بهروز غریب‌پور مطرح کرد:
اپرا تئاتر «عاشورا» متعلق به همه ایرانیان است/ دست‌اندرکاران جشنواره تهران مبارک دلایل‌شان برای تغییر نام را بگویند
بهروز غریب‌پور می‌گوید: اپرا تئاتر «عاشورا» متعلق به همه مردم ایران است. من از سال ۱۳۸۳ با این نیت که تمام مردم ایران بتوانند اپراتئاترهای عروسکی را ببینند، دی‌وی‌دی‌های تئاتر را عرضه کردم. در آن زمان فضای مجازی به این وسعتی که امروز شاهدش هستیم، نبود. تلفن همراه چندان همه‌گیر نشده بود. تعداد اندکی از مخاطبان که تلفن همراه داشتند، حین اجرا از کار فیلمبرداری می‌کردند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، چهارشنبه ۲۶ مردادماه اپرا تئاتر عروسکی «عاشورا» برای آخرین بار در سال جاری روی صحنه تالار وحدت می‌رود. بهروز غریب‌پور این‌بار و بعد از گذشت ۱۴ سال از نخستین اجرای این اثر، تغییرات بنیادینی را در شیوه اجرا به وجود آورده است. در اجرای جدید، تالار وحدت به‌جای تالار فردوسی مورد استفاده قرار گرفته است و بنا به شیوه جدید اجرایی تعزیه‌ای در دل تعزیه عروسک‌ها اجرا می‌شود و بازی‌دهندگان عروسک هم رخ می‌نمایند.
نویسنده و کارگردان «عاشورا» درباره دلیل این تغییر سبک به ایلنا گفت: بارها و به‌کرات مخاطبان ایرانی و غیرایرانی درباره مختصات اجرا سوال می‌پرسیدند؛ بازی‌دهندگان چگونه عمل می‌کنند؟ چرا ابعاد عروسکان این‌قدر بزرگ است؟ تعویض صحنه‌ها چگونه صورت می‌گیرد؟ و… بنابراین به تقاضای کارگردان‌ها و مدیران فستیوال‌ها در برخی از اجراهایمان در تهران و شهرستان‌ها و خارج از ایران، اجازه می‌دادم هنرمندان از پشت‌صحنه ناظر اجرای ما باشند چون دقیقاً برای آنچه روی صحنه اپراتئاترهای «آران» اتفاق می‌افتد، باید یک جمعیت ۲۵ نفره همچون پیچ‌ومهره‌ها و چرخ‌های یک ساعت منظم کار کنند. معمولاً در تئاتر عروسکی این بخش پرجنب‌وجوش کار دیده نمی‌شود و به همین دلیل برای مخاطبان؛ چه مخاطبان متخصص و تئاتری و چه مخاطبانی که صرفاً تماشاگران تئاتر هستند، این وجه از نمایش عروسکی جذابیت دوچندان دارد.
غریب‌پور ضمن اعلام این نکته که بخشی از تغییر شیوه اجرا به دلیل مسائل جانبی بود، گفت: تالار فردوسی درگیر پروسه تعمیر بود. از آنجا که ما باید به رسم مالوف و هر سال اپرا تئاتر «عاشورا» را اجرا می‌کردیم، مجید زین‌العابدین؛ مدیرعامل بنیاد فرهنگی‌هنری رودکی؛ سالن‌های متعددی را به من پیشنهاد داد اما من گفتم که فقط وحدت برای این اجرا مناسب است چون قبلا اپرا تئاتر «رستم و سهراب» را در این تالار اجرا کرده بودیم و اجراهای خارج از ایران نمایش‌های گروه هم در سالن‌های مشابه وحدت روی صحنه رفته بودند. درنتیجه اندازه‌ها و قابلیت‌های صحنه وحدت برای من کاملا روشن بود؛ اما تصمیم گرفتم به‌جای روش معمول و مترادف اجراهای «آران» که قابی دور صحنه را فرامی‌گرفت، این‌بار به صورت اکسپوز نمایش را اجرا کنم. یعنی قابی وجود نداشته باشد، بازی‌دهندگان در نمایش مشارکت تام داشته باشند و تماشاگر این فعالیت بی‌وقفه گروه بازی‌دهندگان و حتی صحنه‌گردانان را ببیند. تفسیر من این بود که در ذات تعزیه مشارکتی وجود دارد و این مشارکت پنهان از چشم ناظران و مخاطبان نیست. پس مشارکتی آیینی در اجرای یک اپرای قدسی اتفاق افتاد و در امتداد این سنت ۴۰۰ساله تعزیه مدرن را برای طراحی مد نظر قرار دادم. آنچه که بر صحنه تالار وحدت مشاهده می‌کنید، تا امروز در پرونده کاری هیچ گروه تئاتر عروسکی وجود نداشته و ندارد.
