مدیر خانه مستند مطرح کرد؛
نگاه‌های قیم‌مآبانه روند سینمای مستند را دچار اختلال می‌کنند/ سینمای مستند نیاز به متولی ندارد
مصطفی شوقی با اشاره به اینکه در حوزه محتوا خانه مستند هیچ اولویتی ندارد، تأکید کرد که همکاری با فیلم‌اولی‌ها از اولویت‌های خانه مستند است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، خانه مستند به عنوان یکی از نهادهای تولیدکننده آثار مستند در ایران در طول سال آثار متعددی تولید می‌کند به گونه‌ای که امروز می‌توان آن را یکی از نهادهای جریان‌ساز سینمای مستند در کشور دانست. خانه مستند در سالی که گذشت چند اثر سینمایی و تلویزیونی تولید کرد که بعضاً با استقبال خوبی روبرو شدند و در جشنواره‌های سینمایی نیز حضور موفقی داشتند.
در گفتگو با مصطفی شوقی (مدیر خانه مستند) درباره وضعیت سینمای مستند، تولیدات این نهاد در سال گذشته و اولویت‌های آن برای سال جدید گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:
به اعتقاد خودتان خانه مستند سال گذشته چه اقدامات مهمی داشته و امسال چه پروژه‌هایی در دست تولید دارد؟
سال ۱۴۰۱ سال پرباری برای خانه مستند بود چراکه مانند سال‌های قبل در ژانرهای مختلف اثر تولید کرد. ما در این سال؛ مستندهای تاریخی، اجتماعی، سیاسی، مذهبی و… تولید کردیم و از این جهت می‌توانیم بگوییم مثل سال‌های گذشته همه ژانرهای مستند را تجربه کردیم. خوشبختانه با طیف وسیعی از مستندسازان نیز همکاری داشتیم و با برخی از این سینماگران همچنان در حال همکاری هستیم. امروز برخی تولیداتمان به پایان رسیده و برخی در سال ۱۴۰۲ آماده نمایش خواهند شد.
اما سال گذشته؛ ما یک مستند خیلی خوب به نام پرتره "دکتر شاه احمد فرهت" در جشنواره سینماحقیقت داشتیم که متأسفانه نادیده گرفته شد. این مستند درباره یک پزشک افغانستانی بود که در مشهد زندگی می‌کند و جان کودکان زیادی از ایران را نجات داده است. اواخر سال نیز مستند "املاک ملت" در تلویزیون پخش شد که یک مستند اجتماعی تاریخی بود. در این اثر ما روی سوژه‌ای دست گذاشتیم که در واقع نگاهی به زندگی مردم در تاریخ معاصر ایران دارد. این تجربه با همکاری بنیاد مستضعفان صورت گرفت چون قصه‌ی آن درباره غصب زمین‌های مردم در عصر پهلوی اول و دوم و بازگشت این زمین‌ها به مردم است. راوی داستان این مستند هم مردم بودند که فکر می‌کنم نکته بارز این مستند همین مسئله است. امیدواریم فصل دوم این مجموعه را در سال ۱۴۰۲ هم بتوانیم بسازیم چراکه تحقیقات مفصلی در خانه مستند درباره این موضوع صورت گرفته است. در ساخت این مجموعه ما فعلاً به پنج استان پرداخته‌ایم و فکر می‌کنم باید این موضوع را در ده تا دوازده استان دیگر دنبال کنیم و قطعاً مستند "املاک ملت" امسال با فصل دوم ادامه پیدا خواهد کرد.
اولویت‌های خانه مستند در محتوا چه آثاری‌ست؟
هیچ اولویتی در محتوا برای خانه مستند وجود ندارد. من در خانه مستند بزرگ شده‌ام و کار کرده‌ام و آن را اینگونه شناخته‌ام که خانه مستند روایتگر قصه مردم ایران است و ما هر چیزی که قصه، داستان و ماجرا داشته باشد را سعی می‌کنیم از دوربین مستند به آن بپردازیم.
برخی مستندسازانی که با آنها همکاری داشته‌اید، بر این نکته تأکید دارند که سوژه اثر توسط خانه مستند به آنها پیشنهاد شده است. نحوه دستیابی به سوژه‌ها به چه شکل انجام می‌شود؟
ما در خانه مستند یک تیم خیلی خوب ایده‌پرداز و یک تیم خیلی خوب پژوهش داریم. در واقع این تیم‌ها در طول سال مشغول کشف و تحقیق سوژه‌ها هستند. از طرفی خانه مستند میزبان مستندسازان هم هست به این معنا که ما سالیانه طرح‌های زیادی را از مستندسازان طی فراخوانی دریافت می‌کنیم و خوشبختانه تا الان هم توانستیم بخش خیلی زیادی از این طرح‌ها را بسازیم. قطعا اولویت ما در این بخش کارگردان‌های فیلم اولی است و در این مورد هم با تمام مشکلاتی که می‌تواند وجود داشته باشد ما این مسئله را در اولویت قرار داده‌ایم.
