مخاطبان حتی ساختارهای تخصصی تئاتر را می‌شناسند/ نمایش سنتی قانون‌مندترین نمایش ایرانی‌ست/ تئاتر به تصویر احتیاج دارد

به گزارش خبرنگار ایلنا، اینکه طی سال‌های اخیر چقدر به نمایش‌های آیینی پرداخته‌ایم، سوالی است که پاسخ خوشحال کننده‌ای دربرنخواهد داشت. با اینکه به مدد تلاش پیشکسوتانی چون داود فتحعلی بیگی، برخی از هنرمندان نسل‌های جدید برای فعالیت در این سبک و سیاق تعلیم دیده‌اند، اما به نظر می‌رسد روند تولید و اجراهای آثار آیینی طی چند سال اخیر سیری نزولی را طی کرده است. البته تماشاخانه سنگلج همواره میزبان نمایش‌های ایرانی بوده اما معمولا سالن‌های دیگر (مخصوصا خصوصی‌ها) به پذیرش و اجرای چنین آثاری تمایل ندارند!

نمایش «مجلس شبیه لیر بیچاره» به کارگردانی ملیکا رضی یکی از آثاری است که چند روزی است در کارگاه نمایش در مجموعه تئاتر شهر روی صحنه است و محسن قصری، پیمان یاقوتی، صفورا کاظم‌پور، حمیدرضا حسینعلی، سانیا اقایی، یگانه عطار علیایی و کیمیا جهانگیری در آن ایفای نقش کرده‌اند. از دیگر عوامل این اثر می‌توان به محسن حسینی (آواز)، پیمان یاقوتی (طراح صحنه)، زهرا یعقوبی (طراح لباس) و بهاره اسدی (طراح گریم) اشاره کرد. 

ملیکا رضی طی گفتگو با ایلنا از جزییات اثر «مجلس شبیه لیر بیچاره» و جزییات اجرای آن گفت. او همچنین درباره اهمیت گونه‌های آیینی در عرصه‌های بین‌المللی گفت.

درباره کلیت نمایش «مجلس شبیه لیر بیچاره» توضیح دهید. 

این اثر را آقای حسین جمالی نوشته است. سه اثر از ایشان در مجموعه «بازی‌نامه ۴» توسط انتشارات «نمایش» به چاپ رسیده که «مجلس شبیه لیر بیچاره» یکی از آن‌هاست. من در کنار دیگر نمایش‌های خارجی (مثل پرسونا، شب بخیر مادر و شش هفت اثر دیگر) که کارگردانی کرده‌ام، به نمایش‌های آیینی هم توجه دارم. از این رو این لطف شامل حالم شد که نمایش «مجلس شبیه لیرشاه» را در جشنواره آیینی و سنتی که فستیوالی معتبر و بین‌المللی است اجرا کنم. به هر حال بازبین‌های محترم اثر ما را دیدند و آن را برای اجرا پذیرفتند.

از سابقە شرکت در جشنوارە آیینی سنتی بگویید.

 سال گذشته چهارمین دوره حضورم در جشنواره آیینی سنتی بود. یک سال و نه ماه پیش ما درگیر پیک پنجم کرونا بودیم که در بیستمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی حضور یافتیم و از آن زمان منتظر اجرای بودیم که این اتفاق به تازگی رخ داده و اثر را در کارگاه نمایش تئاتر شهر روی صحنه داریم. به هرحال طی چند سال گذشته نه فقط برای من بلکه برای مردم و همه هنرمندان مشکلاتی وجود داشته است. مثلا اینکه طی این مدت تمریناتمان به دلیل وجود مشکلات، چندبار کنسل شد.

از بارخوردها بگویید و اینکه مواجهه‌تان به عنوان صاحب اثر با مخاطبان به چه شکل است؟ 

من علاوه بر برخوردهای روزانه‌ای که با مخاطبان دارم از کامنت‌هایی که برای اجرای ما در سایت تیوال گذاشته می‌شود، نظرات و انتقادها را دریافت می‌کنم. این مواجهه را اتفاقی خوب می‌دانم. اما موضوع جالبی که متوجهش شده‌ام این است که مخاطبان ما علاوه بر آگاهی بیشتر نسبت به قبل حتی ساختارهای تخصصی ما را می‌شناسند. 

این موضوع بر کار شما به عنوان کارگردان چه تاثیری دارد؟ 

اگر قرار باشد برای مخاطب امروز بسته و خوراکی را تهیه کنیم، باید مطابق با خواست و سلیقه او باشد. اگر توقع مخاطب بالاست باید آنچه به او ارائه می‌دهیم، خواسته‌اش را برآورده کند. نمی‌دانم چقدر بر اساس سلیقه مخاطب کار می‌کنیم؛ اما آنچه می‌دانم این است تئاتر با احترام به همه سبک‌ها، خیلی به دنیای تصویر احتیاج دارد. زمانی که فضاها به تصویر نزدیک شوند بیشتر روی آدم‌ها تاثیر می‌گذارند. 

منظورتان از تصویر، مدیا و زیرمجموعه‌های آن است؟ 

خیر. منظورم مدیا و مثلا استفاده از پروجکشن نیست. منظورم «کریوگرافی» است. پیشکسوتان بزرگی را داشته‌ایم که در گذشته چنین چیزی را در تئاتر ایجاد می‌کرده‌اند. آن‌ها طراحی‌هایی را انجام داده‌اند که باید آن‌ها را مورد توجه قرار دهیم. به نظرم حتی با وجود توجه بسیار به نمایش‌های آیینی، آثار تجربی و پست‌مدرن جایگاه خودشان را حفظ خواهند کرد و خطری آن‌ها را تهدید نمی‌کند. 

