ضعف بافت تاریخی شیراز عدم ثبت در فهرست میراث ملی است

به گزارش خبرنگار ایلنا، امروز ۱۸ آوریل (۲۹ فروردین) بر اساس اعلام شورای بین‌المللی محوطه‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) به عنوان روز جهانی محوطه‌ها و بناهای تاریخی نامگذاری شده است. هر ساله در این روز فعالیت‌های مختلفی در راستای اشاعه فرهنگ و تاکید بر اهمیت حفظ میراث‌فرهنگی در کشورهای جهان انجام می‌شود. فعالان میراث‌فرهنگی ایران نیز هر سال درصدد برگزاری نشست‌ها، سمینارهای مختلف با محوریت میراث‌فرهنگی، بناها و محوطه‌های تاریخی برمی‌آیند. در این میان همچنان شاهد وجود مشکلات زیادی در حوزه محوطه‌ها و بناهای تاریخی کشور هستیم. از آن جمله می‌توان به چالش‌هایی اشاره داشت که بافت تاریخی شیراز با آن دست و پنجه نرم می‌کند.

سیامک بصیری (کارشناس میراث‌فرهنگی) با اشاره به اهمیت بافت تاریخی شیراز گفت: بافت تاریخی شیراز با مساحتی بالغ بر ۳۶۰ هکتار در دل جلگه شیراز قرار دارد و تقریبا در مرکز این جلگه قرار دارد. به دلیل ویژگی‌های خاص معماری و عقبه تاریخی و انسجامی که هنوز وجود دارد در زمره بافت‌های غنی کشور و حتا خاورمیانه قرار می‌گیرد. آثار تاریخی این محوطه از دوره یعقوب لیث صفاری و مسجد جامع عتیق گرفته تا مسجد نو و در دوره صفویه و مدرسه خان و حتا مجموعه زندیه را شامل می‌شود و تا خانه‌های قاجار را دربرمی‌گیرد. حتا از دوره پهلوی اول و دوم نیز بناهای تاریخی در این بافت تاریخی وجود دارد. از آنجا که بافت تاریخی شیراز به عنوان قلب معنوی شهر نیز فعال بود و در راستای حرمین اهل بیت(ع) قرار دارد از ارزش خاصی برخوردار است. ضمن آنکه تعدد آثار تاریخی ارزشمند اعم از خانه‌ها، بازارها، حمام‌ها و… آن را در زمره بافت‌های تاریخی خاص کشور قرار داده است. این آثار بر غنای بافت تاریخی افزوده و مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.

او ادامه داد: طبیعتا طی این سال‌ها فرسودگی، قدمت و عدم وجود بودجه‌های مناسب سبب شده تا طی دو دهه اخیر بافت تاریخی با روند تخریبی و فرسودگی مواجه شود اما امروزه با حضور بخش خصوصی، بخش زیادی از موارد حفاظتی و مرمتی به این بخش انتقال یافته است و شاهد بروز نگرش دیگری در حوزه حفاظت و نگهداری بافت با رویکرد تغییر کاربری هستیم. راه‌اندازی اقامتگاه‌ها و رستوران‌های سنتی و حتا فعال شدن موزه‌ها در بافت تاریخی شیراز بخشی از مداخلاتی هستند که طی چند سال اخیر در محدوده ۳۶۰ هکتار اتفاق افتاده.

بصیری درخصوص ویژگی‌های خاص بافت تاریخی شیراز نیز گفت: انسجامی که در بافت تاریخی شیراز شاهد هستیم از یکسو و معماری خاص که درونگراست از سوی دیگر سبب شده تا این بافت از ارزش خاصی برخوردار شود. معماری که در بافت تاریخی شیراز شاهد هستیم از عناصر ارزشمند برخوردار است. بهره‌گیری از المان‌های تزیینی همچون آینه‌کاری، سقف‌های چوبی و نقاشی شده و استفاده بهینه از چوب و حتا مصالح و مواد بوم‌آور و تغییر شکل آن‌ها به زیبایی این بناها افزوده است.

این کارشناس میراث‌فرهنگی با اشاره به آنکه اگر از منظر اقتصادی نیز به بافت تاریخی شیراز بنگریم، این بافت یکی از پتانسیل‌های اصلی منابع اقتصادی و اشتغالزایی محسوب می‌شود، گفت: از حوزه گردشگری مذهبی، گردشگری عمومی و فرهنگی و… این بافت تمام شاخص‌های یک کالبد منسجم ارزشمند را داراست. این درحالی است تاکنون این بافت تاریخی منسجم به صورت واحد ثبت ملی نشده و تمام آثار موجود در آن به صورت تک بنا ثبت شده‌اند و عموما عرصه و حریمی که برای آن‌ها تعریف شده یکدیگر را همپوشانی می‌کند. در بافت تاریخی عناصر پراکنده هستند و هر کدام حریم خود را دارد که حدود ۹۰تا ۹۵ درصد بافت را پوشش می‌دهد.

