کتابخانه مرحوم آیت‌الله‌مرعشی‌نجفی مورد بازدید قرار گرفت
کتابخانه مرحوم آیت‌الله سیّد شهاب‌الدین مرعشی نجفی در قم به همت دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری، مورد بازدید قرار گرفت.
به گزارش ایلنا به نقل از دفتر پاسداشت زبان‌فارسی حوزه هنری، شماری از شاعران، پژوهشگران، نویسندگان، کتابداران و هنرجویان جلسات درس گفتارهای شاهنامه و زیبایی‌شناسی زبان فارسی، به همت دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری، از کتابخانه مرحوم آیت‌الله سیّد شهاب‌الدین مرعشی نجفی در قم بازدید کردند.
در این بازدید حاضران از بخش‌های مختلف این کتابخانه از جمله بخش نسخ خطی و تالارهای وراقان و صحافان و مرمت‌کاران بازدید کرده و در جریان تاریخچه کتابخانه، نسخه‌های خطی موجود و چگونگی تهیه آن‌ها و سایر فعالیت‌های این کتابخانه از جمله نگهداری و مرمت کاری نسخه‌های آسیب دیده قرار گرفتند.
یوسفعلی میرشکاک، شاعر و پژوهشگر، محسن مؤمنی شریف، نویسنده و مدیر پیشین حوزه هنری، ناصر فیض، شاعر و طنزپرداز و مدیر دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری، میلاد عرفان‌پور، شاعر و رئیس مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری، علی داودی، شاعر و مسئول دفتر شعر مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری و محمدسعید میرزایی، از شاعران شعر امروز و هادی بابایی‌فلاح، عضو هیأت علمی پژوهشکده وزارت گردشگری و میراث فرهنگی و پژوهشگر حوزه هنر نگارگری و هنر، ازجمله بازدیدکنندگان این کتابخانه بودند.
بازدید از بخش نسخ خطی کتابخانه، نخستین بخش از این برنامه بود که در جریان آن بازدیدکنندگان به رؤیت نسخ خطی و نمونه‌های برجسته در ویترین‌ها پرداختند و در حین بازدید، محمدعلی واحدی زاده، مسئول بخش میکروفیلم و تصویربرداری کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی، به ارائه توضیحاتی در خصوص بخش نسخ خطی از جمله نسخه‌های موجود برجسته پرداخت و به پرسش‌های بازدید کنندگان هم دراین میان پاسخ دادند.
واحدی‌زاده درابتدا با اشاره به جمع‌آوری کتاب‌ها از حدود ۹۰ سال پیش توسط مرحوم آیت‌الله مرعشی‌نجفی و در دوران تحصیل علوم دینی در نجف خاطر نشان کرد: مرحوم آیت‌الله سیّد شهاب‌الدین مرعشی نجفی در خصوص هدف از جمع‌آوری این نسخه‌های خطی کتاب‌ها گفته‌اند که اجانب و غیرمسلمانان، بخصوص مستشاران و نسخه‌شناسان انگلیسی، اقدام به خرید نسخه‌ها از جمله نسخه‌های ناب در مراکز عرضه می‌کردند و آن‌ها را با با قیمت‌های مناسبی از صاحبان آثار می‌خریدند. واحدی‌زاده دراین باره ادامه داد: به همین خاطر ایشان به فکر حفظ این آثار با خریدشان از صاحبان می‌افتد. اما از آنجا که بودجه کافی برای خرید این آثار نداشته مجبور به تحمل مشقات فراوان و انجام کارهایی پر مشقت برای تأمین بودجه لازم شده است. وی با اجرت نماز و روزه استجاری، انجام زیارت‌های نیابتی و ختم قرآن‌های استیجاری اقدام به خرید این نسخه‌ها کرده است. علاوه بر این، اقدام به کارگری در مزارع برنج‌کوبی و یا حذف یک یا دو عده از غذای روزانه کرده است تا بتواند اقدام به خرید این نسخه‌ها بکند. حتی پیش آمده که وسایل شخصی‌اش را به همین خاطر فروخته و یا گرو گذاشته است. در مجموع با این قبیل زحمات نسخه‌ها را یکی‌یکی گردآوری کرده تا چنین گنجینه عظیم و بی‌بدیلی از نسخه‌های خطی را تهیه و گردآوری کرده که شاید بتوان گفت منابعی در تمام علوم اسلامی و سایر علوم در آن موجود است.