مهم این است که ما بتوانیم نمایش آیینی و سنتی خود را در عرصه‌های بین‌المللی هم معرفی و عرضه کنیم. در نهایت با به‌روز کردن آثار آیینی و نگارش آثار جدید با ساختار متفاوت، موافقید؟ 

بله موافقم، اما این امر توضیحاتی دارد. من به این اعتقاد دارم که نسبت به فضای کلاسیک سنتی و آنچه که قبلا وجود داشته و هرآنچه حال شاهدش هستیم، می‌توانیم تغییراتی را ایجاد کنیم. مثلا اینکه می‌توانیم فضای اثر را کمی مدرن‌تر کنیم یا حتی به تلفیق سبک‌ها بپردازیم. البته معتقدم و همیشه گفته‌ام که نمایش سنتی ایرانی قانون‌مندترین نمایشی است که در ایران داریم. شما می‌توانید در هر سبک و نمایشی هرکاری که می‌خواهید را انجام دهید؛ اما در نمایش ایرانی مجاز به این کار نیستید، چون تخصصی است. 

اما خودتان در نمایش «مجلس شبیه لیر بیچاره» در ساختار و نوع اجرا دست برده‌اید. چه مواردی شما این تغییر و تلفیق‌ها را برایتان مجاز کرده است؟ 

در نمایش «مجلس شبیه لیربیچاره» بیس و بستر اثر به گونه‌ای است که این امکان را به ما می‌داد تا بتوانیم ضمن بهره‌گیری از فاصله‌گذاری از موقعیت‌های رئال و سورئال هم استفاده کنیم. من حتی از مکاتب دیگر هم استفاده کرده‌ام چون این سبک‌ها اجرایی به روند اجرای ما کمک می‌کرد. 

شما پیش از پرداختن به نمایش «مجلس شبیه لیر بیچاره» با شاگردانتان «شاه لیر» اثر ویلیام شکسپیر را مورد تحقیق قرار داده‌اید. چه خوب است که مدرسان و کارگردان‌های تئاتر مطالعه تحقیق روی ادبیات نمایشی و ادبیات داستانی کلاسیک را جدی‌تر بگیرند.

بلە، همانطور که بسیاری از آثار مطرح و فاخر کلاسیک در قالب کمدیادل‌آرته تولید و ارائه می‌شوند. آثار خارجی هم می‌توانند در قالب آثار نمایشی سنتی و ایرانی نوشته و اجرا شوند. کمدیادل‌آرته گونه‌ای کمدی است که از ایتالیا آمد و افرادی مشخص کاراکترهای آن هستند. شخصیت‌های کمدیا دل‌آرته به شخصیت‌های نمایشی ما شباهت دارند. 

 مثلا کارگردان‌های ایرانی بارها کمدیا دل‌آرته «خسیس» اثر مولیر را در قالب نمایش تخت حوضی اجرا کرده‌اند. 

در نمایش اپرت «نیرنگ و اورنگ» نوشته استاد داوود فتحعلی‌بیگی هم این اتفاق را داریم. همانطور که هنرمندان خارجی آثار فاخر و شخصیت‌های مطرح جهان را وارد کمدیادل‌آرته کرده‌اند ما هم می‌توانیم از وجود آن آثار و افراد در قالب نمایش ایرانی بهره ببریم. اگر با این نگاه کار کنیم آثار بسیاری را خواهیم یافت که می‌توان آن‌ها را در قالب نمایش ایرانی اجرا کرد. «رام کردن زن سرکش» نوشته آقای فتحعلی بیگی هم چنین اثری است.

شاگردانتان از تحقیق روی آثار شکسپیر استقبال کردند؟

خوانش آثار نویسنده فقید و بزرگی چون شکسپیر راحت نیست اما در قالب فعالیت‌ها و اجراها واکنش خوبی از نوجوانان و جوانان گرفته‌ام. من بازیگری تدریس می‌کنم و از شاگردانم هم بر اساس همین رویه، واکنش‌های مثبتی دریافت کرده‌ام. در صورتی که اگر یک نوجوان یا جوان امروزی آثار شکسپیر را به تنهایی بخواند شاید به درک درستی از آن نرسد. 

در نهایت از کم و کیف اجرای نمایش «مجلس شبیه لیرشاه» راضی بوده‌اید؟ 

بله خداراشکر مخاطبان از کار استقبال کردند تا آنجا که اجراها را تمدید کردیم. خداراشکر با مخاطبان فعالی مواجهیم و آن‌ها لطف دارند و با نظراتشان ما را به چالش می‌کشند و به تحلیل اثر می‌پردازند. داشتن چنین مخاطبان فهیمی را موهبت می‌دانم. یک هنرمند اگر بگوید من بدون اشکال هستم و اثرم دچار اشکال نیست یا بیمار است یا اینکه درگیر خودبزرگ‌بینی‌های کاذب است. به هرحال هر اجرا اشکالاتی دارد که من تنظیم‌کننده و کارگردان بر آن واقفم.

از فعالیت‌های دیگرتان بگویید. 

من دو اجرای دیگر داشتم که متاسفانه با پیک‌های کرونا مواجه شدم و در نتیجه آنطور که باید دیده نشدند. امیداورم من بعد اوضاع برای اجراهای تئاتر بهتر باشد. در ادامه هم باید از نمایش «مجلس شبیه لیر بیچاره» فارغ شوم تا به کارهای دیگر بپردازم. همچنین لازم می‌دانم از تعدادی از دوستان و مسئولان تشکر کنم. از هیئت انتخاب آثار بیستمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی، همچنین از مدیریت تئاتر شهر، پرسنل و کارکنان مجموعه بابت توجه و همکاری‌هایشان ممنون و متشکرم.