«خوانش معماری طهران قدیم» در خانه پدری جلال آل احمد

به گزارش ایلنا، هفتمین شب سنگلج با موضوع «خوانش معماری طهران قدیم» در خانه پدری جلال آل احمد برگزار شد. 

این نشست با سخنرانی فاطمه خدادادی آق قلعه (معمار و مدرس دانشگاه) همراه بود و محمدرضا وحدتی دبیری نشست را بر عهده داشت. 

محمدرضا وحدتی در آغاز نشست گفت: برخی مواقع که در تهران قدم میزنیم و خانه‌های تاریخی را میبینیم از طریق شناخت معماری، سبک آجرها و… می‌توانیم دوره تاریخی آنرا تشخیص دهیم. حضور در خانه پدری جلال‌آل‌احمد نیز از این مهم جدا نیست و امروز به بررسی برخی عناصر خانه‌های تاریخی می‌پردازیم. 

فاطمه خدادادی آق قلعه (معمار و مدرس دانشگاه) با اشاره به آنکه معماری در شهر چگونه تعریف می‌شود، گفت: اینکه محلات مرکزی شهر چه ویژگی‌هایی دارند که با قدم زدن در آن حال و هوای تاریخی و قدیمی به رهگذران دست می‌دهد از جمله موضوعاتی است که شاید در شهرهای جدید کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد. 

او ادامه داد: راسته بازارها و کوچه پس کوچه ها، مساجد و ارگ عناصر اصلی بافت شهرهای قدیم است. تهران قدیم نیز یک قریه بوده و بعدها گسترش یافت و تبدیل به شهر شد. در گذشته مسیرهای دسترسی به حریم‌ها و خانه‌ها مشخص بود و شهرها شریان‌های دسترسی جداگانه داشتند. حتا فضاها در خانه‌ها اسم‌هایی مانند مهمانخانه، اندرونی، هشتی، پستو و… داشتند. تشخیص دوره‌های تاریخی نیز از همین طریق قابل استناد است. هرچه از عناصر خانه کاسته میشود به دوره جدید نزدیکتر میشویم. 

خدادادی تصریح کرد: ابعاد پنجره‌ها و جداره دیوارها نیز یکی دیگر از عناصری است که میتواند تاریخ خانه را مشخص کند. هرچه ابعاد پنجره‌ها کوچکتر باشد و تیغه دیوارها قطورتر باشد خانه قدیمیتر است. البته هرچه به دوره مدرن نزدیکتر می‌شویم سبک و مدل معماری‌ها تغییر می‌کند. گاها شاهد تاثیر استاد شاگردی نیز بر معماری هستیم. حریم‌ها و مرزها در خانه‌ها مهم است هرچه فضاها کوچکتر باشد دوره تاریخی آن نیز کهن‌تر است. فضاهای اصلی هندسه دارند و حیات‌ها از مهمترین عناصر خانه‌ها هستند. 

این معمار و مدرس دانشگاه درخصوص معماری هر عصر گفت: خانه‌های قاجار قرینه هستند بخصوص در ورودی‌ها قرینگی را شاهد هستیم. این قرینگی در خانه پدری جلال‌آل‌احمد نیز مشهود است. وقتی صحبت از معماری ایرانی می‌شود، خانه‌ها نباید تزیینات را به رخ بکشند چراکه هر دوره ویژگی‌های خودرا دارد. اما در بیشتر خانه ها، سقف‌ها و کنگره‌های بام‌ها با انواع آجرچینی تزیین می‌شد. از دوره زند به قاجار از میزان و حجم تزیینات کاسته می‌شود چراکه با افزایش حجم مهاجران از روستاها به شهرها روبه رو هستیم و نیاز است تا خانه‌ها با سرعت بیشتری ساخته شود از این رو از تزیینات کاسته میشود تا سرعت ساخت افزایش یابد. این امر در خانه پدری جلال‌آل‌احمد هم مشهود است و با وجود معماری ایرانی که د آن شاهد هستیم از تزیینات کاسته شده. 

او یادآور شد: در خانه‌های تاریخی نمیتوان تمام عناصر را یکسان یافت چراکه جایگاه صاحب خانه در عناصر هویت بخش معرف خانه تاثیرگذار بود. این درحالی است که در معماری عصر حاضر همه نماها یکسان شده و به قول معروف نمای رومی مد شده. در گذشته خانه‌ها فضاهای مختلفی داشتند اما در عصر حاضر اینگونه نیست. البته در دوره پهلوی دوم شاهد تاثیر معماری غرب در ساخت بناها هستیم. بعدها معماران و شهرسازان ورود میکنند. 

خدادادی درخصوص معماری معاصر و عناصری که در حال اهمیت یافتن هستند نیز گفت: عنصر آب و پوشش گیاهی بیش از سایر عناصر در معماری‌های معاصر مورد استقبال قرار گرفته، عناصری که گویای ویژگی و عنصر جمعی است. البته اکنون شاهد افزوده شدن فضاهایی مانند حیات خلوت‌ها به خانه‌ها هستیم. وقتی پدر جلال آل احمد چنین خانه‌ای دارد نشان دهنده هویت و عقبه اوست که در چنین خانه‌ای زندگی کرده. 

او در جمع‌بندی نشست گفت: هر ایرانی می‌تواند مصداقی برای حفظ هویت معماری ایرانی باشد. از خانه‌های تاریخی استقبال کنیم و نام خانه کلنگی را روی آن نگذاریم. از تاریخ و هویتمان فاصله گرفته‌ایم برای قرار گرفتن در مدار توسعه باید هویت امان را حفظ کنیم.