چرا دو کاروانسرای «هتل عباسی» و «یام» از ثبت جهانی جا ماندند؟

به گزارش خبرنگار ایلنا، این روزها همه جا حرف از ثبت پرونده کاروانسراهای ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو است. پرونده‌ای که در ابتدای امر نام ۵۶ کاروانسرا را برای ثبت در خود جای داده بود اما در نهایت ۵۴ کاروانسرا ثبت شد و دو کاروانسرا از قرار گرفتن در پرونده کاروانسراهای ایران جا ماندند. 

پرونده مشترک ۵۴ کاروانسرای تاریخی از ۲۴ استان کشور، متعلق به دوره‌های ساسانی، سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفویه و قاجار است و سیر تکامل دوره‌های تاریخی و نبوغ معماری ایرانی را در نقشه و طرح نشان می‌دهد. این کاروانسراها اگرچه ممکن است در ظاهر شبیه هم باشند ولی هیچ دو نقشه‌ای نه در کلیات و نه در جزییات شبیه هم نیستند. نوع معماری خاص آن‌ها، بر اساس مکان و اقلیم شکل گرفته است. 

اما چرا دو کاروانسرای «هتل عباسی» و «یام» از ثبت جهانی جاماندند و از پرونده کاروانسراهای ایران بیرون کشیده شدند؟

محمدحسین طالبیان (معاون سابق میراث‌فرهنگی و مسئول تهیه پرونده کاروانسراهای ایرانی) درخصوص چرایی حذف دو کاروانسرای از پرونده کاروانسراهای ایران گفت: واقعیت آن است که همیشه چنین اتفاقاتی می‌افتد. دو کاروانسرای مذکور به دلیل بازسازی‌هایی که انجام داده بودند از پرونده حذف شدند چراکه کارشناسان بر این اعتقاد بودند که بازسازی‌های انجام شده در این کاروانسراها اصالت را از آن‌ها گرفته و فاقد اصالت هستند. این درحالی است که درواقع اینگونه نبوده و ما نیز توضیحات لازم را ارائه دادیم که البته موردقبول قرار نگرفت. 

او ادامه داد: برای مثال در کاروانسرای مادرشاه (هتل عباسی) (مهمانسرای عباسی) شاهد بازسازی‌های گسترده‌ای هستیم که حتا در جبهه‌ای از آن دو طبقه افزوده شده. اگر این پرونده امروز ارائه می‌شد ما اینکار را نمی‌کردیم اما باید یادمان باشد که این بازسازی‌ها قبل از سال ۱۹۵۹ انجام شده بود که درواقع قبل از منشور ونیز است و بر اساس منشور آتن این کار امکانپذیر بود. اما منشور ونیز که در سال ۱۹۶۴ تصویب شد، دیگر اجازه بازسازی اینچنینی به آثار تاریخی داده نمی‌شود. ماتمام این موارد رادر پرونده آورده بودیم که مورد قبول قرار نگرفت. 

طالبیان یادآور شد: واقعیت آن است که بخشی از عدم موفقیت هتل عباسی برای جای‌گیری در پرونده میراث جهانی کاروانسراها به دلیل‌ عدم ارائه مدارک لازم از سوی مسئولان این مجموعه به تهیه‌کنندگان پرونده بود. مسئولان هتل عباسی در زمان لازم همکاری لازم با را ما نداشتند و مدارک کافی را در اختیارمان نمی‌گذاشتند که کار را سخت‌ می‌کرد. در نهایت با رایزنی‌های صورت گرفته موفق شدیم به عکس‌های تاریخی دست پیدا کنیم و در پرونده بگذاریم. 

او درخصوص کاروانسرای یام نیز گفت: این کاروانسرا نمونه‌ای بازسازی شده از کاروانسرای ایرانی است. حتا در پرونده نیز ذکر کرده بودیم که این نمونه بازسازی شده و اگر ثبت جهانی شود سایرین هم می‌توانند از آن بیاموزند. پلان باستان‌شناسی کاروانسرا و طرح‌ها و اسناد قدیمی آن وجود داشت و استادکاران ما هم بر اساس این اسناد بازسازی کرده بودند. از دید من متخصص هیچ ایرادی به این کاروانسرا وارد نبود. چطور است که «ورشو» که به طور کامل تخریب شده بود بازسازی و ثبت جهانی شد اما به این کاروانسرا ایراد وارد می‌کنند؟ 

طالبیان تصریح کرد: روح کنوانسیون میراث‌جهانی باید سایرین را تشویق کند که درصدد حفظ و بازسازی بر اساس اصالت‌ها برآیند. حتا اکنون با ثبت پرونده کاروانسراها در فهرست میراث جهانی این امکان ایجاد شده که تعداد زیادی از کاروانسراها را به این پرونده بیافزاییم. پرونده زنجیره‌ای این امکان را ایجاد می‌کند که بتوانیم آثار را افزایش دهیم. 

او تاکید کرد: باید بدانیم که اگر آثارمان در فهرست جهانی ثبت نمی‌شدند وضعیتشان از آنچه امروز است بدتر می‌شد. برای مثال اگر آبشار شوشتر ثبت جهانی نمی‌شد وضعیتش بدتر از الان می‌بود. این مهم درخصوص میدان نقش جهان، شهر تاریخی یزد و… نیز صدق می‌کند. ثبت جهانی به حفظ آثار و توجه بیشتر به آن‌ها کمک می‌کند.