مواجهه‌ای از جنس مشارکت و خلسه
غریب‌پور ضمن اعلام این نکته که با این شیوه اجرایی تماشاگر مشارکت تام و تمام را تجربه می‌کند، گفت: در این دور جدید اجراها تمام طیف‌های تماشاگران جذب کار شده‌اند، به‌عنوان مثال خانم سودابه رمضانی؛ مدیر موسسه سپیدار به من گفت که از نیمه دوم کار شروع کرده بود به سینه‌زدن. کسانی هستند که تاکنون اپرا یا تعزیه عروسکی ندیده بودند و از این فضا دور بودند اما یا سینه می‌زدند و یا به پهنای صورت گریه می‌کردند. من توانستم این حس تعزیه را به درون سالن منتقل کنم.
کارگردان «رستم و سهراب» با بیان اینکه اجرای جدید «عاشورا» تجربه بسیار متفاوتی بود و شاید دیگر تکرار نشود، گفت: البته ممکن است تغییراتی در تالار فردوسی ایجاد کنم تا بتوانیم پشت‌صحنه تئاتر را پیش روی مخاطب قرار دهیم. کوشش می‌کنم این شیوه اجرایی متفاوت که به‌کرات مورد درخواست علاقه‌مندان بوده و می‌خواستند کارخانه پشت‌صحنه را ببینند، تبدیل به یک شیوه اجرا کنم. این تصمیم جدید ثمرات بسیار مهمی برای ما داشت. این برنامه معطوف به یک رشته اتفاقات بود. سال ۲۰۰۸ در تئاتر آرژنتینا که سالنی قرن هجدهمی است و در شهر رم واقع شده است، «رستم و سهراب» را اجرا می‌کردیم. در جریان یک تصمیم‌گیری ناگهانی به مدیران صحنه پیام دادم که فریم و قاب دور صحنه را ناگهان بردارند. برای آن‌ها عجیب بود اما وقتی این کار را کردند، تماشاگر شروع کرد به هورا کشیدن و خوشحال بودند از اینکه بازی‌دهندگان را می‌دیدند؛ دقیقاً همان جنس ارتباط با مخاطبی شکل گرفت که در دوره جدید اجرای عاشورا در وحدت شاهدش بودم. بعدتر که «آران» به چند فستیوال دعوت شد، پیشنهاد کردم که نمایش به‌صورت اکسپوز اجرا شود و مسئولان برگزاری جشنواره هم موافق بودند اما کرونا مانع برگزاری این جشنواره‌ها شد و این ایده درنهایت در ایران جامه عمل پوشید و به شیوه اجرایی متفاوتی در گروه تئاتر عروسکی آران انجامید.
امکان برگزاری تور شهرستان «عاشورا» در گرو برنامه‌ریزی دقیق
این کارگردان تئاتر با بیان این مطلب که اپرا تئاتر «عاشورا» متعلق به همه مردم ایران است، گفت: من از سال ۱۳۸۳ با این نیت که تمام مردم ایران بتوانند اپرا تئاترهای عروسکی را ببینند، دی‌وی‌دی‌های تئاتر را عرضه کردم. در آن زمان فضای مجازی به این وسعتی که امروز شاهدش هستیم، نبود. تلفن همراه چندان همه‌گیر نشده بود. تعداد اندکی از مخاطبان که تلفن همراه داشتند، حین اجرا از کار فیلمبرداری می‌کردند.
وی در ادامه افزود: خصوصا از اپرا تئاتر «مولوی» بسیار فیلمبرداری شد و هشتاد درصد مردم داشتند فیلم می‌گرفتند. من مخالفتی نمی‌کردم چون معتقد بودم که باید مخاطب‌سازی شود و باید هنر اپرای عروسکی همه‌گیر می‌شد که خوشبختانه این اتفاق افتاد. دی‌وی‌دی‌های ما در سراسر ایران مخاطب دارد و موسسه فرهنگی‌هنری «نی داوود» که آثار گروه ما را منتشر می‌کند، موظف است ۲۴ ساعت بعد از ثبت درخواست مخاطبان در اقصی نقاط ایران، دی‌وی‌دی اثر را تحویل دهد. بسیاری از مخاطبان هم با من تماس گرفته‌اند که می‌خواستند فیلم اپرا تئاتر عاشورا یا سایر آثار گروه «آران» را برای عموم مردم به نمایش بگذارند که من همواره موافق کرده‌ام و درواقع محض رعایت ادب و احترام با من تماس گرفته شده بود.
