دفن مدرسه و کتابخانه اتابکان فارس در سمیرم/ تا یافتن راهکار علمی برای بیرون آوردن اثر، مدفون ماندن بهتر است

به گزارش خبرنگار ایلنا، اتابکان فارس یا سلغریان گروهی از غلامان ترک نژاد بودند که در قرن 5 هجری قمری توسط سلجوقیان به خدمت گرفته شدند و در زمان ضعف دولت سلجوقیان توانستند قدرت را در فارس به دست بگیرند. سلغریان به همراه «طغرل بیک» از آسیای مرکزی برای خدمت به سلجوقیان به خراسان مهاجرت کرده بودند. اما در دوره تضعیف سلجوقیان، «سنقر بن مودود» در سال ۵۴۳ هجری قمری بر فارس تسلط یافت و سلسله اتابکان فارس را بنا نهاد و یک قرن و نیم حکومتشان در ایران دوام یافت. اتابکان فارس در نهایت توسط مغولان از تاریخ ایران حذف شدند. آن ها اما در جنوب استان اصفهان و در شهر سمیرم مدرسه علمیه و کتابخانه ای دارند که بقایای آن در دهه 70 باقی بود و در اوایل دهه 70 بخش هایی از بنای مدرسه و کتابخانه اتابکان فارس فرو ریخت و حالا این اثر تاریخی زیر خاک مدفون شده است.

مدرسه ای که زیر خاک بود و زیر خاک ماند

مهدی بهرامیان، مدیر عامل انجمن پیام آوران سبز سمیرم در گفتگو با ایلنا درباره مدرسه و کتابخانه اتابکان فارس در سمیرم می گوید: در زمان حکومت اتابکان فارس منطقه سمیرم در جنوب اصفهان هم جزو قلمرو آنان بوده، به همین خاطر در مرکز شهر سمیرم اقدام به احداث بنای مستحکم و استواری به نام مدرسه علمیه با شبستان و کتابخانه ای در جوار محله اتابکی با مصالح سنگ و گچ و ساروج ساخته بودند و سالیان متمادی در آن مدرسه طلاب علوم دینی مشغول تلمذ بودند. کما اینکه از روستاهای همجوار مانند ضرغام آباد، سیستان و... نیز در فصل زمستان که اطراف سمیرم را برف می پوشاند، اهل علم و فضیلت رودخانه منتهی به مدرسه علمیه اتابکان را با گاو، اسب و الاغ طی می کردند و خود را برای درس به این محل می رساندند.

او می افزاید: آثار و بقایای بنای تاریخی مدرسه علمیه و کتابخانه اتابکان فارس در مرکز شهر سمیرم و در غرب مسجد تاریخی خانعلی، سالیان متمادی پابرجا بود و اطراف این مجموعه تاریخی را خانه های قدیمی معروف به خانه های اتابکی احاطه کرده بودند. اما در اثر بی توجهی، بخشی از این بنای تاریخی تخریب شد. با این حال حجره ها، شبستان و طاق های ضربی این بنا پابرجا بودند که متاسفانه برخی افراد در فصل زمستان کاه و علوفه زمستانی را در آن ذخیره می کردند.

 در دهه شصت هجری شمسی و به مرور زمان، خانه های اطراف این بنا تخریب و ساکنین محله اتابکی به جنوب و غرب شهر سمیرم انتقال یافتند. بنای تاریخی مدرسه علمیه اتابکان فارس هم در بافت قدیمی شهر واقع بود و سال ۱۳۷۱ قسمتی از سقف این بنای تاریخی هم تخریب و روی آن خیابان کشی شد. با تعریض خیابان، مدرسه علمیه اتابکان فارس هم زیر خروارها خاک مدفون شد.

از آن سال تاکنون این بنای تاریخی حدود 800 ساله ایران زیر خروارها خاک مانده است و خودروهای عبوری بر بنای مانده زیر خیابان تعریض شده تردد می کنند. اکنون برخی از مردم سمیرم پیگیر بیرون آوردن مدرسه و کتابخانه اتابکان فارس در این شهر هستند و معتقدند اگر خاک موجود روی این بنای تاریخی برداشته شود به احتمال زیاد بقایای مدرسه اتابکان سالم از زیر خاک بیرونه خواهد آمد.