او خاطرنشان کرد: با وجود آنکه از ثبت ملی و البته ثبت جهانی بافت تاریخی شهری مانند یزد به نتایج مثبت و قابل تاملی دست یافته‌ایم و می‌توانیم این کار را درخصوص بافت تاریخی شیراز نیز عملی کنیم اما نه تنها تاکنون پرونده ثبتی این مهم را به جریان نیانداخته‌ایم بلکه این بافت به صورت یکپارچه و تحت یک عنوان واحد در فهرست میراث ملی کشور ثبت نشده است. بافت تاریخی شیراز این پتانسیل را دارد که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود اما حتا طی دو دهه اخیر هم آنرا در فهرست آثار ملی ثبت نکرده‌ایم. پیش‌نیاز ثبت در یونسکو، ثبت در میراث ملی است. امیدواریم دغدغه میراث فرهنگی و مسئولان امر در راستای این مهم قرار گیرد. این ضعف مسئولان میراث را نشان می‌دهد که چرا طی این دو دهه به سوی ثبت بافت تاریخی به عنوان یک عنصر واحد نرفته‌اند. شاید هم آن‌ها خیلی بلد هستند و نخواستند این کار را انجام دهند.

او در پاسخ به این سئوال که با توجه به تخریب‌هایی که طی سال‌های گذشته در بافت تاریخی شیراز شاهد بودیم، از ۳۶۰ هکتار بافت تاریخی تاکنون چه میزان تخریب شده است، گفت: از آنجا که تخریب‌ها پراکنده بوده و درواقع بخشی از تخریب‌ها در محدوده حرم مطهر شاه‌چراغ صورت گرفته اما هنوز بخشی از بافت تاریخی به صورت منسجم باقی مانده و می‌توان آنرا حفظ کرد. بافت به دلیل فرسودگی و قدمتی که دارد نیازمند ساماندهی است و امیدوارم ابزار ساماندهی در دست متخصصین قرار گیرد.

بصیری تصریح کرد: تخریب‌ها با رویکرد برخی پروژه‌ها صورت گرفته. به طور مثال در ضلع شمالی مجموعه زندیه تخریبی را شاهد هستیم که از سال ۷۶ تاکنون ادامه دارد و با هدف احیای مجموعه زندیه بوده و با وجود آنکه چندین طرح ملی برای آن در نظر گرفته شده اما هنوز به مرحله اجرا نرسیده. در ضلع شمالی مدرسه خان تخریب و مجمتع تجاری اجرا شده و به بهره‌برداری رسیده. در محدوده بین‌الحرمین نیز بخشی تخریب و مجمتع تجاری ساخته شده است. البته که کلمه تخریب در ذهن مخاطب عامل مخرب ایجاد می‌کند که عموما غیر کارشناسی است. بااین وجود برخی از تخریب‌هایی که در بافت تاریخی شاهد هستیم گاها به منظور باز زنده‌سازی بوده و البته تاکید می‌کنم تنها رویکردی که می‌تواند این امر را اصلاح کند این است که این اقدامات به دست متخصصین امر انجام گیرد. طی چند دهه گذشته حدود ۲۰هکتار از ۳۶۰ هکتار بافت تاریخی شیراز به استثنای خیابان‌کشی‌هایی که صورت گرفته تخریب شده.

هدف از گرامیداشت روز جهانی محوطه‌ها و بناهای تاریخی، تشویق افراد و جوامع محلی به آگاهی‌افزایی درباره اهمیت میراث‌فرهنگی در زندگی، هویت و اجتماع آن‌ها است. این روز همچنین بر گسترش آگاهی‌ها درباره تنوع و آسیب‌پذیری میراث‌فرهنگی در جهان و اهمیت تلاش برای حفظ و نگهداری از آن‌ها تمرکز دارد؛ در نهایت نیز سیدمؤید محسن‌نژاد (سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی فارس) تاکید کرده است: بافت تاریخی شیراز، بافت تاریخی اداره کل و یا وزارت میراث نیست و این بافت متعلق به شهر شیراز است که باید مردم و مسئولان از آن حفاظت کنند و تمام مسئولان برای توسعه بافت تاریخی باید با دیدگاه مثبت پای کار بیایند. یکی از راهکارهای ما برای نجات بافت تاریخی از وضعیت کنونی و کاهش تخریب و بی‌مهری‌هایی که نسبت به این منطقه می‌شود، این است که از سرمایه‌گذاری در بافت تاریخی حمایت کنیم. بدون شک با تخریب خانه‌های تاریخی فضای بیشتری برای حضور معتادان فراهم کرده‌ایم. لذا ما درصدد احیای بافت تاریخی هستیم نه تخریب بافت.