کارگردانِ مستند «صفر مرزی» مطرح کرد:
شکست، غارت‌زدگی و مرگ در انتظارِ اکثر مهاجران غیرقانونی است
مجید عزیزی معتقد است که دیدن مستند «صفر مرزی» برای کسانی که قصد دارند به صورت غیر قانونی مهاجرت کنند، بسیار مفید است و آنها را با خطرات موجود در مسیر اینگونه مهاجرت‌ها آشنا می‌کند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مجموعه مستند «صفر مرزی» به کارگردانی مجید عزیزی این روزها با موضوع مهاجرت غیرقانونی از شبکه مستند در حال پخش است.
در این مجموعه مستند تلویزیونی، مجید عزیزی به سراغ قاچاقبرها، مهاجران ناموفق، مهاجران موفق و مأموران مرزی می‌رود و انواع مهاجرت‌های غیرقانونی را با خطرات آن به مخاطب خود معرفی می‌کند.
به بهانه پخش «صفر مرزی» با مجید عزیزی گفتگویی داشتیم که در ادامه مشروح این گفتگو را از نظر می‌گذارنید:
با چه دغدغه‌ای به سراغ ساخت مستندی درباره مهاجرت غیرقانونی ایرانی‌ها رفتید؟
تقریباً ۲۰ سال است که کار مستندسازی انجام می‌دهم و چون بیشتر پروژه‌هایم خارج از کشور بوده به حدود ۳۰ کشور جهان مسافرت کرده‌ام و در این کشورها با ایرانیانی روبرو شدم که مهاجرت کرده‌اند و بسیاری از آنها به صورت قاچاقی به آن کشورها رفته بودند و همواره در ارتباطی که با آنها داشتم از مشکلاتشان می‌گفتند.
در مذاکره با شبکه مستند چند موضوع برای ساخت به من پیشنهاد شد که با توجه به تجربه‌ام تصمیم گرفتم روی موضوع مهاجرت غیر قانونی ایرانی‌ها کار کنم. این موضوع دغدغه من بود و حتی پیش از شروع کار فیلمبرداری‌هایی هم کرده بودم و به همین دلیل می‌دانستم که چه مسیری را برای ساخت «صفر مرزی» باید طی کنم.
بخشی از کار قبل از شروع، فیلمبرداری شده بود. به عنوان مثال من در اندونزی با نمونه‌هایی از مهاجران ایرانی غیرقانونی روبرو شده بودم و فیلم‌هایی از آنها داشتم یا در آفریقا کنسولگری ایران با من درباره برخی معضلات صحبت کرده بود و زمانی که آنجا بودم به من گفتند که همیشه ایرانی‌ها در کشورهای آفریقایی دستگیر می‌شوند و ما به دادگاه‌های آنها رسیدگی میکنیم. من در آفریقا هم فیلمبرداری‌هایی داشتم و همیشه مترصد فرصتی برای نمایش این فیلم‌ها بودم و حتی خانواده بسیاری از این افراد مهاجر درخواست داشتند که این فیلم‌ها نمایش داده شوند تا اطلاع‌رسانی شود و آگاهی‌هایی درباره این نوع مهاجرت به وجود بیاید.
در این مجموعه مستند ما برای هیچ‌کس هیچ نسخه‌ای نمی‌پیچیم و فقط شیوه‌های مهاجرت غیرقانونی را دنبال میکنیم تا بدانیم این روش‌ها که خطرات مالی و جانی دارند.
به حضور مهاجران غیر قانونی در اندونزی و آفریقا اشاره کردید. چرا مهاجران غیرقانونی ایرانی به این کشورها رفته‌اند؟
من حتی در برزیل هم با مهاجران غیر قانونی ایرانی مواجه شدم. این افراد عموماً مقصدشان اروپا و کانادا است و حضورشان در اندونزی به این دلیل است که بتوانند به استرالیا بروند و در آفریقا هم پروسه‌ای را طی می‌کنند که یک روش غیر قانونی برای ورود به کشورهای اروپایی است. آنها به کشورهای آفریقایی می‌روند تا اصطلاحاً پاسپورتشان را زنده کنند و به کشوری اروپایی بروند.
