در نشست نقش و جایگاه ایرانشناسی در شناسایی مطالعات تمدنی و تقارب فرهنگی مطرح شد:
ملتی که هویت خود را نشناسد نابودشدنی است/ آموزه‌های خیام و حافظ دریچه‌ای برای آشنایی جهانیان با ایران/ سکولار تاکید دارد هنر ربطی به مذهب و دین ندارد
رییس بنیاد ایرانشناسی خاطرنشان کرد: ما توان آن را داریم که عظمت واهمیت تاریخ ایران و تاریخ این ملت را به جهانیان نشان دهیم و در ابتدای امر باید به جوانان خود نشان دهیم؛ چراکه اگر ملتی هویت خود را کارهایی که به نفع تمدن جهانی انجام داده به یاد نداشته باشد و نشناسد این فرد فانی و نابود شدنی است چراکه تمام رشته‌های هستی و شخصیت خودرا گسسته و امیدواریم ایران بیش از گذشته به دنیا معرفی شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، وبینار «نقش و جایگاه ایرانشناسی در شناسایی مطالعات تمدنی و تقارب فرهنگی» به‌مناسبت بزرگداشت روز ملی ایرانشناسی با حضور آیت الله سیدمحمد خامنه‌ای (رئیس بنیاد ایرانشناسی)، معاون اطلاع‌رسانی و همکاری‌های بین‌المللی بنیاد ایرانشناسی، رییس دانشگاه آزاد اسلامی، استاد و مدیر گروه آموزشی بنیاد ایران شناسی، پژوهشگر و مدرس حوزه هنرهای اسلامی واحد تاریخ هنر و باستان‌شناسی دانشگاه SOAS، استاد مطالعات ایرانشناسی دانشکده شرق‌شناسی دانشگاه آکسفورد و استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران به صورت مجازی در بنیاد ایرانشناسی برگزار شد.
شیدا مهنام (معاون اطلاع‌رسانی و همکاری‌های علمی و بین المللی بنیاد ایران شناسی) با اشاره به آنکه بنیاد ایرانشناسی چند رسالت برعهده دارد که قبل از همه آن‌ها تحلیل و بررسی اصالت ریشه‌های ایران است گفت: تقویت سایر مراکز ایرانشناسی در سایر نقاط دنیا را وظیفه خود می‌دانیم و دانشگاه آزاد واحد آکسفورد یکی از این واحدهاست. این شکبه‌سازی و به اشتراک گذاشتن دانش پروسه ارزشمندی است که آگاهی بخشی مارا در عرصه بین‌الملل تقویت می‌کند.
آیت‌الله سید محمد خامنه‌ای (رییس بنیاد ایران شناسی) نیز با ارسال پیام خود به این وبینار گفت: موجب شادمانی و امیدواری است اهمیتی که در کشور ما به امور فرهنگی و علمی داده می‌شود که مایه‌های شناخت هویت ایرانی و اسلامی را به عمل می‌آورد و گاهی روز و هفته خاصی را یا اقدام علمی و اجتماعی خاصی را به نام کشوری از جمله کشور اسلامی ایران قرار می‌دهند. چنین یادواره‌هایی امیدوارکننده است از این رو که مشاهده می‌شود در این کشور و این نسل به علم وفرهنگ و شناخت سوابق تاریخ و علم این ملت اهمیت داده می‌شود. روز باستان‌شناسی یکی از این روزهاست که یادآور کارهای علمی شایسته است و بنیاد ایرانشناسی طبق اساس اساسنامه خود کارهای مهمی در این حوزه انجام داده که شایسته است دانسته شوند و در عمل پیگیری انجام شود.
او ادامه داد: اینکه این بنیاد تاکنون توانسته با کارهایی که انجام داده نظر دنیا را جلب کند اهمیت دارد و باید مد نظر قرار گیرد. به سهم خودم تبریک می‌گویم به همه ایران‌دوستان و ایران‌شناسان و همه افرادی که به این کار اهمیت می‌دهند. هر اجتماعی که انجام شود شبیه به جلسه‌ای که برای گفت‌وگوی مطالعات تمدنی با همکاری دانشگاه آزاد انجام می‌شود را قدر دانسته و از همه دست اندرکاران تشکر می‌کنم. امیدواریم که این نام‌گذاری‌ها و برگزاری این جلسات امری موقت و ظاهری نباشد و به دنبال آن اقداماتی انجام شود.
