پیگیریِ ردپای سازهای موسیقی از دوران دور تا امروز در یک کتاب

به گزارش خبرنگار ایلنا، کتاب «تاریخ سازها» اثر کورت زاکس با ترجمه شهاب جعفری روانه بازار کتاب شد. این اثر به همت نشر نای و نی در ۴۶۶ صفحه در قطع رحلی و صحافی نفیس (سلفون سخت) منتشر شده است. 

ویرایش فنی و تخصصی این کتاب توسط مریم قرسو و امیرحسین جزرمضانی انجام شده است. 

گفتنی است شهاب جعفری مترجم کتاب «تاریخ سازها» متولد۱۳۷۰ در کرمان است که در سال ۱۴۰۱ نامزد جایزه کتاب سال در بخش هنر و موسیقی برای ترجمه کتاب آموزش موسیقی (خوانش منابع از یونان باستان تا امروز) شده است و به عنوانِ دبیر بخش اتنوموزیکولوژیِ سایتِ ایران‌موزیکولوژی فعالیت می‌کند. 

در بخشی از مقدمه این اثر به قلم مریم قره‌سو (موسیقی‌پژوه و مدرس دانشگاه) آمده است: 

کورت زاکس در بیست و نهم ماه ژوئن، در سال ۱۸۸۱ در برلین به دنیا آمد و در همان شهر و از کودکی نواختن ساز پیانو، تئوری موسیقی و آهنگسازی را آغاز کرد. در دوران تحصیلی خود به تاریخِ هنر و مجسمه‌سازی پرداخت و دوره‌ی دکترای خود را در دانشگاه برلین با نگاشتن رساله‌ایی درباره‌ی مجسمه‌های آندرآ دِل وروچیو، مجسمه‌ساز و نقاش ایتالیایی (فلورانس) در سال ۱۹۰۴ به پایان رساند. او از سال ۱۹۲۸ به عنوان استاد دانشگاه برلین و مدیریتِ «موسسه‌ی ملی تحقیقات موسیقی» آغاز به کار کرد. 

از کورت زاکس تالیفات متعددی در دست داریم. او علاوه بر طبقه‌بندی و شناخت تاریخ سازهای موسیقی، درباره‌ی موضوع ریتم نیز پژوهش‌های قابل توجهی را به انجام رسانده است. مارسل دوبوآ در مقاله‌ای درباره‌ی زاکس می‌نویسد هر چند پژوهش‌های زاکس و نتایج به دست آمده توسط او در دوران بعدی تحت تاثیر پژوهش‌های جدید قرار گرفت اما تردیدی وجود ندارد که این آثار متون بنیادین این رشته به شمار می‌آیند. 

کتاب حاضر در سال ۱۹۴۰، توسط انتشارات Dover در نیویورک منتشر شد. ترجمه‌ی حاضر بر اساس آخرین چاپ در سال ۲۰۰۶ به انجام رسیده است. همانطور که از نام کتاب روشن است، موضوع اصلی پی‌گیریِ ردپای سازهای موسیقی از دوران بسیار دور تا به امروز و دسته‌بندی این سازها بر اساس واژگان و طبقه‌بندی‌های نوین است. در سال‌های پس از انتشار کتاب و در واقع ایده‌های کورت زاکس درباره تاریخ، قدمت و خاستگاه سازها، پژوهشگران بسیاری نیز بودند که با انجام مطالعات بیشتر به نتایج متفاوتی از او رسیدند. در کنگره‌های علمی، فرضیات دیگری نیز در کنار نظرات زاکس مورد بحث و آزمایش قرار گرفتند اما از آنجا که شناخت ما از فرهنگ و موسیقی انسان، مبتنی و متکی بر اسناد و مدارکی است که عمر آن‌ها در نهایت به هزار یا چندهزار سال می‌رسد (نگاره‌های سنگی، سازهای باقی‌مانده و امثال این‌ها)، به هر روی قطعیت در این امر همواره با نسبیت و تردید همراه خواهد بود. برخی معتقدند که نظرات مطرح شده توسط زاکس در این کتاب و درباره‌ی خاستگاه بسیاری از سازها، امروزه مردود شده است. اما واقعیت این است که این امر چیزی از ارزش کتاب حاضر کم نمی‌کند. نخست آنکه این کتاب، خود یک سند تاریخی است. دوم اینکه فرضیات جدیدتر، الزاماً ناقضِ فرضیات قدیمی نیستند؛ این موارد می‌توانند گام‌های متوالی در پیمودن مسیرِ شناختی بهتر و دقیق‌تر از جهان به شمار بیایند. 

زاکس در این کتاب، بازجستنِ ردپای ابزار تولید صوت و موسیقی را، از شواهد عصر نخستین و پیشاتاریخ آغاز می‌کند. پس از آن به دوران باستان، قرون وسطی و قرن بیستم می‌رسد. هر قسمت با تصاویر ترسیم شده از سازها و توضیحات بسیار دقیق ما را با جهانی بسیار دورتر از روزگار خود آشنا می‌کند. در اینجا زاکس معتقد است نخستین نشانه‌های تولید صدایِ موزون، در ابزارِ تکانه‌ایی و کوبه‌ای بوده است. در پژوهش‌های چند دهه‌ی پیش برخی پژوهشگران به نتایجی رسیدند که نشان می‌دهد احتمالِ تقدمِ سازهای بادی بر سازهای تکانه‌ای یا کوبه‌ای نیز قابل تامیل است. اما واقعیت این است که در هیچ یک از این دو فرضیه، شواهد محکم و تردید ناپذیر وجود ندارد و هر یک از این فرضیات همواره در حد فرضیه باقی مانده‌اند.