غریب‌پور گفت: امسال «عاشورا» در شیراز و بابل اجرا شد. اما چرا مسئولان سایر استان‌ها درخواست اجرای نمایش را نمی‌دهند؟ سوال من این است که مگر در محرم چه آثاری اجرا می‌شوند؟ ما هم از اهواز و هم از گرگان تقاضای اجرا داشتیم اما این کار به یک برنامه‌ریزی بلندمدت نیاز دارد. ما از ابتدای سال باید بدانیم که محرم تور اجراهای شهرستان‌ها را داریم و تعداد و نام و تاریخ هر کدام هم مشخص باشد اما متاسفانه مدیران ما برنامه‌ریزی بلندمدت ندارند. شهرستان‌ها زمانی ابراز تمایل به اجرای «عاشورا» می‌کنند که چیزی به محرم نمانده و برنامه‌ریزی‌ها انجام شده است. اعضای گروه «آران» باید برنامه‌های مشخصی داشته باشند چون امرار معاش گروه از همین راه است. سه - چهار سال بود که هیچ کاری نکرده بودیم. امیدوارم با برنامه‌ریزی دقیق‌تر به ما خبر بدهند تا بتوانیم در تمام شهرهای ایران که امکان اجرای تئاتر در آن‌ها وجود دارد، «عاشورا» را روی صحنه ببریم.
آخرین جرای ارکستر ناسیونال اوکراین براساس داستان خواجوی کرمانی
بهروز غریب‌پور درباره جدیدترین فعالیت‌های گروه تئاتر «آران» گفت: به‌زودی تولید «همای و همایون» را که بر اساس منظومه‌های «گل و نوروز» و «همای و همایون» اثر خواجوی کرمانی متن اپرایی آن را نوشته‌ام، روی صحنه می‌رود. موسیقی این کار را بهزاد عبدی نوشته است و سالار عقیلی نقش خواجوی کرمانی را می‌خواند. بعد از پایان اجراهای «عاشورا» این اپرای جدید «آران» برای اجرا آماده می‌شود. البته موسیقی در اوکراین و پیش از جنگ ضبط شد. درواقع آخرین اثری است که ارکستر ناسیونال اوکراین اجرا کرده است. من هم «عاشورا» و هم «مولوی» و هم «حافظ» را در اوکراین ضبط کرده بودم. البته بهزاد عبدی مقدمات ضبط آثار خارج از ایران را می‌چیند. تا پایان امسال «همای و همایون» روی صحنه می‌رود.
حذف «مبارک» حذف ایران است
سرپرست گروه تئاتر «آران» و مبدع اپرا تئاتر ملی درباره حذف کلمه «مبارک» از نام نوزدهمین جشنواره تئاتر عروسکی گفت: از سال ۱۳۴۹ تا به امروز تلاش کرده‌ام «مبارک» را به جهانیان بشناسانم. هر جا که امکان داشتم برای شناساندن این نماد فرهنگی اقدام کردم. به موزه‌های مختلف عروسک «مبارک» را هدیه دادم. درنهایت توانستم «مبارک» را تبدیل کنم به یک عروسک مشهور جهانی. زمانی‌که دبیر جشنواره عروسکی بودم و همچنین در آن بیست سالی که رئیس یونیمای ایران بودم، تلاش کردم نام ملی عروسک را وارد نام یونیمای ایرانی کنیم. درنهایت «یونیما مبارک» در جهان به رسمیت شناخته شد. همین الان به سایت بین‌المللی یونیما مراجعه کنید، می‌بینید هم درباره تئاتر عروسکی ایران توضیح می‌دهد و هم این نماد ملی یعنی «مبارک». اسم جشنواره عروسکی را «تهران مبارک» گذاشتم تا بتوانیم بیشتر این نماد ملی را معرفی کنیم. دراقع ۱۸ دوره این پسوند وجود داشت. از آن گذشته از سال ۱۳۶۸ تا امروز نام ملی ما در اتحادیه بین‌المللی نمایشگران عروسکی (یونیما) «تهران مبارک» است.