امسال با چند فیلم‌اولی همکاری خواهید داشت؟
بسیاری از مستندسازان ایرانی از جمله خودِ من اولین فیلم مستندشان را در همکاری با خانه مستند ساخته‌اند. در واقع این یکی از شاخصه‌های خوب خانه مستند است. همان سالی که من اولین فیلمم را در اینجا ساختم با نگاه کریمانه‌ای که در خانه مستند وجود داشت با همه مشکلاتی که می‌توانست وجود داشته باشد با من همکاری کرد و در طول کار هم مسائلی چون آموزش را هم مدنظر داشت.
خانه مستند همیشه خانه فیلم اولی‌ها بوده، من هم اولین فیلمم و حتی می‌توانم بگویم همه فیلم‌هایم را با خانه مستند ساخته‌ام. خیلی از مستندسازان پس از تجربه اول همکاری، همکاری‌های بعدی را هم ادامه داده‌اند و خوشبختانه همیشه خانه مستند همکاری با فیلم‌اولی‌ها را مدنظر داشته است. ما دوست داریم با همه کسانی که به منافع ایران اعتقاد دارند همکاری کنیم و در سال جدید هم قطعاً این روند را ادامه خواهیم داد اما الان نمی‌توانم تعداد دقیقی از همکاری‌هایی که قرار است با فیلم‌اولی‌ها داشته باشیم را اعلام کنم.
خانه مستند هر سال آثار بسیاری را به صورت آنلاین اکران می‌کند. به نظر شما اکران آنلاین در رونق و حرفه‌ای‌تر شدن سینمای مستند چه نقشی دارد؟
بدون تعارف و کلیشه باید بگویم که سینمای مستند ایران یکی از پیش‌رو ترین سینماهای مستند جهان است. ما هر سال شاهد ساخت آثار مستند بسیار خوبی هستیم و حال مستند در ایران به لحاظ فرم حال خوبی است و مستندسازان ایرانی خیلی حرفه‌ای هستند و چیزی از دنیا کم ندارند. با این حال ساز و کارهای پخش در سینمای ایران به دلایلی چون مسائل جاری در حوزه سیاستگذاری فیلم و سینما خوب نیست. در همه جای دنیا همواره تلویزیون یگانه مرجع پلتفرم پخش در سینمای مستند است و در ایران هم شبکه‌هایی مثل شبکه مستند همینطور است اما به دلیل مشکلات زیرساختی و مسائلی که در حوزه پخش وجود دارد، اکران آنلاین با چالش‌های زیادی مواجه است. حل این چالش‌ها نیاز به یک ارزیابی جدی دارد و باید ببینیم که آیا عموم مردم به پخش آنلاین مراجعه می‌کنند یا فقط مخاطب خاص سینمای مستند پخش آنلاین را دنبال می‌کند؟ این بزرگترین چالش در پخش آنلاین است که باید گسترده‌تر شود و تمهیداتی داشت که مخاطبان عام نیز از اکران اینگونه آثار استقبال کنند.
در واقع مستند در ایران مخاطب خاص دارد و در طول سال آثار اندکی هستند که موضوعشان عامه‌پسند است و مورد اقبال عمومی قرار می‌گیرند. به همین دلیل در حوزه اقتصاد سینمای مستند هنوز شاید مشکلات زیادی وجود دارد و البته باید بدانیم که حال سینما در ایران به طور کل خوب نیست و در این وضعیت نمی‌توان انتظار داشت که سینمای مستند وضعیت بهتری داشته باشد. با این حال این نکته را هم باید در نظر داشت که حال بد سینمای ایران و به تبع آن کاهش مخاطب نمی‌تواند نافی ارزش‌های سینمای مستند ایران باشد.
به اعتقاد شما مدیریت سینما در حوزه مستند چه مسایلی را باید در اولویت قرار دهد؟
در ایران هیچ مرکزی را نمی‌توان به عنوان متولی سینمای مستند دانست و البته به نظر من نیازی هم به وجود آن نیست. مراکز ساخت فیلم مستند وجود دارند که کارهای خود را بر اساس سیاست‌های خودشان انجام می‌دهند. ذیل همه این ماجراها یک جشنواره به نام جشنواره سینما حقیقت وجود دارد که مرکز گسترش آن را برگزار می‌کند.
بارها گفته‌ام امیدوارم دو اصل شفافیت در سیاست‌های انتخاب و سیاست‌های کلی جشنواره رعایت شود. در سالی که گذشت شرایط خاصی وجود داشت که اجازه تحقق این دو اصل را نداد و در نحوه انتخاب و داوری‌ها هم به نظر سیاستگذاری درستی صورت نگرفت. البته مرکز گسترش و جشنواره سینماحقیقت برای ما بسیار قابل احترام است.
به طور کل من مخالف این هستم که جریان‌هایی بخواهند در سینمای مستند قیم‌مآبانه عمل کنند، این اتفاق بر خلاف آزادی است که آدم‌هایی با نگاهی قیم‌مآبانه در روند سینمای مستند ایران اختلال ایجاد کنند. این اقدامات باعث می‌شود که غباری روی جریان مستندسازی در ایران بیفتد. به نظرم باید شرایطی ایجاد شود که هرکس با هر گرایشی بتواند فیلم بسازد و خودش نه جریان‌ها برای فیلمش تصمیم بگیرد و نگاه‌های قیم‌مآبانه هم برای او خط مشی تعیین نکنند که مثلا در جشنواره حقیقت شرکت کند یا خیر و... .
