با هزینه شخصی فیلم ساختم و تلویزیون بدون اجازه آن را پخش کرد/ استحصال غیراصولی طلا در قروه موجب شیوع سرطان شده است

احمد آزاد (مستندساز) در گفتگو با خبرنگار ایلنا اظهار داشت: تقریباً از سال ۱۳۹۶ طی بازدیدی که از شهر قروه سنندج داشتم، متوجه شدم که این شهر یکی از بزرگ‌ترین مراکزی است که بیشترین معادن ایران در آن قرار دارد. از آن زمان ما شروع به نامه‌نگاری با ارگان‌های مختلف کردیم تا بتوانیم وارد ساخت یک مجموعه بشویم. این شهر با وجود اینکه پتانسیل بالایی دارد و حتی جاذبه‌های گردشگری و توریستی بسیاری هم در آن وجود دارد، متوجه شدیم که هیچ یک از مسئولان علاقه‌ای به ساخت فیلم درباره این منطقه ندارند.

آزاد خاطرنشان کرد: باعدم همکاری مسئولان تصمیم گرفتیم که در نهایت خودمان کار انجام دهیم اما این پرسش مهم در ذهن ما باقی ماند که چرا کسی تمایلی به فعالیت فرهنگی و به خصوص مستندسازی در این منطقه نداشتند. ما در چهار دوره فرمانداری تلاش کردیم که رایزنی‌ها را انجام دهیم؛ از زمان آثار دکتر سپهر تا دوره آقای عبدالملکی و… اصرار کردیم که فعالیتی در زمینه مستندسازی انجام دهیم و هیچوقت این اتفاق صورت نگرفت و ما برایمان سوال بزرگی ایجاد شد که چرا مستندسازی در این شهر برای این افراد خط قرمز است. اگر به گذشته این شهر بپردازید متوجه می‌شوید که قروه یکی از شهرهایی که در آن حتی جشنواره فجر برگزار می‌شد. ساخت مستند درباره این شهر برای ما خیلی دغدغه بود، به وزارت ارشاد هم مراجعه کردیم که آن‌ها هم هیچ‌گاه پاسخگو نبودند. ما در نهایت تصمیم گرفتیم خودمان این مستند را بسازیم و نتیجه بر این شد که فیلم را در سه اپیزود بسازیم؛ اولین اپیزود «برفاب» بود. در این شهر مشکلات آب وجود دارد، ما در شهرهایمان روان‌آب‌های فصلی بی‌شماری داریم که متأسفانه در حال از بین رفتن هستند و این منطقه جزو مکان‌هایی است که بیشترین سیفی‌جات را برای این کلانشهرها و شهرهای دیگر تأمین می‌کند.

وی افزود: پس از تحقیقات اولیه به سراغ شناسایی آثار باستانی و تاریخی این منطقه رفتیم و متوجه شدیم که در شاهنامه و شعرهای فردوسی هم به این مناطق اشاره شده است و فهمیدیم که این منطقه تاریخچه‌ای غنی دارد، به این نتیجه رسیدیم که این مجموعه در یک اپیزود نمی‌گنجد، آن را به اثری سه اپیزودی تبدیل کردیم که نزدیک به دو سال کار پژوهش‌مان انجام شد تا بتوانیم اثری کامل تولید کنیم.

این کارگردان در ادامه تصریح کرد: از آنجا که این شهر معادن بسیاری دارد به طوریکه فقط استخراج سنگ در این شهر به اندازه هر تن ۶هزار دلار انجام می‌شود و جالب است بدانید که هر سال ۱۲ تن طلا (معادل چندین برابر بودجه ایران) از این شهر استخراج می‌شود و متأسفانه معادن طلای این منطقه در دست قزاق‌ها، روس‌ها و سرمایه‌گذارهای شخصی است و درصد بسیار ناچیزی از این میزان طلا به کشور تزریق می‌شود. ما در اپیزود «منطقه ممنوعه» به این موضوع پرداخته‌ایم. اپیزود اول این مجموعه با عنوان «برفاب» سال ۱۴۰۱ آماده نمایش شد، فیلم را به صداوسیما کردستان ارائه دادیم و گفتیم اگر تمایل داشته باشید می‌توانیم با شما مشارکت کنیم اما آن‌ها به دلیل کمبود بودجه قبول نکردند. متأسفانه در همین شرایط با وجود اینکه هیچ حمایت و بودجه‌ای دریافت نکردیم مجبور شدیم دو اپیزود بعدی را هم کار کنیم.

