در نشست بررسی محوطه‌های باستانی سد چمشیر مطرح شد؛
محوطه‌های موجود در مسیر سد کاوش و کفایت مطالعات اعلام شده/ مخالفت معاون میراث‌فرهنگی با آبگیری از سر بی‌اطلاعی است
به گفته ناظر گروه باستان‌شناسی سد چرمشیر؛ هیچ محوطه‌ای که بتوانیم به طور قطعی به دوره ساسانی و حتا هخامنشی منسوب کنیم، بدست نیامد. شاید در مرحله نخست کاوش‌ها و بررسی‌ها و در نگاه نخست برخی محوطه‌ها به دوره‌های ساسانی و ... مربوط باشند اما بررسی‌ها و کاوش‌های نهایی نتیجه دیگری را نشان می‌دهد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، این روزها با نزدیک شدن به تاریخ آبگیری سد چمشیر، نگرانی‌هایی برای زیر آب رفتن محوطه‌های تاریخی و باستانی موجود در مخزن سد بوجود آمده است. در این راستا نشست بررسی محوطه‌های باستانی سد چمشیر با حضور معاون اجرایی کارگاه سد چمشیر، سرپرست کارگاه‌های کاوش باستان‌شناسی، مشاور پروژه و رئیس گروه نجات بخشی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی در محل این سد برگزار شد.
در این نشست ابتدا به تاریخچه کاوش و بررسی و گمانه‌زنی در سد چمشیر اشاره و عنوان شد که محوطه‌های تاریخی موجود در مخزن سد چمشیر در سال ۹۰ مورد بررسی باستان شناسان قرار گرفت و در سال ۹۵ بررسی تکمیلی صورت گرفت. در سال ۹۵ نیز ۱۹ کارشناس گمانه‌زنی انجام شد و در سال ۹۷ تا ۱۴۰۰ تعداد ۹ محوطه از ۳۰ محوطه پیشنهاد شده، کاوش شد و در سال ۱۴۰۱ نیز ۲۱ محوطه طی ۵۰ روز با هیات‌های متعدد باستان‌شناسی کاوش شد.
محمدرضا فاضل (معاون اجرایی کارگاه سد و نیروگاه چمشیر گچساران) با اشاره به آنکه از آغاز طرح مطالعاتی سد چمشیر بیش از ۳۰ سال می‌گذرد، گفت: در ساخت این سد، احداث سازه‌ای بزرگ که بتواند آورد ۳ ماهه رود زهره را حفظ کند، مد نظر قرار گرفته است. همچنین نگهداری و ذخیره آب باکیفیت و مدیریت آن، همچنین این نکته که بتوانیم بر اساس آب پایین دست نیازها را تنظیم کنیم، مدنظر بود. در ۳ تا ۴ ماه از سال شاهد بارندگی‌های شدید در منطقه هستیم. دِبی آب نیز گاها رقم بالایی را نشان می‌دهد. در کل، مدیریت آب به راحتی امکان نداشت درنهایت سد می‌تواند جلوی سیل آب‌ها را بگیرد.
او ادامه داد: دِبی ۱۰ متر مکعب را برای فرستادن به پایین دست درنظر داریم که برای کشاورزان فرستاده می‌شود. ۵ واحد تولید برق داریم که ۴۸۲ گیگابایت ساعت تولید می‌کنند. گردشگری و پرورش آبزیان نیز از دیگر اهداف پروژه هستند.
فاضل تصریح کرد: هیچگونه گنبد نمکی که کیفیت آب را کاهش دهد در بستر مخزن سد وجود ندارد. در سال ۱۳۷۷ توافقنامه‌ای با شرکت نفت داشتیم که اعلام می‌کرد در این محل سد زده شود. در سال ۱۳۸۸ نیز مجوز محیط زیست را دریافت کردیم و ملزم به اجرای یکسری موارد اجرایی شدیم. برای دریافت مجوز میراث‌فرهنگی نیز در سال ۱۳۸۹ اقدامات اولیه انجام شد. در همان سال نامه‌ای از سوی میراث به مجموعه سد زده شد که انجام کار بلامانع است. البته دو دوره کاوش در این محوطه انجام شد و اکنون نیز تیم ۸۰ نفره‌ای با قراردادی حدود ۶ میلیارد تومان در منطقه فعال شده‌اند.
او با اشاره به آنکه پروژه سد چمشیر تا هفته آینده برای آبگیری آماده خواهد بود، گفت: کار اصلی از ۱۳۹۰ شروع شد اما کارهای مطالعاتی از اوایل دهه ۸۰ آغاز شد. امضای آقای میراسکندری (رئیس وقت پژوهشکده باستان‌شناسی) پای نامه میراث برای بلامانع بودن ساخت سد و آبگیری آن هست و بر این اساس ممانعتی هم برای کاوش باستان‌شناسان وجود نداشت.
