جانمایی یک کتیبه تاریخی در دستشویی!/ انتقاد از وضعیت آثار تاریخی همدان

به گزارش خبرنگار ایلنا، مدتی است وضعیت سرویس‌های بهداشتی بین‌راهی در فضای مجازی خبرساز شده، از قضا یکی از آنها که کتبیه‌ای تاریخی را در خود جای داده است. نگهداری این کتیبه تاریخی در شیشه و آنهم کنار چشمه سرویس بهداشتی حواشی زیادی به دنبال داشته است. 

گفته می‌شود، شهرداری همدان در پی ساخت دستشویی در دهانه پل معروف به پهلوان‌ها در خیابان تختی به کتیبه‌ای دست یافته که تاریخ و هویت این بخش از شهر همدان را روایت می‌کند. مسئولان شهری بدون جابه‌جا کردن کتیبه سعی کردند با طراحی ویترینی برای آن، کتیبه را همانجا نگهدارند اما در کمال کج سلیقگی، یکی از چشمه‌های سرویس بهداشتی در کنار این کتیبه ساخته شده است. 

آیا محل نگهداری این کتیبه که تاریخ یکی از پل‌های قدیمی همدان را بازگو می‌کند، در همین مکان است؟ آیا ساخت دستشویی و سرویس بهداشتی در این محوطه بلامانع است؟ عرصه و حریم این اثر کجاست؟ آیا مراتب حفظ و مرمت و ثبت ملی این اثر تاریخی توسط میراث فرهنگی همدان آغاز شده است؟، علی مالمیر (مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان) در پاسخ به سوالات ایلنا، ابتدا از اقدام شهرداری همدان اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: این موضوع توسط کارشناسان این اداره کل در دست بررسی است. البته شهرداری برای انجام این کار هیچ مجوزی از میراث نداشته است و ما از این اقدام بی‌اطلاع هستیم. مدتی است که این موضوع را متوجه شده‌ایم و درحال بررسی آن هستیم. 

صاحب محمدیان منصور معمار (استادیار دانشگاه همدان) درخصوص تاریخچه پل‌های قدیمی همدان گفت: از میان شهر و بافت تاریخی همدان دو رودخانه مهم عبور می‌کنند؛ رودخانه گنجنامه و آلوسگرد که از ارتفاعات الوند سرچشمه می‌گیرند. رودخانه آلوسگرد نامی اشکانی دارد و تاریخی طولانی بر آن گذشته است. حتا حدیثی از امام جعفر صادق (ع) درخصوص این رودخانه نقل می‌شود که گفته‌اند: «گوارا بودن آب این رودخانه مشابه چشمه‌های بهشتی است.»

او ادامه داد: در سال ۱۳۰۷ با آغاز طرح خیابان‌کشی جدید همدان، میدان اصلی همدان در مجاورت رودخانه الوسجرد قرار گرفت. خیابان‌های بوعلی و تختی از روی این رودخانه رد می‌شدند از این رو برای اجرای طرح مذکور، پل‌هایی روی رودخانه احداث شد. پلی که روی رودخانه تختی زدند اسم خاصی نداشت اما در مجاورت آن پل پهلوانان کمی پایین‌تر از خیابان تختی بود و توسط پهلوانی به نام قیس ساخته شده بود و پل پیاده راه بود. این پل، قدیمی‌تر از پل خیابان تختی است و شاید ساخت آن را بتوان به دوره قاجار نسبت داد. البته در این محدوده بر اساس اسناد تاریخی حدود ۴ پل قرار داشت که هرکدام داستان‌های خاص خود را دارند و می‌توانند تبدیل به مسیری برای توسعه گردشگری شوند. به طور مثال، بر اساس آنچه در کتاب «نام جاهای همدان» آمده؛ پهلوان قیس، نامزدی به نام ویس داشته که روزی در محله هفت لانجین به دورن آب می‌افتد و قیس برای نجات او خود را به آب می‌اندازد اما در نهایت آب هردو را می‌برد و در محلی که بعدها به پل قیس معروف شد، غرق شدند. این پل کمی پایین‌تر از پل پهلوانان قرار دارد. هر دو در آن محل دفن می‌شوند. این منطقه داستان‌های زیادی دارد اما تاکنون مورد توجه قرار نگرفته. 

عکس تعدادی از پل‌های قدیمی رودخانه آلوسجرد (عکس هوایی، پنجم مرداد ۱۳۱۶)

به گفته این استاد دانشگاه، امروزه نه تنها به پل‌های تاریخی این منطقه و حفظ و احیای آن توجه نمی‌شود بلکه با سرپوشیده کردن رودخانه الوسجرد هویت این منطقه به فراموشی سپرده شده است. اکنون در این بخش فاضلاب جریان دارد و رودخانه دیده نمی‌شود از این رو گویا اینگونه احساس شده که دیگر نیازی به احیای پل‌ها نیست و آن‌ها را از بین بردند. اخیرا دستشویی زیر یکی از این پل‌ها ساخته شده که منجر به رونمایی از کتیبه‌ای شد که تاریخ پل را روایت می‌کند. 