وی تصریح کرد: نکته عجیب اینجاست که فیلم به سازمان صداوسیما داده شد، هیچ قراردادی هم نوشته نشد، فقط قرار بر این بود که آن‌ها فیلم را ببینند و در نهایت نظرشان را اعلام کنند که فیلم را هم دیدند و مبلغی را پیشنهاد دادند که ما با آن‌ها به توافق نرسیدیم و همکاری شکل نگرفت. از طرفی تیتراژ فیلم کاملاً به زبان انگلیسی است و موسیقی فیلم هم با صدای یک خانم همراه است که باعث شد به این دو مورد هم ایراد بگیرند و ما نپذیرفتیم که تغییرات را اعمال کنیم. این همکاری در نهایت شکل نگرفت، در آن زمان من متأسفانه درگیر بیماری پدرم بودم که در ۲۸ آذر ماه امسال پدرم به رحمت خدا رفت و بعد متوجه شدم ۲۹ آذر فیلم ما در تلوبیون آپلود شده است که یعنی قبلاً از تلویزیون پخش شده و این در حالی بود که فیلم «برفاب» برای حضور در جشنواره آماده و به سه زبان انگلیسی، فرانسه و روسی ترجمه شده بود.

این کارگردان در ادامه اظهاراتش گفت: فیلم ما در حالی از تلویزیون پخش شد که اصلاً با ما قراردادی ننوشته بودند و نه تنها به ما اطلاعی ندادند که این فیلم پخش شده بلکه اسم فیلم را به «تند برفاب» تغییر داده بودند و فیلم هم به عنوان اثری از مرکز استان‌ها معرفی شده بود. در نشستی که با آقای مرادی رئیس صداوسیمای مرکز سنندج برگزار کردیم ایشان اعلام بی‌خبری کرد. ما با مسئولان مختلف مثل دکتر حسن عابدینی و… این ماجرا را در میان گذاشتیم و همه نامه ما را به جای دیگری عودت می‌دادند. این برای ما بسیار ناراحت‌کننده بود چرا که فیلم برای فستیوال آماده شده بود و دوستان بدون اجازه ما و بدون اینکه حق و حقوقی برای ما قائل شوند فیلم را در تلویزیون پخش کرده‌اند. ما حتی یک روز نزد آقای جبلی رئیس سازمان صداوسیما رفتیم، ایشان از صحبت‌های ما شوکه شدند و گفتند که سریعاً پیگیری می‌شود و الان بیشتر از دو یا سه ماه از آن زمان گذشته است. به عنوان یک فیلمساز که سال‌ها در این حوزه فعالیت می‌کنم هیچ‌گونه حمایتی از من صورت نگرفته و برایم بسیار سخت است که فیلمم به راحتی هر چه تمام‌تر اینگونه نابود شود. آقای مرادی می‌گفتند که این یک اشتباه بوده ولی من نمی‌توان این اتفاق را یک اشتباه ساده بدانم چراکه اسم فیلم من عوض شده و تیتراژ هم تغییر کرده است.

آزاد خاطرنشان کرد: ما در ساخت این فیلم هیچ چیزی کم نگذاشتیم، من در چهار فصل از زیبایی‌های کردستان فیلمبرداری کردم، از کوچ قره‌غازها تا آب شدن برف‌ها که اصطلاحاً به آن برفاب می‌گویند را در این فیلم می‌توانید ببینید. دغدغه من این بود که از بین رفتن آب را نشان بدهم. از طرفی ما بزرگ‌ترین و بهترین معادن کشور را در منطقه کردستان و شهر قروه داریم که همین مسئله باعث شد ما به سراغ ساخت مستند «منطقه ممنوعه» برویم. مشکلات زیست‌محیطی بسیار بزرگی در این منطقه وجود دارد که یکی از مشکلات بزرگ این منطقه باعث شده تا میزان سرطان در این منطقه به قدری بالا باشد که بتوانیم آن را به عنوان قطب بزرگ سرطان کشور بدانیم. دلیل شیوع سرطان در این منطقه این است که استحصال طلا توسط قزاقی‌ها به صورت یک روند تولید بسیار منسوخی صورت می‌گیرد. آن‌ها زمانی که می‌خواهند طلا را از سنگ جدا کنند، مجبور به استفاده از سیانور هستند و این سیانور و آرسنیک وارد زمین می‌شود و تمام سفره‌های آب زیرزمینی مسموم می‌شود. این آرسنیک وارد خاک هم می‌شود و وقتی کسی چاه می‌زند یا درخت می‌کارد این سم نیز در محصولاتش وجود دارد و همین محصولات علاوه بر شهر قروه در دیگر نقاط کشور هم پخش می‌شود و می‌توانم بگویم که بیشترین سیب‌زمینی در کل کشور از این شهر است. ما در این مستند به همه این موضوعات پرداخته‌ایم و در این منطقه حتی کودکانی هستند که مبتلا به سرطان شده‌اند و یکی از این بچه‌ها فرزند خواهر امام جمعه شهر است و اتفاقاً در کل این منطقه فقط امام جمعه شهر و آقای مهندس شریفی‌پور (رئیس منابع طبیعی منطقه) با ما همکاری کردند وعدم همکاری دیگر مسئولان با ما در ساخت این مستند واقعاً عجیب بود.