این کارشناس در ادامه با اشاره به اینکه حدود ۴۵ هزار نسخه خطی در این کتابخانه موجود است گفت: بسیاری از این نسخه‌ها بسیار نفیس و حتی منحصر به فرداند. وی ادامه داد: دراین کتابخانه قدیمی‌ترین و باارزش‌ترین نسخه از قرآن را داریم که در ویترین اول این بخش قرار گرفته و کتابت آن به خط کوفی و برگه‌هایش از پوست بُز است. وی در باره این نسخه از قرآن افزود: کتابت این نسخه در قرن دوم هجری صورت گرفته و قدمت آن به حدود ۱۲۰۰ سال می‌رسد. نسخه‌شناسان در خصوص کتابت آن احتمال داده‌اند که دست‌خط مبارک حضرت امام سجاد (ع) است. وی درادامه به نسخه خظی برگی از قرآن پرداخت که جزو کهن‌ترین آثار محسوب می‌شود و بخشی از سوره حضرت مریم (س) در آن به صورت بسیارظریف و نازکی به نگارش درآمده و نسخه‌شناسان بر این باورند که دست خط حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) است.
وی درادامه با اشاره به موجود بودن قرآن‌های مختلف و متعدد در این کتابخانه اظهار کرد: با جایگزین شدن خط نسخ و ثلت به جای خط کوفی از قرون پنجم و ششم هجری، اتفاقاتی از لحاظ نگارش قرآن در طول تاریخ افتاده که باعث کامل‌تر شدن و همچنین ترجمه آن، ذکر نام سوره‌ها و مکی و مدنی بودن آن‌ها شده و حدود آیات هم در آن‌ها درج شده است. علاوه بر این، به مرور تذهیب‌هایی بر حاشیه صفحات توسط نگارگران کشیده شد که چند نمونه از این قرآن‌ها با نگارگری‌های زیبا و هنری در این کتابخانه موجود است که واقعا از لحاظ تذهیب و خط شاهکارند و می‌توان آن‌ها را از لحاظ ترکیب خط و تذهیب نمونه دانست. وی درادامه با اشاره به نگارش قرآن به صورت نسخه‌های بسیار ظریف و کوچک در قطع‌های مرسوم به عمامه‌ای و بازوبندی و همچنین حک شدن خطوط مبارک بر ظروف خاطر نشان کرد: قرآن‌هایی هم هست که به شکل طومار و نوار است و پدیدآمدن این همه نسخه‌های متنوع و گوناگون، نشانگر مؤانست مردم مؤمن با قرآن بوده است.
وی درادامه با اشاره به اینکه تعداد کتاب‌های خطی این کتابخانه تا زمان حیات آیت‌الله مرعشی‌نجفی حدود ۲۵هزار کتاب بوده گفت: در این کتابخانه نسخه‌هایی از نهج‌البلاغه، تفاسیر و کتاب‌های ادبی موجود است. وی ادامه داد: تعدادی از این نسخ را خود حضرت آیت‌الله مرعشی‌نجفی تهیه و جمع‌آوری کرده و تعدادی دیگر را هم خود افراد به اینجا فروخته و تعدادی نیز خود افراد به اینجا هدیه کرده‌اند. مابقی کتاب‌ها بعد از فوت ایشان به کتابخانه اضافه شده و همچنان هم دارند اضافه می‌شوند.
