«واقعه کربلا» به روایت آهنگسازان سینما+صوت
واقعه محرم و قیام عاشورا یکی از مهمترین وقایع تاریخی مذهبی ماست که در چهل و چهار سال گذشته به طور کم و بیش مورد توجه هنرمندان عرصه‌های مختلف بوده است. اما بر اساس آثار تولید شده در دهه‌های اخیر می‌توان گفت سهم سینما در این زمینه از هنرهای دیگر کمتر است و فیلم‌های معدودی با محوریت محرم و کربلا ساخته و ارائه شده‌اند. اما در میان این آثار، موسیقی چه نقشی دارد و کدام فیلم‌ها موسیقی متن ماندگارتری داشته‌اند؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، سینما و سریال‌های تلویزیونی همواره به وقایع مذهبی و تاریخی توجه داشته‌اند. از این رو در میان مناسبت‌ها و اتفاقات مذهبی، ماه «محرم» ارزش ویژه‌ای نزد مردم و هنرمندان دارد؛ گرچه در نهایت تعداد آثار سینمایی ساخته شده با این موضوع زیاد نیست، اما در همین آثار معدود برای ارائه آثاری با کیفیت و درخور توسط فیلمسازان و دیگر عوامل تلاش شده است. یکی از عناصر مهم در این آثار، موسیقی آن‌هاست. بدون شک موسیقی یکی از مولفه‌های مهم در هنری چون سینماست و این عنصر مهم در آثار تاریخی و معاصر با درونمایه‌های دینی و مذهبی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ زیرا چنین آثاری به طور مستقیم با احساس و اعتقاد مردم سر و کار دارند.
در ادامه از پنج اثر سینمایی ماندگار در تاریخ معاصر کشور و آهنگسازان آنها با ذکر توضیحاتی یاد خواهد شد. لازم به ذکر است آثار صوتی و تصویری در این مطلب بارگذاری شده‌اند که از سوی عوامل تولید اجازه نشر دارند.
فیلم سینمایی «سفیر»
فیلم سینمایی «سفیر» ساخته زنده‌یاد فریبرز صالح را می‌توان اولین فیلم عاشورایی پس از انقلاب دانست. این اثر در سال ۱۳۶۱ ساخته شده و با وجود آنکه زمان تولید آن دوران جنگ تحمیلی ایران و عراق بوده، اما نسبت به آثار آن دوران از پروداکشنی عظیم برخوردار است. این اثر به زندگی یکی از شخصیت‌های کمتر مورد توجهِ دوران حیات امام حسین (ع) می‌پردازد. این شخص قیس‌ابن‌مسهر نام دارد و یکی از سفیران امام سوم شیعیان(ع) است.
ماجرا از این قرار است که قیس ابن مسهر، نماینده امام حسین (ع) با نامه‌ای برای سلیمان خزاعی به طرف کوفه می‌رود و در راه به دست عمال ابن زیاد، والی کوفه دستگیر و به زندان افکنده می‌شود. بازیگر نقش سفیر فرامرز قریبیان است و از دیگر بازیگران این اثر سینمایی که بارها از شبکه‌های مختلف صدا و سیما پخش شده می‌توان به زنده‌یادان عزت‌الله مقبلی، جلال پیشواییان، کاظم افرندنیا و محمدتقی کهنمویی اشاره کرد.
به جز کارگردانی، بازی‌ها و طراحی صحنه و البته فیلم‌برداری که در آن دوران به صورت نگاتیو بوده، موسیقی یکی از نقطه قوت‌های این اثر سینمایی است که توسط کامبیز روشن روان ساخته شده. موسیقی «سفیر» بر اساس اقلیم و فرهنگ اعراب ساخته شده و در صحنه‌های حماسی و احساسی بار مهمی را بر دوش می‌کشد. نوع سازبندی‌ها هم یکی از نقاط قوت موسیقی متن فیلم است.
بخشی از موسیقی فیلم سینمایی «سفیر» ساخته کامبیز روشن‌روان
کامبیز روشن‌روان متولد سال ۱۳۲۸ موسیقی‌دان، آهنگساز، نوازنده و رهبر ارکستر است. او با پرداختن به فرم‌های شناخته شده‌ای چون «سمفونی»، «سونات»، «پوئم سمفونیک»، «کنسرتو» و فرم‌های موسیقی ردیفی و محلی آثار درخوری از خود به جا گذاشته است.
