی که نمی‌دانند جریان‌های موجود در ادامه چه جریانی هستند. به‌طور کلی باید بگویم کسانی که در انتخابات شرکت نمی‌کنند در همه مقاطع ساختار واحدی ندارند.
خانیکی همچنین با اشاره به رابطه بین کنش سیاسی در انتخابات با کنشگری فضای مجازی گفت: انتخابات میدان واقعی رفتن و رای دادن است درحالی‌که ممکن است فضای مجازی با سرعتی که پیدا کرده این کنشگری را در پی نداشته باشد به طور مثال خود نهاد دولت حسن روحانی در این 4 سال مورد نقد بود که روابط عمومی فعالی ندارد و نسبت به اقدامات انجام شده در این دولت واکنش نشان نمی‌دهد اما در ایام تبلیغات انتخاباتی امسال دیدیم که همان روابط عمومی تند و بی‌تحرک به واکنش واداشته شده است در صورتی که اگر این کار را در طول این چهار سال انجام می‌داد دولت در افکار عمومی موقعیت بهتری داشت.
خانیکی این موضوع را نشان‌دهنده قدرت شبکه‌های اجتماعی دانست و گفت: معتقدم فعالیت شبکه‌های اجتماعی باید به اکت سیاسی بینجامد در غیر اینصورت به سوسک‌کشی منجر می‌شود. از سوی دیگر عارضه منفی شبکه‌های مجازی خبرهای دورغ و فیک‌نیوز نیز است که در این انتخابات هم باتوجه به اینکه محور روی افشاگری قرار داشت آن را زیاد دیدیم. این مسائل باید مورد تحقیق قرار بگیرند چراکه در حین انتخابات شیوه‌های تبلیغات سیاسی اهمیت بسیاری دارد.
