زندگی دردناک جانبازان شیمیایی ادامه دارد

به گزارش خبرنگار ایلنا، ۲۳ دی سال ۱۳۵۹ شمسی، نخستین حمله شیمیایی‌ ثبت‌شده جنگ تحمیلی توسط رژیم بعثی عراق صورت گرفت. در واقع رژیم بعثی عراق  در زمان صدام حسین به طرز گسترده‌ای از سلاح‌های شیمیایی برای مقابله با مخالفان و جنگ با ایران استفاده کرد. از حدود سال ۱۳۵۵، این رژیم با جمع‌آوری برخی از استادان دانشگاه و صرف بودجه لازم به جمع‌آوری اطلاعات دربارهٔ سلاح‌های شیمیایی میکروبی و رادیواکتیو پرداخت و در هر سه زمینه، موفقیت‌هایی را به دست آورد.

تبعات و عوارض این حمله وحشیانه تا سالیان سال بر مردم مناطق مورد اصابت، دیده شدو با اینکه ۵۰ سال از این اتفاق ناگوار می‌گذرد متاسفانه هنوز افرادی به همین دلیل شهید و یا جانباز شده‌اند. فیلم‌های بسیاری نیز در این رابطه توسط فیلمسازان ساخته شده که از مهمترین آنها می‌توان به «از کرخه تاراین» ساخته ابراهیم حاتمی کیا و «درخت گردو» محمدحسین مهدویان اشاره کرد که گوشه‌ای از این ظلم رژیم بعث عراق در زمان صدام را به تصویر می‌کشند. پیمان راد از مستندسازان جوان کشور مدتی است به‌طور گسترده مشغول ساخت مجموعه مستندی پیرامون این اتفاق است؛ «کمو شیمیایی» عنوان مجموعه مستند داستانی این فیلمساز است.

درباره ساخت این مجموعه مستند با این کارگردان گفتگو داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

موضوع بمباران شیمیایی رژیم بعث عراق در زمان صدام از چه زمانی در ذهن شما به عنوان مستندساز شکل گرفت؟

خیلی اتفاقی زمانی که قرار بود روی یک فیلمنامه سینمایی کار کنم با محمدرضا حاجی‌پور، جانباز شیمیایی، آشنا شدم که به شدت درگیر عوارض این اتفاق است. آنجا بود که در جریان گستردگی این حمله وحشیانه قرار گرفتم و تحقیق و پژوهشی را با سرپرستی نرگس امتیازی که نویسنده مجوعه مستند «کمو شیمایی» است، انجام دادیم و به این نتیجه رسیدم که ساخت این مجموعه را که به لحاظ ساختار و شکل‌گیری محتوا کار سختی بود، آغاز کنیم.

شخصیت اصلی مستند «کمو شیمیایی» محمدرضا حاجی‌پور، جانباز شیمیایی است که در حال حاضر، مدیرعامل انجمن دفاع از حقوق جانبازان و قربانیان سلاح‌های شیمیایی استان فارس و فعال در حوزه دیپلماسی ایثار است. همچنین به عنوان سفیر صلح و دوستی جمهوری اسلامی ایران در سازمان‌های بین‌المللی ازجمله سازمان جهانی منع گسترش سلاح‌های شیمیایی   (opcw)  در لاهه هلند حضور دارد.

در این مجموعه مستند قرار است کدام ابعاد حمله شمیایی را شاهد باشیم؟

در حقیقت بنده این مجموعه مستند را به صورت داستانی طراحی کردم. در این رابطه هم سعی کردم با امکانات موجود تمامی ابعاد این جنایت بی‌رحمانه را به تصویر بکشیم. بخش مهمی از این داستان واقعی؛ جانبازان شیمیایی هستند که پس از فارغ شدن از جنگ تحمیلی و برقراری امنیت در کشور سازمان مردم نهادی را برای پیگیری مباحث خود در سطح بین‌المللی تشکیل داده و موارد خود را در دادگاه لاهه هلند مطرح کرده و به طور واضح رزمندگان و جانبازان شیمیایی شکایت خود علیه عراق را مطرح کردند که می‌تواند، بازگوکننده‌ی بسیاری از حقایق مطرح نشده در این موضوع باشد.

مواردی که در دادگاه لاهه پیرامون حمله شمیایی مطرح شده همانطور که تأکید شد، بسیار مهم تلقی می شود. آیا در این مجموعه سراغ روایات مطرح شده در این دادگاه هم رفته‌اید؟

پیش از هر بحثی بهتر است خلاصه حکم صادره از دادگاه لاهه راجع به مصدومین شیمیایی جنگ تحمیلی را تشریح کنم. با استناد به مواد ۴۸ و ۵۷ از مجموعه قوانین جزایی و ماده ۸ از قانون حقوق کیفری زمان جنگ، محرز شده است که متهم عامداً و با طمع تحصیل سود، به‌طور اساسی به برنامه سلاح‌های شیمیایی عراق در دهه ۸۰ قرن گذشته کمک کرده است. این کمک امکان انجام حملات بسیار زیادی را با گاز خردل علیه شهروندان بی‌دفاع ممکن و یا حداقل تسهیل نمود. این حملات جنایات جنگی بسیار جدی به شمار می‌روند. از این رو یکی از قوانین بین‌الملل این است که پس از اتمام جنگ کشور متجاوز به کشور مقابل غرامت پرداخت کند، اما کشور عراق پس از جنگ علیه ایران دچار تغییر و تحول شد. با کنار رفتن دیکتاتوری همچون «صدام» و روی کار آمدن دولتی مردمی ماجرای پرداخت غرامت این کشور به ایران متفاوت شد، اما از نظر قانونی و بین‌المللی هنوز قطعنامه‌ی ۵۹۸ سیر تکاملی خود را طی نکرده است.