مهدی بهرامیان، مدیر عامل انجمن پیام آوران سبز سمیرم هم به ایلنا می‌گوید، امیدواریم اداره میراث فرهنگی سمیرم بتواند این کار را انجام دهد و مدرسه اتابکی را نجات دهد.

مدرسه اتابکی چگونه از زیر خاک بیرون می آید؟

سعید سلیمانیان، رئیس اداره میراث‌فرهنگی سمیرم اما درباره وضعیت مدرسه اتابکان فارس در محله اتابکی سمیرم و امکان بیرون آوردن این بنا از زیر انبوه خاک به ایلنا می گوید: من این مدرسه را ندیدم. چون سن من به دیدن این مدرسه قد نمی دهد. اما آنچه از اطلاعات دیگران و بزرگان شهرستان سمیرم دریافتم این بود که یک مدرسه سنگی بسیار باارزش سال ها قبل به دلیل تعریض جاده و خیابان، زیر خاک مدفون شده است.

رییس اداره میراث فرهنگی سمیرم ادامه می دهد: واقعا علاقمند به بیرون آوردن این اثر از زیر انبوه خاک هستیم اما با چند مانع روبرو هستیم.

او افزود: مانع اول، بودجه و اعتبار است که هنوز محاسبات مربوط به آن و برآورد هزینه انجام این کار صورت نگرفته است. مانع دوم آن است که این محدوده الان تبدیل به یک راه عمومی شده و باید ابتدا برای بستن این مسیر و احداث راه جایگزین اقدام کنیم.

به گفته سعید سلیمانیان، کوه واقع در کنار مدرسه مدفون شده اتابکان فارس در سمیرم یک کوه آهکی است و بنابراین برای بیرون آوردن این اثر باید تدابیر امنیتی اندیشید. چون ممکن است این کوه بر اثر فرسایش و احتمال ریزش روی اثر ریخته شود.

رییس اداره میراث فرهنگی سمیرم تاکید کرد: به دلیل همین موانع بود که تا این لحظه نتوانسته ایم مدرسه و کتابخانه اتابکان فارس را از زیر خاک بیرون بکشیم. اما واقعا علاقمند به نجات این اثر و برداشت خاک ریخته شده بر روی این اثر هستیم. بنابراین اداره میراث فرهنگی سمیرم هم همچون مردم این شهرستان امیدوار به بیرون آوردن قلعه مدفون اتابکان فارس از زیر خاک است.

او با اعلام این که 20 اثر تاریخی سمیرم تاکنون به ثبت ملی رسیده است، از وجود آثار بارزش همچون حمام کمال الملوک، قلعه سنگی دراین شهرستان خبر داد و گفت: مدرسه اتابکی سمیرم هم برغم آن که زیر خاک مدفون است از بناهای تاریخی این شهرستان محسوب می شود.

رییس اداره میراث فرهنگی سمیرم تاکید کرد: در شرایط فعلی که موضوع ریزش کوه و راه احداث شده بر روی این بنای تاریخی مطرح است نیاز به انجام مطالعات کارشناسی و علمی برای یافتن راهکار بیرون آوردن این اثر از زیر خاک هستیم. البته برخی دوستان میراث ‌فرهنگی معتقدند، مدفون ماندن این بنای تاریخی تا یافتن راهکار علمی برای بیرون آمدن اثر از زیر خاک بهتر است.

سعید سلیمانیان درباره راهکار بیرون آوردن مدرسه اتابکان فارس از زیر انبوه خاک گفت: هرگونه اقدام برای خارج کردن این اثر تاریخی نیازمند تشکیل شورای فنی میراث فرهنگی و بررسی وضعیت اثر از سوی دستگاه‌های ذیربط از جمله شهرداری، اداره راه و شهرسازی، فرمانداری و همکاران در دفتر فنی استان اصفهان است تا با تکمیل اطلاعات و تامین اعتبارات مورد نیاز بتوان مدرسه و کتابخانه اتابکان فارس در سمیرم را از زیر خروارها خاک بیرون آورد.

مریم جلیلوند فرد