کارگردان اپرا تئاتر «مولوی» در ادامه افزود: حال دبیر جشنواره‌ای به دلیل ناآگاهی، کم‌سوادی یا هر دلیل دیگری از این نام خوشش نمی‌آید، مدیریت ناظر بر این مسئله که مدیر اداره‌کل هنرهای نمایشی است، باید به اسنادش رجوع کند تا دریابد؛ دارد چه چیزی را حذف می‌کند! به اعتقاد من دارد ایران را حذف می‌کند. چون در خانواده عروسکی جهان، «مبارک» مترادف ایران است. چه جشنواره تئاتر عروسکی دو ماه دیگر برگزار شود، چه شش ماه دیگر؛ خطایی نابخشودنی صورت گرفته است و اعلام می‌کنم که حتی به‌عنوان تماشاگر هم در این جشنواره شرکت نمی‌کنم.
جیم گمبل: هرجا بگویند ایران یعنی چی، به آن‌ها مبارک را نشان می‌دهم
کارگردان «کلبه عمو تم» از اهمیت نام «مبارک» در میان هنرمندان خارج از ایران گفت: من همان کسی هستم که جیم گمبل؛ یکی از بزرگترین عروسک‌گردان‌های آمریکا را به ایران آوردم که در تالار وحدت سه اجرای پیاپی برگزار کرد و جای سوزن انداختن نبود! اما این هنرمندان بزرگ تحت عنوان جشنواره بین‌المللی عروسکی «تهران مبارک» به ایران آمده بودند. جیم گمبل می‌گفت که بعد از این سفیر فرهنگی ایران در آمریکا هستم و هرجا بگویند ایران یعنی چی، به آن‌ها مبارک را نشان می‌دهم. بنابراین طبیعتا این تغییر نام بسیار غلط و نابخشودنی است. این کار لکه ننگی است برای تصمیم‌گیرندگان. حداقل باید توضیح دهند که چرا این نام را تغییر داده‌اند. بودجه اداره‌کل هنرهای نمایشی از جیب ملت ایران تامین می‌شود و باید به مردم پاسخ داده شود. مبارک برای خانواده عروسکی جهان مترادف ایران است؛ به مردم بگویند چرا نام ایران را حذف کردند؟
وی در ادامه افزود: همان‌طور که نمی‌توانید نام فرودگاه یک کشور را تغییر دهید، نام جشنواره‌ای به این قدمت را هم نمی‌توانید تغییر دهید. می‌توانید فرودگاه جدیدی بسازید.
انجمن نمایشگران خانه تئاتر اندیشه‌ورز عمل نمی‌کند
بهروز غریب‌پور ضمن اعلام این نکته که انجمن نمایشگران خانه تئاتر به‌عنوان متولی تئاتر عروسکی باید پیش از همه به این تغییر نام اعتراض می‌کرد، گفت: این انجمن از زمانی‌که صنفی شده است دیگر اندیشه‌ورز عمل نمی‌کند. خانم هما جدی‌کار؛ رئیس انجمن نمایشگران عروسکی، عضو شورای سیاسیت‌گذاری این دوره از جشنواره است اما هیچ اعتراضی نکرده است و به همین دلیل او هم در این عمل خطای فرهنگی محض، مشارکت کرده است. دبیر جشنواره دلیلی که ذکر کرده این بود «خواستیم به اقوام توهین نشود.»
وی در ادامه افزود: این حرف نشان از بی‌دانشی دارد. اتفاقاً وقتی ایرانی‌های مقیم کانادا صورت مبارک را سفید کردند، اعتراض کردم. گفتم در ساختار خیمه‌شب‌بازی ما مبارک افشاگر ناراستی‌ها، کژی‌ها، آدم‌های نادرست است و البته خودش هم رند است و حتی ممکن است خطا کند. صورت سیاه مبارک تبعیض نیست و ارتباطی با تمسخر سیاه‌پوستان ندارد. سلطان خیمه‌شب‌بازی و تخت‌حوضی مبارک است. ادعای بی‌دانشان خارج از ایران را من رد کردم اما در داخل هنوز چنین چیزی را می‌شنویم. بنابراین از دست‌اندرکاران این جشنواره عروسکی می‌خواهم که در قالب یک بیانیه رسمی نظر مرا رد کنید و دلایل خودتان برای این تغییر نام بگویید. خطای بسیار بزرگی صورت گرفته و بخشودنی نیست.