بخشی دیگر از موسیقی فیلم سینمایی «سفیر»/ ساخته کامبیز روشن‌روان
کارهای روشن‌روان به چهار بخشِ ارکسترال و مجلسی، آموزشی، موسیقی فیلم و آلبوم تقسیم می‌شود. او در بخش ارکسترال و مجلسی، آثاری گوناگونی در فرم‌های موسیقی کلاسیک و موسیقی سنتی تصنیف کرده‌است و تعدادی از این آثار توسط ارکسترهای معتبر ایرانی و خارجی اجرا شده‌است. او همچنین در حوزه آموزش و تدریس فعالیت‌های جدی داشته است. روشن‌روان علاوه بر همکاری با خوانندگانی چون محمدرضا شجریان، شهرام ناظری، علیرضا افتخاری، محمد اصفهانی و دیگران موسیقی متن چندین اثر سینمایی را ساخته و به مرحله اجرا رسانده است.
امیر نادری، خسرو هریتاش، فریبرز صالح، سعید نیکپور، پوران درخشنده، مهدی فخیم‌زاده، تهمینه میلانی، رسول صدرعاملی، مجتبی راعی و یداله صمدی برخی از کارگردان‌هایی هستند که کامبیز روشن‌روان با آنها همکاری داشته است.
فیلم سینمایی «افق»
«افق» ساخته رسول ملاقلی‌پور یکی دیگر از آثار تولیدی دهه شصت است که موضوع و محتوای آن درباره جنگ و دفاع مقدس است، اما به نوعی با ماه محرم و واقعه کربلا و عاشورا ارتباط دارد. آنچه این اثر را اهمیت بیشتری می‌بخشد زمان ساخت آن است. «افق» در سال ۱۳۶۷ ساخته شده و شاید پس از فیلم سینمایی «سفیر» که در سال شصت و یک ساخته شده، دومین فیلمی است که با حفظ کیفیت و استاندارها ضمن پرداختن به فداکاری رزمندگان غواص جنگ ایران و عراق واقعه کربلا و عاشورا را مدنظر داشته است. این اثر با بازی جهانبخش سلطانی، سیدجواد هاشمی و دیگران، درباره حمله نیروهای ایرانی به اسکله راداری الامیه عراق است و محمدرضا علیقلی آهنگسازی آن را به عهده داشته است.
بخشی از موسیقی متن فیلم «افق»/ آهنگساز محمدرضا علیقلی
یکی دیگر ازویژگی‌های فیلم سینمایی «افق» اهمیت به موسیقی است؛ تا آنجا که می‌توان گفت اولین نماهنگ یا ویدئوکلیپ در دل این اثر ساخته شده است. به یاد بیاوریم جلوه‌های تصویری و موسیقایی سکانسی که به روایت حال و هوای رزمندگان در شب عملیات (که مصادف با روز عاشوراست)، می‌پردازد.
بخشی از موسیقی متن فیلم «افق» که دارای کلام است/ این قطعه همان اثری است که در نماهنگ فیلم روی تصاویر پخش می‌شود/ آهنگساز محمدرضا علیقلی
محمدرضا علیقلی۱۵ بار نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن از جشنواره فیلم فجر شده و چهار بار آن را به خانه برده است. او تا امروز آهنگسازی بیش از ده‌ها فیلم و سریال را به عهده داشته که تعدادی از آنها دفاع مقدسی و مذهبی هستند.
نماهنگ «بمیرید بمیرید» با شعر مولانا/ ساخته محمدرضا علیقلی
فیلم سینمایی«روز واقعه»
«روز واقعه» ساخته شهرام اسدی با تهیه‌کنندگی مرتضی شایسته تولید شده در سال ۱۳۷۳ را، یکی از کم نقص‌ترین و با کیفیت‌ترین آثار سینمایی با موضوع محرم و کربلا می‌دانند که اتفاقا درست هم هست. این اثر سینمایی که از سیزدهمین جشنواره فیلم فجر سیمرغ بلورین دریافته کرده، موضوعی را مدنظر قرار داده که تا امروز فیلمسازی دیگری به آن نپرداخته است موضوع مهم‌تری که به بر ارزش و بهای این اثر افزوده این است که فیلمنامه آن را بهرام بیضایی نوشته است. گفتنی است بهرام بیضایی فیلمنامه «روز واقعه» را در سال شصت و یک نوشته و سال ۱۳۶۳ آن را در قالب کتاب توسط نشر ابتکار و بعدتر توسط انتشارات روشنگران منتشر کرده است.