باتوجه به این مهم ما با جانبازانی که به این دادگاه نیز مربوط بودند، گفتگو کردیم و قرار است در ادامه به کشور هلند برویم و با افرادی که در این دادگاه حضور داشتند درباره مسائلی چون رأی اعلام شده گفتگو کنیم و آن را به تصویر بکشیم.

پرداختن به این موضوع پس از گذشت چند سال در ابعاد اجتماعی و جهانی چه اهمیتی می‌تواند داشته باشد؟

امروز اگر از جوانان و نوجوانان کشورمان درباره قربانیان سلاح‌های اتمی سوال بپرسید حداقل اطلاعاتی درباره هیروشیما و ناگاساکی دارند اما درباره قربانیان سلاح‌های شیمیایی که کشور ما یکی از اولین قربانیان این سلاح مرگبار است، شاید به اندازه لازم اطلاعاتی ندارند و این به کم‌کاری ما در این حوزه مربوط می‌شود. اینکه نسل امروز بداند در گذشته‌ای نه چندان دور چه اتفاقاتی در این کشور رخ داده و ما مورد هجوم ابرقدرت‌های جهان بوده‌ایم، به او کمک می‌کند تا بسیاری از مسائل امروز را به درستی مورد تحلیل قرار دهد. از طرفی پرداختن به این موضوع و حتی پیگیری آن در ابعاد جهانی می‌تواند جلوی فراموشی این اتفاق را بگیرد. به هر شکل ما به دلیل تغییراتی که در حکومت عراق رخ داد شاید پیگیری چندانی برای دریافت غرامت نداشتیم اما نباید اجازه دهیم که این اتفاق به معنای بی‌گناهی رژیم بعث تعبیر شود.

نکته دیگر از نظر من؛ ثبت دقیق و موشکافانه این موضوع و ارتباط با افرادی است که به طور مستقیم در این اتفاقات حضور داشتند و همچنان در قید حیات هستند و می‌توانند بهتر از هر منبعی به ما اطلاعات لازم را ارائه دهند. من بر این عقیده‌ام که این موضوع بسیار مهم باید به زبان هنر و سینما هم ثبت شود و اطمینان دارم مجموعه «کمو شیمیایی» می‌تواند برای محققان و پژوهشگران نیز منبع ارزشمندی باشد.

آیا در این مستند مطالب تازه‌ای درباره این اتفاق مطرح شده که پیش‌تر کسی به آن‌ها نپرداخته است؟

قطعاً این اتفاق رخ داده و افراد درباره ماجراهایی صحبت می‌کنند که شاید پیش‌تر آن مسائل اینگونه به ثبت نرسیده‌اند اما پیش از پخش مستند بهتر است اطلاعاتی درباره آن ارائه ندهم، ضمن اینکه ما همچنان در مرحله ساخت هستیم و تحقیق و پژوهش ادامه دارد و هر روز به ابعاد تازه‌تر و ماجراهای جدیدتری درباره این موضوع پی می‌بریم.

فکر می‌کنید نسل جوان چقدر می‌تواند با این موضوع ارتباط برقرار کند؟

بر هیچکس پوشیده نیست که جذب مخاطب جوان برای چنین آثاری کار بسیار سختی است. نسل امروز با ظهور رسانه‌های جدید به بهترین و با کیفیت‌ترین آثار روز جهان دسترسی دارد و رقابت با این آثار که شاید اکثریت آن‌ها تنها جنبه سرگرم‌کنندگی داشته باشند، کار بسیار سختی است اما قطعاً با تبلیغ و اطلاع‌رسانی درست می‌توان به جذب مخاطب جوان فکر کرد و در راستای رسیدن به این هدف موفق عمل کرد. من فکر می‌کنم جوانان اندیشمند و کنجکاو ما قطعاً به گذشته کشورمان رجوع می‌کنند و این مجموعه مستند و آثاری از این دست می‌توانند برای این قشر آثاری جذاب و دیدنی باشند.