وی در پاسخ به یوسفعلی میرشکاک در خصوص اینکه کتاب‌هایی مطرح در اینجا هست که تاکنون منتشر نشده باشند گفت: کتاب منتشر نشده خطی زیاد است چون انتشارشان مستلزم هزینه و وقت کافی است. کتاب‌هایی منتشر نشده هم از خود آیت‌الله مرعشی‌نجفی هست که از جمله باید به کتاب‌های مشجرات و نصب‌شناسی از ایشان اشاره کرد. واحدی‌زاده افزود: البته کتاب‌های چاپ‌نشده از ایشان زیاد است و طبق گفته‌ها بالغ بر ۱۵۰ اثر است و فقط تعداد محدودی از آثارشان چاپ شده‌اند که باید به کتاب‌های مشاهد و مزارات و مشجرات از وی اشاره کرد. این کارشناس در پاسخ پرسش میرشکاک در باره وجود فهرستی از کتاب‌های خطی کتابخانه گفت: فهرست‌هایی از کتاب‌های چاپ شده و نشده اینجا موجود است اما در خصوص انتشارشان باید از بخش انتشارات اینجا پی‌گیر شوید ولی هیچ فهرستی از کتاب‌ها در فضای اینترنت موجود نیست. وی در پاسخ به پرسشی درباره تصویربرداری و اسکن‌شدن کتاب‌های خطی و سایر نسخ این کتابخانه گفت: ازحدود نیمی از آثار تصویربرداری شده اما به خاطر تعداد زیاد کتاب‌ها و اضافه‌شدن همواره کتاب‌هایی دیگر از داخل کشور و کشورهای همسایه به کتابخانه، همه آثار تصویربرداری نشده‌اند چون روند ورود کتاب متوقف نشده است و هر سال به طور میانگین هزار نسخه خطی به اینجا اضافه می‌شود و این در صورتی که در هر فهرست حدود ۴۰۰ کتاب می‌توان گنجاند.
واحدی‌زاده در ادامه این بازدید اظهار کرد: کتاب‌هایی هم در باره فضائل و مناقب ائمه و تفاسیری از مفسران اهل سنت از جمله تفسیر احمد بن حنبل موجود است و دست خط‌هایی هم از شیخ بهایی و علامه حلی و مجلسی هم هست. تعدادی از نسخ مینیاتورهای عصر صفویه از جمله مینیاتورهایی بر مبنای هفت اورنگ و یوسف و زلیخای عبدالرحمن جامی هم موجود است. حتی یک سری کتاب‌های خطی هم در باره هنرهایی دیگر داریم که از جمله می‌توان به کتابی در باره هنر عکاسی اشاره کرد که حدود صد سال پیش نوشته شده و نویسنده آن از عکاسان دوره قاجار بوده و تمام دانسته‌هایش در باره هنر عکاسی را در این کتاب آورده است. واحدی‌زاده یکی از تمایزات این کتابخانه با سایر کتابخانه‌ها را تنوع موضوعی آن عنوان کرد و گفت: در اینجا در انواع علوم نسخه خطی داریم؛ حتی در زمینه راهنمایی و رانندگی راه آهن و تاریخ آن هم کتاب داریم.
محمدعلی واحدی‌زاده در ادامه به ارائه توضیحاتی درباره کتاب‌های خطی متعلق به ادیان و مذاهب غیراسلامی پرداخت و گفت: نسخه‌ای از کتاب «اوستا» و نسخه‌ای از کتاب «زبور» حضرت داود (ع) در اینجا موجود است. کتاب‌هایی نیز به خط لاتین و با قدمت ۸۰۰ سال موجود است و نسخه‌هایی هم از کتاب‌های مذهبی مسیحیان حبشی یا اتیوپی و کتاب‌هایی از بودایی‌ها موجود است که روی صفحات چوبی به نگارش درآمده‌اند. علاوه بر این، کتاب‌هایی از تمام علوم غیر دینی همچون کتاب‌های نجوم و طب و فلسفه و منطق و ریاضی در اینجا موجود است. به عنوان نمونه باید به کتاب «قانون» ابوعلی سینا اشاره کنم که دست خط خود ابن‌سینا نیست اما در زمان حیات ایشان نگاشته شده است.