بخشی از موسیقی متن فیلم «روز واقعه»/ ساخته مجید انتظامی
بهرام بیضایی با اشراف بر تاریخ و تسلط بر زبان و ادبیات کهن، همچنین شخصیت‌پردازی‌های کامل و بی‌نقص فیلمنامه‌ای شسته رفته را در اختیار کارگردان و دیگر عوامل پروژه قرار داده و بی‌راه نیست اگر بگوییم برگ برنده این اثر تاریخی فیلمنامه آن است. اما به جز کارگردانی، بازی بازیگرانی چون علیرضا شجاع‌نوری، عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، مهدی فتحی، محمدعلی کشاورز و طراحی صحنه و لباس که هر کدام در نوع خود نقطه قوت اثر محسوب می‌شوند، موسیقی یکی از ویژگی‌های مثبت و بارز فیلم سینمایی «روز واقعه» است.
بخشی دیگر از موسیقی متن فیلم «روز واقعه»/ ساخته مجید انتظامی
مجید انتظامی سازنده موسیقی متن فیلم سینمایی «روز واقعه» تلاش کرده مانند دیگر آثارش جنس موسیقی متعلق به فرهنگ و تاریخ اثر را طراحی و ارائه کند. در موسیقی متن فیلم «روز واقعه» صداهایی را می‌شنویم که قبلا آنها را کمتر شنیده‌ایم. ریتم در موسیقی متن این اثر سینمایی نقش به سزایی دارد. حتی می‌توان گفت ریتم موسیقی با ریتم فیلم و آنچه در فیلمنامه مدنظر نویسنده بوده همسان است؛ به همین دلیل است که حین دیدن اثر آنچه کمتر جلب توجه می‌کند موسیقی آن است. موسیقی در سکانس‌های ملتهب و احساسی «روز واقعه» در عین شنیده نشدن و جلب توجه نکردن احساس مخاطب را به سمت و سوی مشخصی که در راستای درام اثر است، هدایت می‌کند.
«روز واقعه»/ ساخته مجید انتظامی
مجید انتظامی چند سال پیش در گفتگو با یکی از رسانه‌ها درباره موسیقی فیلم سینمایی «روز واقعه» گفته است: «روز ضبط رسید. اول صبح من رفتم دو، سه تا گونی سنگ جمع کردم و بردم داخل استودیو. منزل مادرم هم بودم، گفتم قابلمه و قاشق بده. گفت می‌خواهی چه کنی؟ گفتم می‌خواهم اینها را به هم بزنم. آقای فرهودی گفت نمی‌شود اینها را داخل استودیو ببری چون روی میکروفن‌ها خاک می‌نشیند و اینها کلی ارزش دارند. گفتم پس من برای چی اینها را آوردم؟ می‌خواهم پشت میکروفن اینها را به هم بزنم. میکروفن را کمی عقب‌تر می‌بریم. اشکالی ندارد. نشان به آن نشان که نوبت زدن این سنگ‌ها که شد، سنگ‌ها خرد می‌شد و یک تپه خاک آنجا ریخته بود و آقای فرهودی مدام خودش را می‌خورد که استودیو را تمام خاک گرفته. در نهایت گفتم من استودیو را خودم تمیز به تو تحویل می‌دهم.»
در نهایت به واسطه این تجربه‌گرایی‌هاست که موسیقی متن فیلم «روز واقعه» در تاریخ هنر و سینمای این کشور ماندگار شده است. گفتنی است مجید انتظامی علاوه بر فعالیت‌های صرفا موسیقایی برای حدود صد فیلم سینمایی موسیقی متن ساخته است.
«روز واقعه»/ ساخته مجید انتظامی
فیلم سینمایی «رستاخیز»
فیلم سینمایی «رستاخیز» ساخته احمدرضا درویش و تهیه‌کنندگی تقی علیقلی‌زاده با بازی افرادی چون آرش آصفی، پوریا پورسرخ، حسن پورشیرازی، فرهاد قائمیان، بابک حمیدیان، مهتاب کرامتی و زنده‌یاد انوشیروان ارجمند، یکی از پرحاشیه‌ترین آثار سال‌ها و دهه‌های اخیر است که سال نود و یک ساخته شد، اما در نهایت با اینکه بودجه بسیار برایش هزینه شد، به دلایلی مجال اکران نیافت! اما موسیقی متن آن مردادماه سال ۱۳۹۹ در دسترس دوست‌داران موسیقی و سینما قرار گرفت و در مدت زمانی کوتاه مورد تعریف و تمجید قرار گرفت.