این مجموعه مستند در چه مرحله‌ای است و قرار است به چه صورت پخش شود؟

همانطور که گفتم دو سال کار تحقیق و پژوهش این مستند طول کشید و فیلمنامه آن توسط نرگس امتیازی نوشته شده است. ما کار را در شیراز آغاز کردیم و علمدار غلامی، علی آریافر، محمد مازندرانی، علمدار راهپیما و محمود خباز از دیگر جانبازان شیمیایی ۸ سال دفاع مقدس هستند که در فاز اول با ما همکاری کردند، با پایان فیلمبرداری در شهر شیراز در حال حاضر مدتی است ادامه ساخت این مستند در تهران آغاز شده که قرار است تدوین این اثر به‌صورت همزمان توسط مرتضی قاسم زاده انجام شود. آنچه که تا الان مشخص شده ۱۵ قسمت قرار است تولید شود و در حال حاضر با مدیران صداوسیما و همچنین چندین پلتفرم وارد مذاکره شده‌ایم که پس از قطعی شدن پخش، اطلاع رسانی خواهیم کرد.

شما به اهمیت این موضوع برای ارائه آن به مخاطبان جهانی نیز اشاره کردید، آیا برنامه‌ای برای پخش بین‌المللی اثر دارید؟

قطعاً این موضوع برای ما بسیار حائز اهمیت است ولی باید به این نکته توجه کنید که فیلم‌های سینمایی با کیفیت ما که به چنین موضوعاتی می‌پردازند، معمولاً در پخش جهانی نتوانستند مثل دیگر آثار سینمایی موفق باشند و شاید انگیزه و تلاشی برای جلوگیری از این اتفاق وجود دارد که نمی‌دانم برای مستند ما هم این اتفاق رخ می‌دهد یا خیر.

با توجه به گستردگی این مستند چه افراد و ارگان‌هایی با شما همکاری کردند و آیا این مستند محصول ارگان خاصی است؟

باید اعلام کنم این مستند با بودجه شخصی ساخته شده و در ادامه نیز همین روند را ادامه می‌دهیم و البته ارگان‌هایی مثل سپاه پاسدران، بسیج، ارتش جمهوری اسلامی ایران با ما همکاری داشتند. همچنین با توجه به سختی صحنه‌های اکشن مستند باید بازیگران را به آمادگی می‌رساندیم از این رو گرند مستر دکتر حمید قلی‌زاده، ریاست و بنیانگذار سازمان جهانی ثبت رکورد ورزش‌های رزمی با نام انحصاری ایمارو (سازمان جهانی خصوصی ثبت رکوردهای ورزشی ایمارو) به گروه بازیگران مستند «کمو شیمیایی» آموزش‌های لازم را داد. حمید قلی‌زاده دارای دکترای متد تاکتیکی نظامی زنبور از کشور چین، دکترای هنر‌های رزمی سیستم مبارزات از قفس در کشور هندوستان است. او مشاور کارگردان، مشاور و رییس هیئت مدیران در انجمن صنفی بازیگران سینما، مربی رزمی اکشن گروه بدلکاران نقابدار و همچنین دارای مدال طلایی از ریاست کیوکوشین کای‌کان کاراته دو، کمربند طلایی کاپ کیک بوکسینگ فدراسیون ورزش رزمی، قهرمان تکواندو ملل WTF، قهرمان مسابقات آنلاین‌ام ام‌ای بلژیک، کاپ طلایی مسابقات رزمی جهانی روسیه و ترکیه و ریاست دپارتمان چریک از دولت پاناما در سال ۲۰۱۳ است.

جالب است بدانید مهدی زمانی، جانباز ملی‌پوش تیراندازی کشور، که در چندین نوبت مسابقات بین‌المللی توانسته مدال طلا و نقره جهانی را کسب کند به کمک ما آمده و در بخش داستانی این مستند در حال آماده‌سازی تیراندازی بازیگران «کمو شیمیایی» است.

آیا شما در این مجموعه مستند داستانی در کنار شخصیت‌های جانباز از بازیگر هم استفاده کرده‌اید؟

بله همانطور که در ابتدا اشاره کردم ما علاوه بر افراد جانبازی که در کنار ما بودند؛ بازیگران توانایی مثل مالک سراج و همچنین بازیگران تئاتری همچون زهرا کرمی، مسیح موسوی، نادیا ناجیان، آنا دهقانیان، پرستو لشکری زاده، آنا فلاح، مهزیار حاتمی، الهام اسماعیلی، محمد میر باقری، محمد مهدی فخاری، محمدرضا فخاری، پارسا محمدی، سعید ابراهیمی، رضا صباحی، شیرین احمدی، طناز خوشحال، عسل مشهدی، وحید برخورداری، محمد بیگلری، معصومه قدمی، میثم زینلی، سیده فاطمه زهرا وکیلیان فرد، پری ناز نوری، کیانا ظفر آبادی، امیرحسین حسینی، محمد جهانتیغ، متین یگانه، مریم شگرف، مسیح خوراشادی، محمدرضا مرزبان، مهدی قربانی، علیرضا باوی، محمد بیابانی، حمیدرضا شقاقی، سجاد مومنی نیز به ایفای نقش پرداختند.

گفتنی است؛ در خلاصه داستان این فیلم آمده است: «موندم که آتیش اینجا نرسه، اون‌هایی هم که نموندن شاید وقت موندشون نبود ولی خیلی‌های دیگه اومدن و موندن، موندن تا اونایی که رفتن، وقتی برمی‌گشتن سرپناه داشته باشن…»