این کارشناس کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی در پاسخ به پرسشی مبنی بر وجود نسخ خطی کتاب‌های شاعران برجسته کلاسیک ایرانی و سایر گونه‌های ادبی از خود شاعران یا نویسندگان‌شان گفت: نسخه‌هایی از دیوان‌های تمام شاعران مثل حافظ و سعدی و مولانا و… داریم اما دست خط خود شاعران‌شان نیست.
درادامه این برنامه، بازدیدکنندگان ضمن بازدید از جامه‌ها و لوازم بسیار ساده به‌جامانده از مرحوم آیت‌الله مرعشی‌نجفی، به بازدید از سایر بخش‌های کتابخانه ازجمله بخش ورّاقان و صحّافان و مرمت‌کاران پرداختند.
واحدی زاده ضمن اشاره به رحلت آیت‌الله مرعشی‌نجفی در ۱۲ تیر ۱۳۶۹ خاطر نشان کرد: لباس‌های به‌جامانده از ایشان، نشان‌دهنده سبک بسیار ساده زندگی ایشان است. وی دراین باره اظهار کرد: لباس‌های ایشان فاقد دکمه است به خاطر اینکه در آن زمان مواد اولیه دکمه از خارج وارد شده اما ایشان در خصوص استفاده از اجناس وارداتی پرهیز کرده چرا که این کار را باعث صدمه زدن به اقتصاد کشور و کارگران ایرانی تلقی کرده است.
درادامه این برنامه، بازدیدکنندگان به بازدید از بخش مرمت‌کاران و سایر بخش‌های یادشده پرداختند. واحدی‌زاده در پاسخ به پرسش ناصرفیض در خصوص نحوه نگهداری از نسخ خطی اظهار کرد: رطوبت و حرارت اینجا همواره کنترل می‌شود و محلول‌هایی سمی هم به صورت بخور گاز در عرض سه شبانه روز به کتاب‌ها داده می‌شود تا از گزند حشرات و ذرات میکروسکوپی و ماکروسکوپی مصون بمانند. این مصونیت هم تا صد سال برای این کتاب‌ها ایجاد می‌شود و تمام کتاب‌هایی که اضافه می‌شوند بخورداده شده و سپس به مخزن اصلی برده می‌شوند. وی اضافه کرد: دراینجا از انواع آفت‌کش‌ها استفاده می‌کنیم.
وی درادامه به تخریب‌هایی که به نسخ وارد می‌شود پرداخت و گفت: بعضی از این تخریب‌ها به خاطر ابعاد ریز آن و همچنین جثه کوچک حشرات قابل رؤیت نیست و تخریب از درون اتفاق می‌افتد و به قدری ریز است که با چشم معمولی تشخیص داده نمی‌شود. وی سپس به توضیح مراحل قبل و بعد از مرمت هم پرداخت و گفت: کتاب‌های موریانه خورده و چروک شده را با مواد و رنگ‌های طبیعی مرمت می‌کنیم اما هیچ مرمت‌کاری در هیچ کجای دنیا به کلمات دست نمی‌زند چرا که حکم تحریف و جعل اثر را دارد. وی افزود: علاوه بر مرمت کاغذها، تذهیب‌های تخریب‌شده حاشیه دست‌خط‌ها را هم با رنگ‌های طبیعی مخصوص این کار دوباره می‌کشیم. مرمت هر کتاب هم بسته به حجم آن مستلزم صرف زمان خاصی است و از صفرتا صد این مرمت نیز حتما توسط یک مرمت‌کار انجام می‌شود.
واحدی زاده در پایان در خصوص چگونگی استفاده پژوهشگران از بخش نسخ خهطی این کتابخانه گفت: استفاده از این کتابخانه مستلزم ارائه یک سرس مدارک از جمله رزومه کاری پژوهشگر بخصوص کارهای منتشر شده او است.
قابل توجه است، بازدیدکنندگان بعد از پایان بازدید از کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی، برای انجام نماز و زیارت به حرم حضرت معصومه (س) که در نزدیکی کتابخانه است رهسپار شدند.