اغلب آن‌هایی که سینما و موسیقی کشور را دنبال می‌کنند تصورشان این بود که آهنگساز فیلم سینمایی «رستاخیز» ایرانی است؛ چراکه کیفیت اثر گویای این بود که سازنده آن با فرهنگ ایرانی اسلامی و موسیقی ایرانی و اعراب، آشناست. در صورتی که موسیقی متن فیلم «رستاخیز» را آهنگسازی با نام استهون واریک ساخته است.
بخشی از موسیقی متن فیلم «رستاخیز»/ ساخته استیون واربک
برای آشنایی بیشتر با استیون واربک این آهنگساز انگلیسی، باید گفت که او در سال ۱۹۹۹ برای موسیقی متن فیلم «شکسپیر عاشق» جایزه آکادمی اسکار را دریافت کرده است. واربک در همان سال هم، نامزد دریافت جایزه بفتای سینمایی و جایزه گرمی بهترین موسیقی فیلم برای «شکسپیر عاشق» شده بود. او علاوه بر این، تاکنون سه مرتبه نامزد دریافت جایزه بفتای تلویزیونی شده که آخرین‌بار، برای یکی از اپیزودهای مجموعه «The Hollow Crown» (۲۰۱۳) برنده این جایزه شد. در بخش سینمایی این جایزه نیز، «واربک» در سال ۲۰۰۱ برای فیلم «بیلی الیوت» نامزد دریافت جایزه بفتای بهترین موسیقی فیلم شد، اما نتوانست این جایزه را به خود اختصاص دهد. واربک همچنین یک‌بار نیز برای فیلم «Polisse» جایزه هیئت داوران جشنواره فیلم کن (۲۰۱۱) را دریافت کرده‌است.
در ادامه قطعاتی از موسیقی متن فیلم سینمایی «رستاخیز» قابل شنیدن و دانلود کردن است.
بخشی از موسیقی متن فیلم «رستاخیز»/ ساخته استیون واربک
فیلم سینمایی «هیهات»
«هیهات» یکی دیگر از آثار سینمایی ساخته شده در دهه نود است که طی چهار اپیزود، چهار گوشه از ارتباط مردمان معاصر با فرهنگ و منش عاشورایی را نشان می‌دهد. این آثار توسط دانش اقباشاوی، روح‌الله حجازی، هادی مقدم‌دوست و هادی نائیجی نوشته و کارگردانی شده و بازیگرانی چون حامد بهداد، بابک حمیدیان، مینا ساداتی در آن ایفای نقش می‌کنند. موسیقی متن این اثر سینمایی اپیزودیک مسعود سخاوت‌دوست است.
نماهنگ «هیهات» با صدای حسام‌الدین سراج و شعر عبدالجبار کاکایی/ ساخته مسعود سخاوت‌دوست
گفتنی است مسعود سخاوت‌دوست که روی آهنگسازی موسیقی متن تمرکز دارد، تاکنون برای چندین تئاتر، سریال و فیلم سینمایی و داستانی مستند آهنگسازی کرده و عناوین مختلفی از جشنواره‌های مختلف به دست آورده است. «درون بغداد» ساخته مهدی نادری، «برف آخر» ساخته امیرحسین عسگری، «بدون قرار قبلی» ساخته بهروز شعیبی و «موقعیت مهدی» ساخته هادی حجازی‌فر، برخی آثاری هستند که سخاوت‌دوست موسیقی متن آنها را ساخته است.
سخن پایانی
در پایان باید گفت «عصر روز دهم» ساخته مجتبی راعی با آهنگسازی محمدرضا علیقلی «به خاطر هانیه» ساخته کیومرث پوراحمد با آهنگسازی محمدرضا علیقلی، «کربلا جغرافیای یک تاریخ» ساخته داریوش یاری با آهنگسازی مجید انتظامی، «دل‌شکسته» ساخته علی روئین‌تن با آهنگسازی محمد فرشته نژاد و «سینه سرخ» ساخته پرویز شیخ‌طادی با آهنگسازی علیرضا کهن دیری برخی دیگر از آثار سینمایی هستند که با محوریت واقعه کربلا، محرم و عاشورا تولید و ارائه شده‌اند. البته تلویزیون هم طی چهل و اندی سال پیش بیکار ننشسته و آثاری را با موضوع کربلا و واقعه عاشورا تولید کرده که «شب دهم» ساخته حسن فتحی با آهنگسازی فردین خلعتبری و «مختارنامه» ساخته داود میرباقری با آهنگسازی امیر توسلی در میان مخاطبان از برخی دیگر که تعدادشان معدود است، شناخته شده‌تر هستند.