در ۱۸ قسمت مجموعه «صفر مرزی» انواع و اقسام مهاجرت‌های غیرقانونی را به تصویر کشیده‌ایم.
آیا روش‌هایی چون زنده کردن پاسپورت آنقدر عمومیت دارد که به عنوان یکی از روش‌های مهاجرت غیرقانونی در این مجموعه مستند معرفی کردید؟
در این روش ایرانی‌هایی که می‌خواهند به خاک اروپا و عموماً کشور آلمان وارد شوند ابتدا به آفریقا رفته، در آنجا با استفاده از پاسپورتی که دزدی است و یا از شهروندان اروپایی خریداری شده، از کشوری آفریقایی برای سفر به کشور مقصد بلیت تهیه می‌کنند چرا که این پاسپورت‌ها نیازی به ویزا ندارند. در واقع قاچاقبرها چندین پاسپورت دارند که چهره فرد مهاجر را بررسی می‌کنند و پاسپورتی که شبیه‌ترین عکس را به آن فرد دارد را به او می‌دهند و آن فرد را هم کمی گریم می‌کنند و از آنجا که شرکت‌های مسافرتی در ایران این روش‌ها را می‌شناسند و پلیس ایران را نمی‌توان اینگونه فریب داد، آنها به کشورهای آفریقایی سفر می‌کنند که پلیس‌شان ابتدایی‌ترین پلیس است و براحتی فریب می‌خورد و فقط کافی است که این افراد سوار هواپیما شوند چون وقتی به کشور مقصد می‌رسند سریع اعلام پناهندگی می‌کنند.
سفر به کشور اندونزی هم برای ایرانی‌ها کار آسانی است و بسیاری از افراد به این کشور می‌روند تا از طریق دریا به استرالیا بروند که در این مسیر البته بسیاری از افراد جان خود را از دست می‌دهند.
مهم‌ترین و بیشترین روش مورد استفاده برای مهاجرت در بین مهاجران غیر قانونی ایرانی عبور از مرز ترکیه، سفر به یونان، ایتالیا و... است. اما دیگر روش‌هایی که در این مستند معرفی می‌شوند هم بسیار مورد استفاده هستند.
کشف سوژه‌های این مجموعه مستند و افرادی که مقابل دوربین از تجربیات خود می‌گویند چگونه صورت می‌گرفت؟
پیدا کردن سوژه در چنین مستندهایی از سخت‌ترین کارهای ممکن است. در این مستند من به سراغ افرادی رفتم که مهاجرت غیر قانونی را تجربه کرده‌اند و با موارد بسیاری روبرو شدم؛ برخی افراد از کشور رفته بودند و در مسیر بازگشت بودند، برخی در مسیر رفتن از کشور بودند، برخی به مقصد رسیده بودند و در کمپ زندگی می‌کردند، برخی افراد جانشان را از دست داده بودند و ما با خانواده‌هایشان صحبت کردیم و... .
از آنجا که سالهاست مستندسازی می‌کنم با نمونه‌های بسیاری در ارتباط بودم و آنها را در کشورهایی که سفر کرده بودم می‌شناختم و از طریق شبکه‌های اجتماعی با آگهی‌هایی که منتشر کرده بودیم و از طریق برخی همکاران و خبرنگاران و دوستان سوژه‌های خود را پیدا کردیم. با افراد بسیاری صحبت کردیم ولی خیلی از افراد پس از صحبت با ما پشیمان شدند و ما نتوانستیم از صحبت‌های آنها در این مجموعه استفاده کنیم. ساخت «صفر مرزی» سخت‌ترین مستندی بود که تا به حال ساخته‌ام.
در این مجموعه تصاویری شاهد هستیم که ضبط آنها کار سخت و پر خطری بوده، آیا با خطراتی در ساخت «صفر مرزی» هم مواجه شدید؟
مهم‌ترین خطری که ما را تهدید می‌کرد قاچاقبرها بودند، آنها اگر با ما مواجه می‌شدند دیگر چیزی برای از دست دادن نداشتند و ممکن بود به ما آسیب بزنند و حتی بسیاری از پلیس‌ها در کشورهای مختلف نمی‌خواستند ما از آنها فیلم بگیریم و ما مجبور بودیم به صورت پنهان طوری که متوجه ما نشوند از آنها فیلمبرداری کنیم و اگر متوجه می‌شدند قطعاً برای ما مشکلاتی ایجاد می‌شد.