وی افزود: ما این سه اپیزود را به همین شکل کار کردیم، اپیزود اول «برفاب» بود، اپیزود دوم «منطقه ممنوعه» و فیلم آخر هم اسمش را «حاشیه‌نشین‌ها» یا «چراغ خاموش» گذاشته‌ایم که درباره بحث اوقاف و خود زمین و خاک منطقه است. ما در نظر داشتیم که با پخش مناسب «برفاب» بخشی از سرمایه کارهای پست پروداکشن دو فیلم بعدی را فراهم کنیم که متأسفانه با پخش این فیلم در تلویزیون همه برنامه‌ریزی‌های ما هم بهم ریخت. پخش بدون اجازه این فیلم برای ما بسیار شوکه‌کننده بود و بدتر از آن پیشنهاد تلویزیون بود که با پر رویی به ما گفتند پنجاه میلیون تومان بابت «برفاب» به ما پرداخت می‌کنند در حالیکه ۵۰ میلیون تومان هزینه خورد و خوراک ما هم نخواهد شد؛ متأسفانه تلویزیون هم نام فیلم را عوض کرده، هم فیلم را نمایش داده و هم هیچ حقی برای ما قائل نمی‌شود که ارزش کارمان را تعیین کنیم. ما این مستند را با فرمت سینمایی ساختیم، یک سال از طبیعت این منطقه را با وسواس فیلمبرداری کردیم و نمی‌توانیم بپذیریم که چنین رفتاری با فیلممان بشود. با توجه به اینکه این موضوع به رسانه ملی مربوط می‌شد ما سعی کردیم که برای تلویزیون حاشیه‌ساز نباشیم اما وقتی دو یا سه ماه از ماجرا گذشته و حتی رئیس سازمان هم برای ما کاری نکرده مجبور به رسانه‌ای کردن این موضوع شدیم. همه اسنادی که ما برای حل این مشکل با مسئولان مکاتبه کردیم وجود دارد و می‌توانم آن‌ها را برای شفاف‌سازی به اشتراک بگذارم. ما با وکیل خانه سینما صحبت کرده‌ایم و این پرونده به دادگاه رسانه ارسال شده و متأسفانه دادگاه هم در فروردین سال بعد برگزار می‌شود.

آزاد درباره ساخت این مجموعه مستند درباره شهر قروه گفت: امیدوارم مشکل این فیلم حل شود و ما بتوانیم فیلم را بهتر ارائه دهیم. شهر قروه یکی از ثروتمندترین شهرهای کشور است که مردمانش در فقر هستند و من امیدوارم بتوانم با این سه فیلم مستند حرف این مردم را بیان کنم. هر روز چندین هزار تن سنگ از این منطقه خارج و صادر می‌شود و درآمد عظیمی برای یک عده انسان به همراه دارد که این افراد یا مربوط به نهادهای مختلف می‌شوند یا اشخاص مستقلی هستند که آن‌ها هم به نوعی مربوط به برخی نهادها می‌شوند. ما در این منطقه به دلیل استخراج غیر اصولی و غیر قانونی منابع فروچاله‌های بزرگی داریم؛ در این منطقه شما شاهد مناطقی هستند که کوه کاملاً برش خورده و شبیه به یک کیک که تکه است که برشی از آن خورده شده است در حالیکه طبق قانون اگر شما منابع معدنی استخراج می‌کنید باید پس از استخراج منابع طبیعت را به شکل قبل برگردانید اما در این منطقه این اتفاق نیفتاده و در منطقه شاهد حفره‌های بی‌شماری هستیم که به طبیعت این منطقه آسیبی جدی وارد کرده است. در واقع ما در این منطقه شاهد اتفاقاتی هستیم که عده زیادی انسان قربانی اقدامات یک سری انسان دیگر شده‌اند و شرایطی وجود دارد که کسی اصلاً نمی‌تواند اعتراض کند. منابع معدنی بسیاری در این منطقه وجود دارد که همه آن‌ها نابود شده‌اند و این نابودی تنها وجه ماجرا نیست، بلکه استحصال آن‌ها به شکلی کاملاً غیر قانونی صورت گرفته و به سلامت مردم این منطقه آسیبی جدی وارد کرده است.

خبرنگار: علی ناصری