معاون اجرایی کارگاه سد و نیروگاه چمشیر گچساران خاطرنشان کرد: گاهی پروژه‌های بزرگ سدسازی شرایط انجام کارهای میراثی و باستان شناسی را در محوطه‌هایی ایجاد می‌کنند که شاید در شرایط عادی به سراغ آن نروند. ضمن آنکه وجود ۱۴۰ محوطه باستانی الزامی برای وجود محوطه مهم و شاخص ایجاد نمی‌کند. البته به زودی آبگیری سد آغاز و دیر یا زود بیشتر محوطه‌ها زیر آب خواهند رفت، ممکن است زیر آب رفتن برخی از محوطه ها بیشتر طول بکشد.
او همچنین درخصوص این مهم که آیا از سوی مسئولان اجرایی سد و وزارت نیرو ضرب‌العجلی برای کاوش‌ها اعلام شده، گفت: بر اساس زمان اعلام شده آبگیری انجام خواهد شد و وزارت میراث سالها زمان برای انجام کاوش‌های باستان‌شناسی داشت و ما هیچ مشکلی برای تامین بودجه و مسائل مالی نداشتیم.
فاضل در خصوص احداث موزه و نمایش آثار کشف شده در محوطه‌های سدسازی گفت: اگر پژوهشگاه میراث و وزارت میراث‌فرهنگی تکلیف ایجاد کند ما توان کمک مالی و امکانات مکانی را داریم اما توان ایجاد موزه به لحاظ مسائل فنی و تخصصی را نداریم و این بخش برعهده وزارت میراث است.
در تامین بودجه مشکل نداریم، میراث پاسخگوی تاخیر در کاوش‌ها باشد
فرزاد مافی (مشاور میراث‌فرهنگی و باستان‌شناسی شرکت آب و نیروی ایران) نیز گفت: در سد چمشیر همانند سایر پروژه‌های سدسازی و عمرانی، وقتی وارد فاز مطالعاتی شدیم نامه‌هایی به میراث فرهنگی و سایر ارگان‌ها زده شد. در سال ۱۳۸۹ اولین مکاتبه رسمی انجام و در سال ۱۳۹۰ سراقی و تیم باستان‌شناسان آمدند و در نهایت مجوز ساخت سد و آبگیری تا تراز تعیین شده داده شد. مطالعات باستان‌شناسی در ۴ مرحله انجام شد. در سال ۱۳۹۵ نیز گمانه‌زنی انجام شد و در سال ۱۳۹۷ قرارداد کاوش در ۳۰محوطه با رقم حدود ۸۰۰ میلیون تومان بسته شد. اما بنابر دلایلی که ارائه شد تنها ۹ محوطه کاوش شد و درخواست قرارداد جدید برای کاوش در مناطق جدید داده شد و امسال نیز قرارداد حدود ۶ میلیارد تومانی منعقد شد.
او ادامه داد: شرکت آب و نیرو مکلف است هزینه‌ها را تامین کند، ضمن آنکه مسئولیت اجتماعی هم داریم و کار مطالعاتی انجام می‌دهیم و در این مدت اما و اگر برای تامین بودجه نداشتیم. ما طی سالهای گذشته دلمشغول این موضوع بودیم اما اینکه چرا به تاخیر افتاد را مسئولان میراث فرهنگی باید پاسخ دهند. ضمن آنکه معاون میراث‌فرهنگی بهتر است درخصوص پروژه‌هایی نظر بدهد که سالهاست برای آنها نامه‌نگاری شده اما نتیجه آن از سوی میراث اعلام نشده.
تمام محوطه‌های سد چمشیر کاوش شدند
محمدحسین عزیزی خرانقی (مدیر و ناظر گروه باستان‌شناسی سد چرمشیر در سال ۱۴۰۱) با اشاره به آنکه در طرح مطالعاتی اولیه ۳۰ محوطه برای کاوش پیشنهاد شده بود، گفت: تا سال ۱۳۹۹ حدود ۹ محوطه کاوش شد و در سال ۱۴۰۱ قراداد کاوش در محوطه‌های دیگر منعقد شد. در نهایت ۲۰ هیات باستان‌شناسی که در میان آنها ۱۰ سرپرست خارج از مجموعه هستند همزمان در محوطه استقرار یافتن و پروژه آغاز شد. کار سخت و امکانات محدود بود. ما در روزهای پایانی کاوش هستیم. عکس هوایی و... باقی مانده. در ۳ مسیر کاوش انجام دادیم. محوطه‌های نیمه یکجا نشین و کوچ نشین داریم و سفال خاصی پیدا نکردیم. ۵ محوطه یافته معماری قالب توجه داشت که سنگ چین با ملات گچ بود که به دوره اسلامی میانه می‌رسند. دو سکه مسی ایلخانی بدست آوردیم و بیشتر یافته‌ها مربوط به دوره اسلام میانه هستند. البته یک سنگ قبر دوره اسلامی هم داریم. تنها یک تپه باستانی داریم که با کد ۱۱۳ شناسایی شده است و به دوره عیلام میانه می‌رسد و در انتهای محوطه آبگیری سد قرار دارد.