رییس بنیاد ایرانشناسی خاطرنشان کرد: ما توان آنرا داریم که عظمت و اهمیت تاریخ ایران و تاریخ این ملت را به جهانیان نشان دهیم و در ابتدای امر باید به جوانان خود نشان دهیم چراکه اگر ملتی هویت خود را کارهایی که به نفع تمدن جهانی انجام داده به یاد نداشته باشد و نشناسد این فرد فانی و نابود شدنی است چراکه تمام رشته‌های هستی و شخصیت خود را گسسته و امیدواریم ایران بیش از گذشته به دنیا معرفی شود.
راه‌اندازی شبکه ایرانشناسی در دانشگاه‌های داخلی و خارجی
محمد مهدی طهرانچی (رییس دانشگاه آزاد) نیز با اشاره به چند نکته گفت: آن چیزی که در خصوص ایرانشناسی هست یک تمدن‌شناسی است و شاید مفاهیمی که امروز بشر با آن گرفتار شده و یونسکو آنرا علوم پایه برای توسعه پایدار اعلام کرد از جمله مشکلاتی است که بشر با آن دست و پنجه نرم می‌کند. ایرانشناسی یک تمدن است و می‌تواند کمک حال بشر برای عبور از مشکلات امروزی باشد.
او ادامه داد: بسیار خرسندیم که همکاران خوبی داریم که از سراسر دنیا مشتاقند در این حرکت کمک ما باشند و می‌خواهیم نمایشگاه دائمی ایرانشناسی در واحد آکسفورد داشته باشیم که نیازمند کمک ایران‌شناسان خوب فعال در غرب است. این نمایشگاه دائمی می‌تواند جلوه‌های مختلف را در فصول مختلف به مخاطبان ارائه دهد. علم و توان بشر تکامل پیدا نمی‌کند مگر آنکه دوره‌های دانشگاهی بر سر کار بیایند و آماده هستیم که دوره‌های مشترک را با طرفین ایرانی و خارجی داشته باشیم. امیدواریم بتوانیم شبکه ایرانشناسی را راه اندازی کنیم که جایزه سالانه ایرانشناسی را در آن تعریف کنیم. برای تحقق این امر باید مدارس تابستانه و زمستانه در ایران و شعبه‌های خارج از ایران در دانشگاه‌ها برگزار شود.
گسترش رشته‌های دانشگاهی ایرانشناسی و زبان فارسی
عباس گنجی (معاونت بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی) با تبریک روز ایرانشناسی گفت: همکاری دانشگاه آزاد اسلامی و بنیاد ایرانشناسی نیک است و اینکه از ظرفیت دانشگاه استفاده می‌شود نیکوست. در دانشگاه آزاد اسلامی ۳۵۶ شعبه دانشگاهی در داخل و ۵ شعبه در خارج از کشور داریم. گسترده جغرافیایی این مجموعه این امکان را برای باستان‌شناسان و دانشجویان ایجاد می‌کند که بتوانند مطالعات گسترده‌ای داشته باشند. در تفاهمی که تنظیم شده این امکان را داریم که در بحث تحصیلات تکملی از کارشناسی تا دکترا را می‌توانیم در رشته‌های ایرانشناسی دایر کنیم. آموزش زبان فارسی یکی از ارکان اولیه دایر شدن این دوره‌هاست و ما این امکان را داریم که در این حوزه چه راه‌اندازی رشته‌های دانشگاهی و چه برگزاری دوره‌های آموزش زبان فارسی فعال شویم.
