تکلیف ساختمان مجاور تماشاخانه سنگلج را روشن کنید/ چرا مرکز ملی نمایش‌های آیینی نداریم؟

به گزارش خبرنگار ایلنا، هنرهای آیینی هویت فرهنگی هر کشور محسوب می‌شوند و در این میان نمایش یکی از مهم‌ترین گونه‌ها یا هنرهایی است که در برخی کشورها سابقه‌ای دیریوه و حتی باستانی دارد. 

معمولاً کشورهایی که واجد هنرهای باستانی هستند، همواره برای بقا و ارتقای آن کوشیده‌اند. ایران نیز دارای چنین هنری است. هنرهای نمایشی در ایران دارای چنین قدمت بالایی است تا آنجا که باید آن را یادگاری از گذشته‌های دور دانست.

حال اینکه دولتمردان و هنرمندان و مسئولان فرهنگی چقدر هنرهای آیینی کشورمان را پاس داشته و در حفظ و نگهداری آن کوشیده‌اند، اتفاقی است که باید آن را در عملکردی چند دهه‌ای جستجو کرد. با تاکید بر اینکه ساخت و نگهداری از ساختمان‌ها و سالن‌های تخصصی و قدیمی یکی از تلاش‌ها و کوشیدن هاست.

تماشاخانه سنگلج، یکی از قدیمی‌ترین سالن‌های تئاتر تهران، در سال ۱۳۴۴ در محله سنگلج و در ضلع جنوبی پارک شهر افتتاح شد. این تماشاخانه از همان ابتدا میزبان نمایش‌های مهم ایرانی بوده و در سال ۱۳۸۸ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است. 

در اوایل دهه ۱۳۹۰، طرحی به نام «توسعه سنگلج» مطرح شد که بر اساس آن، ساختمان مجاور تماشاخانه که در اختیار اداره حقوقی شهرداری تهران بود، به این مجموعه الحاق شده و به فضایی برای هنرهای آیینی و سنتی تبدیل شود. این طرح با حمایت هنرمندان و پیگیری‌هایی از سوی مدیران وقت تماشاخانه همراه بود و حتی شهردار وقت تهران، دستور اجرای آن را صادر کرد. با این حال، این طرح به مرحله اجرا نرسید و در سال ۱۴۰۳، ساختمان مجاور تماشاخانه تخریب شد. این اقدام نگرانی‌هایی را درباره تأثیرات منفی بر ساختار تماشاخانه سنگلج به همراه داشت، زیرا این دو ساختمان به مرور زمان به یکدیگر تکیه داده بودند. 

در مجموع، با وجود برنامه‌ریزی‌ها و تلاش‌های صورت‌گرفته برای توسعه تماشاخانه سنگلج و اختصاص فضای مجاور به هنرهای آیینی، این طرح به دلیل‌ عدم اجرای به‌ موقع و تخریب ساختمان مجاور، به نتیجه نرسید و نگرانی‌هایی را درباره حفظ و نگهداری این بنای تاریخی به وجود آورد. 

داوود فتحعلی بیگی نویسنده، کارگردان و استاد دانشگاه که سال‌هاست در زمینه هنرهای نمایشی و آیینی ایران پژوهش می‌کند، درباره اهمیت ایجاد سالن‌های تخصصی و وضعیت  بلاتکلیف ساختمان جنب تماشاخانه سنگلج با ایلنا گفتگو کرد.

فتحعلی بیگی در ابتدای صحبت‌هایش با تاکید بر اینکه این هنرمندان و مسئولان فرهنگی هستند که باید به طور توأمان و در هر مقطع تاریخی برای ارتقای هنرهای آیینی هر کشور تلاش کنند، گفت: در همه جای دنیا علی‌رغم اینکه به اصطلاح تکنولوژی فراوان شده و در انجام امور مورد استفاده قرار می‌گیرد و کلا بر اغلب موارد تاثیر گذاشته و منجر به مدرن‌تر شدن زندگی شده، اما آن‌ها برای حفظ آیین‌هایشان شرایطی به‌روز فراهم می‌کنند که این موضوع خیلی مهم است.  

می‌توان هنرها و آیین‌ها را بدون دخل و تصرف به روز کرد

داوود فتحعلی بیگی افزود: اصلاً منظور این نیست که باید در هنرها و هر آیین به جا مانده دخل و تصرفی صورت گیرد و نباید هم اینطور باشد.

او افزود: معمولا کشورهایی که در این زمینه تلاش می‌کنند، صرفاً ارائه خود را به روز می‌کنند؛ یعنی در اصل هنرهای خود دست نمی‌برند که این کار دقیقاً درست است و باید همینطور باشد. 

وی در ادامه توضیحاتش گفت: به عنوان مثل در کشور چین، در مقطعی نقالی را در چای خانه‌ها اجرا می‌کردند. حالا آن چایخانه‌ها فقط شکلشان عوض شده است.