او درخصوص چرایی تعلل پژوهشگاه میراث و گردشگری در انجام کاوش‌های باستان‌شناسی گفت: همه محوطه‌ها قابل کاوش نیستند. از میان محوطه‌های شناسایی شده ۳۰ نقطه برای کاوش انتخاب شد که ارزش کاوش داشتند. این درحالی است که همه محوطه‌ها ثبت شده‌اند. تغییرات مدیریتی در طول کشیدن کاوش‌ها تاثیر مستقیم داشت. چراکه هر مدیر که انتخاب می‌شود باید برای توجه و اهمیت چنین پروژه‌هایی توجیه شود، که این کار زمان‌بر است.
عزیزی در خصوص این مهم که چگونه می‌شود در زمانی کوتاه به یکباره کاوش در این تعداد محوطه انجام شده، گفت: ۳ تیم باستان شناس به مدت ۳ سال ۹ محوطه را کاوش کرد و اکنون ۲۰ هیات باستان‌شناسی با ۸۰ کارشناس در محوطه سد چمشیر مستقر هستند.
او درخصوص هزینه‌های پرداخت شده برای کاوش‌ها و این مهم که گفته می‌شود پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری حتا یک سوم هزینه قراردادی که با پروژه سد چمشیر دارد را به کاوش‌ها اختصاص نداده است، گفت: اقامت، غذا و حمل و نقل را مسئولان سد تامین کردند و تمام محوطه ها کامل کاوش شده است. هیچ تیمی برای کاوش پول کم نیاورد. اینکه پژوهشکده چقدر گرفته مهم نیست بلکه اینکه رقم پرداختی برای کاوش‌ها کافی است، مهم است.
به گفته او، هیچ محوطه‌ای که بتوانیم به طور قطعی به دوره ساسانی و حتا هخامنشی منسوب کنیم، بدست نیامد. شاید در مرحله نخست کاوش‌ها و بررسی‌ها و در نگاه نخست برخی محوطه‌ها به دوره‌های ساسانی و ... مربوط باشند اما بررسی‌ها و کاوش‌های نهایی نتیجه دیگری را نشان می‌دهد. بیشتر یافته‌های ما فقیر هستند و شاخص نیستند. البته برای نخستین بار است که محوطه‌ای به این وسعت در حوزه عشایری کاوش می‌شود. اینکه نشان از اثر شاخص بدست نیامده، نشان از بی‌ارزش بودن محوطه ندارد اما می‌توان نتایج کاوش را در همایش‌های آینده ارائه داد.
به گفته عزیزی، کاوش در تمام محوطه‌ها پایان یافته و کاوش تنها دو محوطه همچنان ادامه خواهد داشت. کاوش در تپه عیلامی بیش از یکماه دیگر زمان لازم دارد و یک محوطه دیگر نیز کاوش در آن ادامه دارد.
او در پاسخ به این سوال که چطور است که معاون میراث صراحتا مخالفت خود را با آبگیری سد چمشیر اعلام می‌کند اما اکنون صحبت‌ها از آبگیری سد طی هفته آینده حکایت دارند، گفت: این محوطه بارها کاوش و گمانه‌زنی شده است. محوطه‌ها کامل کاوش شده‌اند و کفایت مطالعات اعلام شده است. ما در جایگاهی نیستیم که بگوییم آبگیری بشود یا نه چراکه مجوزها صادر شده. مشکل ما آن است که به جای آنکه در اولین سالها کاوش را شروع کنیم در سالهای آخر اتمام پروژه‌ها کاوش را شروع می‌کنیم. این تفاوت ما با کشوری مانند ترکیه در حوزه باستان‌شناسی است. چراکه آنها از همان سالهای نخست کاوش را شروع می‌کنند و زمان لازم برای تحقق یافته‌ها و رسیدن به سوالاتشان را دارند. حتما معاون میراث خبر ندارد که باستان‌شناسان در این محوطه مشغول چه کارهایی هستند که چنین حرفی را زده است.
نعمتی (رییس بخش نجات بخشی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری) نیز درخصوص بودجه‌ای که صرف کاوش‌ها شده است و این مهم که پژوهشگاه چه میزان از بودجه عقد شده در قرارداد که ۵میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان است را صرف کاوش کرده است، گفت: ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلیون تومان بودجه به هر پروژه اختصاص داده شد. در این میان هزینه توپوگرافی و عکاسی و... نیز باید در نظر گرفته شود. حتا کاوش در برخی محوطه‌ها یک هفته‌ای تمام شد.