او باتاکید برآنکه لزومی ندارد که حتما رودخانه جریان داشته باشد تا مسئولان پل‌ها را احیا کنند، گفت: تمام اینها بخشی از تاریخی همدان هستند و می‌توان با برنامه‌ای درست مسیری تعریف کرد که مردم از زیر پل‌ها رد شوند و در جریان تاریخ آن قرار گیرند. اما اکنون زیر پل‌ها پوشیده شده است. 

محمدیان منصور خاطرنشان کرد: کتیبه بدست آمده تاریخ دوره پهلوی اول را نشان می‌دهد. البته ممکن است سایر پل‌ها نیز کتیبه‌هایی داشته باشند که اکنون با پر شدن زیر و بخش‌هایی از آن‌ها، ناپیدا شده‌اند. اکنون ساخت این سرویس بهداشتی این کتیبه را نمایان ساخته و نمی‌دانیم سایر پل‌ها نیز کتیبه داشتند یا خیر و اینکه سرنوشت آن‌ها چه شده است. اکنون نیز حین ساخت سرویس بهداشتی این کتیبه پیدا شده است. البته شاید کتیبه مذکور که در بالای قوس پل قرار داشته، بعد از پیدا شدن به این مکان از سرویس بهداشتی منتقل شده باشد. 

او درخصوص این نکته که اگر کتیبه پیدا شده و بعد به این بخش از سرویس بهداشتی انتقال داده شده، نشان از کج سلیقگی مسئولان امر دارد، گفت: کج سلیقگی بزرگ‌تر آنجاست که چرا باید زیر پل، سرویس بهداشتی احداث شود؟ آیا در هیچ بخشی از شهر امکان ساخت سرویس بهداشتی وجود نداشت که در این مکان سرویس بهداشتی ساخته شده است؟ این پل تاریخی است و می‌تواند تبدیل به مکانی برای عبور و مرور مردم دو محله شود. البته اوایل دوره پهلوی رودخانه جریان داشت و از پل استفاده می‌شد اما بعد از آنکه روی رودخانه پوشانده شده است دیگر همانند گذشته از این پل استفاده نشده است. 

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: شاید بگویند که از آنجا که رودخانه تبدیل به فاضلاب شده دیگر امکان احیای آن وجود ندارد اما پل را می‌شود احیا کرد. با انجام نورپردازی مناسب می‌توان شرایطی برای حضور گردشگران و مردم محله‌ها ایجاد کرد. 

حسین زندی (فعال و دوستدار میراث‌فرهنگی همدان) نیز در این خصوص به ایلنا گفت: در گذشته ۸ رودخانه از همدان رد می‌شد که یکی از آن‌ها الوسجرد است که از دل شهر عبور می‌کند. اکنون خیابان تختی یا همان سیروس قدیم از روی این رودخانه رد شده است. در این میان پل‌های متعددی روی این رودخانه ساخته شده بود که عموما دارای کتیبه بودند. اما حدود نیم قرن گذشته، تمام رودخانه‌های همدان که روی آن‌ها پل رد می‌شد، پوشانده شده و تبدیل به مسیر آب و فاضلاب شده‌است. 

او ادامه داد: شهرداری زمانی که تصمیم به ساخت سرویس بهداشتی می‌گیرد، با تراشیدن بخش‌های زیرین پلی که خیابان تختی از آن عبور می‌کند، با کتیبه‌ای تاریخی رو به رو می‌شود که اکنون شاهد آن هستیم که در کنار چشمه سرویس بهداشتی قرار دارد. احتمالا این پل مربوط به دوره پهلوی اول و سال‌های ۱۳۲۹ باشد. 

زندی خاطرنشان کرد: متاسفانه تخریب‌هایی که در حوزه میراث صورت می‌گیرد و پوشاندن آثار در دهه‌های اخیر به کرات دیده شده چنانکه تعدادی یخچال تاریخی در شهر همدان بود که محوطه آن‌ها رانیز می‌دانیم اما بر اثر ساخت و سازها روی آن‌ها با خاک پوشانده شده است. حتا «حمام چاله» نیز رویش پوشیده شد. این حمام زیر زمین بوده از این رو به حمام چاله معروف است و در کنار باباطاهر قرار داشت اما در دهه ۶۰ با لودر رویش خاک می‌ریزند و گنبدهایش را خراب می‌کنند و به طور کامل زیر خاک می‌رود. این حمام با ۶۰۰ سال قدمت اکنون زیر خاک قرار دارد و با آنکه بارها خواستار احیای آن شده‌ایم، همچنان به این خواسته دوستداران میراث پاسخ داده نشده.