برای ساخت این مستند به کشورهای اروپایی بسیاری مثل اتریش، آلمان، فرانسه، ایتالیا، بلژیک، هلند، یونان، ترکیه و... که در مسیر سفر مهاجران غیر قانونی هستند، رفتیم و در آفریقا، کنیا و اندونزی نیز فیلمبرداری داشتیم و در داخل کشور هم به کردستان، آذربایجان غربی و تهران سفر کردیم.
ساخت «صفر مرزی» چند سال طول کشید؟
ساخت این مجموعه را ۴ سال پیش شروع کردیم اما به دلیل پاندمی کرونا مدتی مرزها بسته شدند که ما حدود یک سال و نیم متوقف شدیم و یک سال هم تدوین این اثر طول کشید و قبل و در حین تولید و حتی پس از تولید پژوهش ما ادامه داشت.
با توجه به پژوهشی که در ساخت این مستند داشتید، «صفر مرزی» را چقدر برای جامعه امروز ایران مفید می‌دانید؟
دیدن این مستند برای همه مفید است. بالا بودن میزان مهاجرت در کشورمان غیر قابل انکار است و من در پروسه ساخت «صفر مرزی» شاهد بودم که انسان‌های بسیاری زندگی‌شان با مهاجرت‌های غیر قانونی نابود شده است.
بسیاری از آنها به دلیل بی‌اطلاعی از شرایط مهاجرت غیر قانونی دست به این کار زده بودند. در گفتگویی که با آنها داشتم و در این مستند هم این گفتگوها وجود دارد، اکثر این افراد تأکید دارند که قاچاقبرها به ما اطمینان می‌دادند که این مهاجرت بسیار ساده است و بعد که خودشان در مسیر این مهاجرت قرار می‌گرفتند متوجه می‌شدند که پا در مسیر خطرناکی گذاشته‌اند. اگر این مجموعه مستند بتواند حتی جان یک انسان را هم نجات دهد به نظر من کار بزرگی انجام شده است.
بسیاری از افرادی که سعی دارند به هر شکل ممکن مهاجرت کنند شاید نگاه مستند شما را بدبینانه بدانند. آیا سراغ نمونه‌های موفق مهاجرت غیر قانونی هم رفتید؟
بله ما به سراغ نمونه‌های موفق هم رفتیم ولی واقعیت این است که در مهاجرت‌های غیر قانونی درصد موفقیت بالا نیست و حتی اگر افراد بتوانند به کشور مقصد برسند چند سال باید در کمپ زندگی کنند.
در برخی مواقع میزان مهاجرت‌های غیر قانونی موفق افزایش پیدا می‌کند. به عنوان مثال بسیاری از افرادی که در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۶ مهاجرت کرده‌اند موفق بوده‌اند و بازه‌های زمانی دیگر موفقیت‌ها بیشتر بر پایه شانس بوده و حتی شاید بسیاری از افرادی که سال‌ها در کمپ مهاجران بوده‌اند پس از بیرون آمدن از کمپ در آن کشور به فرد موفقی تبدیل شده باشند و از زندگی جدیدشان رضایت داشته باشند اما واقعیت این است که این افراد در قیاس با میزان مهاجرت‌های غیر قانونی شکست خورده بسیار اندک هستند. ما در این مجموعه سعی داشتیم تنوع اتفاقات و روش‌ها را به مخاطب معرفی کنیم تا اگر کسی قصد اینگونه مهاجرت‌ها را دارد شاید تجدید نظر کند یا حداقل اگر اصرار به این عمل دارد با همه خطرات ممکن آشنا باشد.
در این مستند ما به هیچ‌وجه هیچ کسی را از هیچ کاری نفی نمی‌کنیم. ما فقط از قول آنهایی که اینگونه مهاجرت‌ها را تجربه کرده‌اند روایت‌هایشان را می‌شنویم و از نصیحت و شعارزدگی به شدت فاصله گرفته‌ایم.