او گفت: ایران نیز در دوره قاجار و اوایل پهلوی چنین شکلی داشته و چنین اتفاقی در قهوه‌خانه‌های بزرگی که وجود داشته، انجام می‌شده است. 

جایگاه نقالی در چایخانه‌ها و قهوه‌خانه‌های امروزی کجاست؟ 

این مدرس دانشگاه در ادامه بیان کرد: یکی از مراسم‌های این چنینی که در قهوه خانه‌ها اجرا می‌شد، نقالی بوده است. گاه نیز سیاه بازی اجرا می‌شده. بعضا در ایام محرم و عزاداری‌ها نیز گاه پرده خوانی اجرا می‌شده. حال اینطور نیست. حال آن قهوه‌خانه‌ها جمع شده‌اند یا در حد و اندازه یک چایخانه کوچکتر شده‌اند. 

او ادامه داد: الان دیگر کسی نمی‌تواند در مکان‌هایی مانند چایخانه‌ها نقالی اجرا کند؛ چون اصلا کسی گوش نمی‌دهد.

پیشنهاد بکارگیری یک تمهید چینی! 

فتحعلی بیگی گفت: در چنین شرایطی، چینی‌ها آمدند و چه کار کردند؟ آن‌ها آمدند و به محله‌هایی رفتند که اهالی آنجا، هنوز به داستان‌های قدیمی علاقه داشتند. چینی‌ها برای نمایش و مخاطبانش ارزش قائل شدند و در اماکنی سالن‌های کوچک ویژه نمایش‌هایشان تدارک دیدند؛ کاری که ما انجامش ندادیم. 

فتحعلی بیگی ضمن اظهار تاسف بیان کرد: ما در ایران اجازه دادیم که چنین مکانی از بین برود وگر نه شاید در کشور ما نیز چنین اتفاقی رخ می‌داد و حال ما چنین مکان‌هایی داشتیم که متاسفانه اینطور نیست. 

 مرکز ملی نمایش‌های آیینی چه شد؟

او اذعان داشت: سال‌های طولانی است که ما  می‌گوییم، آقایان بیایید یک مرکز ملی نمایش‌های آیینی درست کنیم. 

این پژوهشگر آیین‌های نمایشی در ایران، با بیان اینکه جای چنین مکانی همواره در کشور خالی است، گفت: متاسفانه در تمام این سال‌ها گوش شنوایی وجود نداشته است. 

ایجاد مکان مناسب به عهده شهرداری و سازمان فرهنگی هنری ا‌ست 

فتحعلی بیگی در ادامه به ساختمان جنب تماشاخانه سنگلج و سرنوشت بلاتکلیف و غم‌انگیز آن اشاره کرد و گفت: آن‌هایی که امکانات لازم را در اختیار دارند، باید در زمینه ایجاد مکانی مناسب اقدام نمایند؛ اماکنی چون شهرداری یا سازمان فرهنگی هنری باید در این زمینه احساس مسئولیت کنند و کارهایی انجام دهند که متاسفانه تا به امروز اینطور نبوده است. 

او بیان کرد: همین ساختمان جنب تماشاخانه سنگلج در دوره‌ای پیگیری شد، اما متاسفانه انجام کارهایش به نتیجه نرسید. 

آیا زمین جنب سنگلج متعلق به وزارت ارشاد است؟ 

این درام نویس ادامه داد: حتی بعضی از اسناد وجود دارد مبنی بر اینکه آن زمین قبل از انقلاب اسلامی توسط اداره فرهنگ و هنر خریداری شده بوده! اما با این وجود و در کمال تاسف شهرداری محترم آمد ساختمان را کوبید! به این واسطه ساختمان تالار سنگلج هم به خطر افتاد و به دلیل همجواری، هر آن، امکان ریزش وجود دارد! خب این یعنی چه؟! 

مدیران جدید هنوز کاری نکرده‌اند 

فتحعلی بیگی در ادامه گفت: واقعا امید داشتیم در وزارتخانه فعلی با وجود انتصاب‌های جدید، اتفاق مثبتی رخ دهد که متأسفانه تاکنون اینطور نبوده است. حتی گویا با شهردار قبلی مکاتباتی صورت گرفته بود و قرار بود نتایج مثبتی حاصل شود. 

یک درخواست فرهنگی از اداره کل هنرهای نمایشی 

فتحعلی بیگی ادامه داد: آن زمان که اتابک نادری پیش از دوره فعلی مسئولیت داشت، پیگیر امور بود. حال او سرپرست اداره کل هنرهای نمایشی است و با او در اینباره درجهت حل مشکلات صحبت خواهم کرد. 

داود فتحعلی بیگی در پایان، درباره فعالیتهای اخیرش گفت: سال گذشته نمایشی را در جشنواره تئاتر فجر روی صحنه بردم که قصد دارم آن را در تماشاخانخ سنگلج روی صحنه ببرم.