ایرانشناسی و دریچه ورود به دنیای جدید
پروفسور ادموند هرتزیک (استاد مطالعات ایران شناسی- اکسفورد) با اشاره به روند تاریخی موضوعات ایرانشناسی در انگلستان گفت: بیشتر به شرق‌شناسی و یونان‌شناسی و شناخت تمدن اعراب مدنظر بود بخصوص وقتی انگلستان به هند می‌رود شناخت تمدن آن‌ها را مد نظر قرار می‌دهد اما بعد از شناخت ایران، بیش از جهان عرب به سمت شناخت ایران می‌آیند. دانش و قدرت ارتباط مستقیم باهم دارد و هرچه دانشمندان با مشاهیر و مفاخر ایران آشنا می‌شدند و با خیام و حافظ و آموزه‌های آن‌ها آشنا شدند، دریچه اصلی ورود دانشگاهیان و مردم عادی دنیای خارج از ایران این آموزه‌ها بود.
او ادامه داد: بسیار مهم است که ایرانی‌ها مشاهیر و مفاخری دارند که می‌توانند زندگی دانشمندان و اساتید خارجی را تغییر دهد. جذابیت بیشتری که ایرانشناسی و زبان فارسی ایجاد می‌کند از دریچه همین آموزه‌هاست. در سالی که گذشت ملاحظات سیاسی بر روابط عملی و دانشگاهی سایه افکند اما با این وجود باید ایران تلاش کند که هویت خود را بیشتر به جهانیان بشناساند و هر روز که می‌گذرد آموزش و تحصیل در حوزه ایرانشناسی از مقطع لیسانس خارج و به سوی مقاطع بالاتر رفت و حتا مراکزی با هدف ایرانشناسی و افزایش سطح زبان فارسی و ایرانشناسی ایجاد شد و حاصل آن نیز فارق‌التحصیلان زیادی است که در این حوزه‌ها تحصیل کرده‌اند. اینگونه ارتباطات بین مراکز علمی و فرهنگی و دانشگاهی می‌تواند ارتقا دهنده ارتباطات علمی و فرهنگی است.
نگاهی به چگونگی شکل گیری ایرانشناسی در دنیا
زهره زرشناس (استاد و مدیر گروه آموزشی بنیاد ایران شناسی) با اشاره به ویژگی‌های علم ایرانشناسی که آنرا جذاب کرده‌است، گفت: به مجموعه‌ای از مطالعات منظم و علمی مربوط به تمام شاخه‌های علوم بویژه علوم انسانی در دوره‌های مختلف تاریخی ایرانشناسی نامیده می‌شود البته تعریف جامع و مانعی دراین خصوص ارائه نشده. ایرانشناسی در ابتدا یکی از زیرمجموعه‌های خاورشناسی بود. متخصصان دانش‌های گوناگون به دلیل تکثر موضوع و تخصص در این حوزه جای می‌گیرند. شاید بتوان به سه دوره تقسیم کرد. شکل‌گیری، آغاز مطالعات منطقه‌ای و در نهایت دوره شرق‌شناسی از جمله این دوره‌ها هستند.
او ادامه داد: مطالعاتی که از قدیمی‌ترین ایام تاکنون موجود است به دو دسته علمی و غیر علمی تقسیم می‌شود که از آنجمله می‌توان به سفرنامه نویسی، تاریخ‌نویسی اشاره کرد که غیر علمی است. هرودوت از آن جمله افرادی است که در حوزه شناساندن ایران فعال بوده. ایرانشناسی علمی با تاسیس موسسات آموزشی در اروپا شکل می‌گیرد. ترجمه بسیاری از آثار تاریخی و ادبی ایران به زبان‌های خارجی در زمره فعالیت‌های علمی قرار می‌گیرد.
زرشناس خاطرنشان کرد: ایرانشناسی سده تا چهار سده تاریخ‌شناسی ایرانشناسی ترکیبی از اهداف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بود. اروپاییان در طول سده‌های گذشته یکه تاز این میدان بودند اما در سده ۲۰ میلادی این مهم به اوج خودرسید و برخی از پژوهشگران ایرانی را بر آن داشت که به حوزه ایرانشناسی گام نهند. ظاهران اصطلاح ایرانشناسی سال‌ها بعد از بنیانگذاری این موضوع وضع شده و پیش از آن اصطلاح مطالعات ایرانی به کار برده می‌شد. احمد کسروی نخستین کسی بود که اصطلاح ایرانشناسی را در ایران به کار برد. بعد از آن ابراهیم پورداوود ایرانشناسی را وارد دانشگاه کرد و انجمن ایرانشناسی را در ایران فعال کرد. در سال ۱۳۲۶ شمسی، آموزشگاه ایرانشناسی تاسیس شد و نخستین ایران‌شناسان داخلی و اساتید خارجی در کلاس‌های شبانه به تدریس پرداختند. در نهایت کرسی زبان سانسکریت و زبان ایران باستان راه‌اندازی شد. هانری کربن هم فعالیت خود را در این حوزه شروع کرد.