در این مستند ما برخی تصاویر مسیر مهاجرت را خودمان ضبط کردیم و برخی تصاویر نیز توسط خود افراد که با گوشی‌های موبایلشان ضبط کرده بودند در اختیار ما قرار داده شد و سعی کردیم تصویری دقیق از آنچه که روایت می‌شود ارائه دهیم.
چرا چهره برخی افراد شطرنجی است؟ آیا همه آنهایی که در مقابل دوربین قرار گرفته‌اند با رضایت از تجربه خود می‌گویند؟
ما در کشورهای مختلف سراغ افراد مختلفی رفتیم و برخی خانم‌ها بی‌حجاب بودند که تلویزیون از ما خواست چهره این افراد را شطرنجی کنیم اما همه کسانی که در مقابل دوربین از تجربیاتشان می‌گویند کاملاً آزادانه این تصمیم را گرفته‌اند و ما هیچ‌کس را برای حضور در مستند «صفر مرزی» مجبور نکردیم.
جالب است که بگویم حتی این افراد علاقه داشتند تجربیات خود را بیان کنند تا افرادی که قصد دارند مسیر آنها را طی کنند با آگاهی بیشتری این تصمیم را بگیرند و حداقل کمتر ضرر کنند. اکثر این افراد می‌گفتند که کاش ما هم این شانس را داشتیم که صحبت‌های صادقانه چنین افرادی را بشنویم و بدانیم که چه خطراتی در مقابل ما وجود دارد.
بسیاری از این افراد از تصمیمی که گرفته بودند و مسیری که طی کرده بودند پشیمان بودند، برخی می‌گفتند که اگر می‌دانستند چنین اتفاقاتی برایشان رخ می‌دهد هرگز این کار را نمی‌کردند و برخی که همچنان مهاجرت را انتخاب درستی می‌دانستند هم می‌گفتند کاش حداقل از خطرات آگاه بودند تا با مراقبت بیشتری وارد این مسیر می‌شدند.
آیا در این مجموعه از نحوه آشنایی افراد با قاچاقبرها و همچنین روش‌های کمتر شناخته شده مهاجرت غیر قانونی نیز صحبت می‌شود؟
در ۱۸ قسمت مجموعه «صفر مرزی» مخاطب با موارد زیادی آشنا می‌شود و ما مسیرها و روش‌های مختلفی را نشان می‌دهیم که این مسیرها زمینی، هوایی و دریایی هستند. در مسیر هوایی که هزینه بیشتری دارد عموماً افراد با جعل و فریبکاری پیش می‌روند و اکثراً گرفتار زندان می‌شوند، در مسیر زمینی با مشکلات بسیاری روبرو هستند که افراد قاچاق‌بر برایشان تعیین می‌کنند و خیلی‌ها گرفتار کلاه‌برداری این افراد می‌شوند یا در میانه راه تنها گذاشته شده و اتفاقات تلخ بسیاری برایشان رخ می‌دهد و مسیر دریایی که خطرهای خود را دارد و ممکن است بسیاری از این افراد جان خود را از دست بدهند.
قاچاقبرها در فضای مجازی به راحتی در دسترس هستند، این افراد گروه‌های تلگرامی دارند که این گروه‌ها بالای چندصدهزار نفر عضو دارند و ما در این مستند حتی با این افراد هم مصاحبه کردیم.
ما در این مستند به انگیزه‌های مهاجرت نیز پرداخته‌ایم و حتی با مواردی مواجه شدیم که یک شبه تصمیم به مهاجرت گرفته‌اند و در قسمت آخر متوجه می‌شویم که عموماً این افراد مادرشان را از دست داده‌اند و تعداد اندکی نیز پدرشان را از دست داده‌اند و از میهن‌شان دل کنده‌اند و به شکلی ناگهانی تصمیم گرفته‌اند که هر طور شده از این کشور بروند.
نکته جالب توجه برای من در ساخت این مستند این بود که مهاجران غیر قانونی ایرانی و افغانستانی که خطرات بسیاری را به جان می‌خرند و عموماً به کشور آلمان می‌روند، عاشق کشور آلمان نیستند و آنها فقط از کشور خودشان فراری هستند.