این استاد و مدیر گروه آموزشی بنیاد ایرانشناسی ادامه داد: کنگره‌های ایرانشناسی کم کم در ایران شکل گرفت و گسترش یافت. ۱۳۴۹ کنگره ایرانشناسی تا اواخر دهه ۵۰ شمسی برگزار شد. هم اکنون تمام مقالات ارائه شد در این کنگره به چاپ رسیده و نهادی به نام تالار ایرانشناسی در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران بنیاد نهاده شده. محمد قزوینی، ایرج افشار، پورداوود و… تلاش زیادی برای معرفی ایران و ایرانی داشتند تا تمدن ایران را به جهانیان و ایرانی‌ها بشناسانند. گام دیگری که در توسعه ایرانشناسی بومی برداشته شد، تاسیس کتابخانه پهلوی بود و وظیفه اصلی آن معرفی ایران بود. تدریس زبان فارسی در دانشگاه‌های جهان یکی از کارهای این مجموعه بود.
به گفته زرشناس، مهم‌ترین رویداد ایرانشناسی، تاسیس بنیاد ایرانشناسی است که در دهه ۷۰ شمسی شکل گرفت و مسئولیت بزرگ اعتلای دانش ایرانشناسی را بر عهده داشت. زمینه شکل گیری مطالعات ایرانشناسی در ایران و خارج از کشور بود. تا قبل از انقلاب رویکرد ایرانشناسی، ایجابی بود. ارزش‌های بر آمده از پیروزی انقلاب سبب تغییر چشم گیر این رویکرد شد و در نتیجه شاهد تلاش اندیشمندان ایرانی برای ایجاد مکتب ایرانی ایرانشناسی بودیم که در نهایت شاهد شکل گیری مقاطع پیشرفته دانشگاهی هستیم. تاکید این بنیاد به نگاه از درون به موضوعات ایرانشناسی است.
او ادامه داد: امروزه مطالعات غرب و شرق درباره ایران تفاوت‌هایی دارد، از یک سو دغدغه‌های علمی در کرسی‌های ایرانشناسی بیشتر شده هرچند بیشتر این‌ها مورد استفاده سیاستمداران این کشورهاست اما هستند محققانی که به ریشه‌های تمدنی و فرهنگ ایرانی می‌پردازند. در ژاپن، چین و آمریکا در کنار شرق شناسی، رشته ایرانشناسی نمود بارزی یافته. ماهیت ایرانشناسی غربی بر اساس خواسته غربی‌ها شکل گرفته و ایجابی و سلبی است و گاها اهداف استعماری و بد نمایی در آن نهفته است. ایرانشناسی غربی همواره با نوعی نگاه سیاسی درهم آمیخته. با این وجود نمی‌توان از تاریخ‌نویسی اروپایی چشم پوشی کرد. امروزه که ایرانشناسی تبدیل به رشته‌ای دانشگاهی شده و دانشجویان زیادی دراین حوزه آموزش می‌بینند تبدیل به نوعی خویشتن‌شناسی شده است و به دنبال یافتن سند علمی و تاریخی ملت به شمار می‌رود و جنبه ملی پیدا کرده.
هنر یعنی هنر اسلامی
والری گنزالس (پژوهشگر و مدرس هنرهای اسلامی- موسسه SOAS) با اشاره به آنکه در ایرانشناسی یکی از نکات مهم آن است که ایران‌شناسان غربی در آن نقطه که تمدن ایرانی به ظهور اسلام می‌رسد و اسلام، تمدن هزاران‌ساله ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد این امر را نقد می‌کنند که چرا این تمدن اسلام را ارجح بر تمدن خود کرد، ادامه داد: آن‌ها می‌گویند که چرا ایرانشناسی را به اسلام ربط می‌دهید درحالی که از نظر من هنر یعنی هنر اسلامی چراکه در پشت آن تفکر و اندیشه قرار دارد که مجموعه‌ای از فلسفه، الهیات، روانشناسی قرار دارد و در هیچ اثر هنری شاهد آن نیستید که آرامش معنوی به مخاطب منتقل کند. حتا اکنون که زیبایی هنر و مباحث زیبایی‌شناسانه مطرح می‌شود، هنر اسلامی جای خاصی دراین مباحث دارد. اما سکولار تاکید دارد که هنر ربطی به مذهب و دین ندارد درحالی که در قدمت تاریخی همواره شاهد این ارتباط تاریخی هستیم.
بنیادهای ایرانشناسی و شکل گیری کانسپت ایران در دل خود
حسن فاضلی نشلی (استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران) گفت: خوشحالم که روح بین‌المللی شدن ایرانشناسی تقویت و صداهای نویی دراین خصوص شنیده می‌شود باید دید که در آینده چه باید کرد. در سال ۱۳۱۰ خورشیدی انحصار کاوش‌های باستان‌شناسی توسط مجلس وقت لغو و از دست فرانسوی‌ها خارج شد و به دولت ایران اجازه داده شد که سایر کشورها برای مطالعات باستان‌شناسی و ایرانشناسی حضور یابند که می‌توان گفت روح بین‌المللی شدن شناخت ایران در خارج از مرزها دمیده شد. در نهایت این امرمنجر به آن شد که دیدند اگر قرار قرار است مقالاتی با موضوع ایران را چاپ کنند باید در مجلات عراق و لبنان چاپ کنند این امر سبب شد تا در نهایت در دهه ۵۰ شاهد شکل گیری بنیادهای ایرانشناسی هستیم و کانسپت ایران در دل خود دیده شد.
او ادامه داد: در اوایل انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی مطالعات فرهنگی و علمی متوقف شد و بعد از این سال‌ها درهای ایران به روی دنیا باز شد و از منظر مطالعات باستان‌شناسی، اتفاق مهمی که رخ داد آن است که تعدادی از محققان ایرانی در انگلستان دکترا گرفتند. زمانی این مطالعات می‌تواند برای ما مفید باشد که پژوهش‌ها مشترک باشد. همین امر سبب آشنایی نسلی از جوانان ایران با علم روز و حوزه‌های میان رشته‌ای شد. در نهایت ارزش‌های فرهنگی ایران بیش از گذشته به دنیا شناسانده شد.
استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: همکاری‌های مشترک ایران و دانشگاه‌های خارجی از جمله دانشگاه آکسفورد سبب شد تا بیش از ۵۰ محوطه باستانی تاریخ‌گذاری شود. نه تنها پژوهش‌های مشترک انجام شد بلکه در بنیادهای غربی، روی ایران سرمایه‌گذاری انجام شد. بنیاد ماری‌کوری بیش از ۲ و نیم میلیون یورو برای پروژه زاگرس مرکزی پول داد تا محققان یکی از مهم‌ترین مراکز انسان‌شناسی را مورد پژوهش قرار دهند.
فاضلی نشلی در ادامه با اشاره به انتشار کتابی که به تازگی منتشر کرده‌است، گفت: با راجر متیو شروع کردیم نتایج پژوهش‌های جوانان را جمع آوری و به دنیا معرفی کردیم. خلائی که در کارهای پژوهشی داشتیم آن بود که کتاب‌هایی که قبل از انقلاب چاپ شده بود سال‌های سال از زمان آن می‌گذشت و کتاب مرجعی دراین خصوص وجود نداشت. نیاز بود تا کتابی جامع دراین خصوص بازنویسی شود. از این رو ایران را یکبار دیگر معرفی کردیم که می‌تواند کتاب مرجع باستان‌شناسی باشد. ماحصل پژوهش‌های ۱۵۰ سال باستان‌شناسی ایران است. این کتاب به صورت رایگان قابل دانلود و در دسترس است.
