اروپاییان و مردم عمان خریدار پارچه‌های سنتی ثبت ملی ایران هستند/ ارثیه‌ای که ماهانه میلیون‌ها تومان درآمد به همراه دارد

به گزارش خبرنگار ایلنا، سیده فاطمه خادمیان از فعالان صنایع دستی مهدی‌شهر (سنگسر) سمنان است که توانسته دست‌بافته‌های سنتی مهدی‌شهر را احیا کند و تاکنون سه اثر در رشته‌های شال شماره دوزی سنگسری (مکنه)، لباس زنان ایل سنگسر (کژین) و رومیزی ناهارخوری او نشان ملی اصالت را کسب کرده‌اند و اثر این هنرمند صنایع دستی با عنوان «شال شماره‌دوزی» در «رشته رودوزی سنتی»، در برنامه داوری نشان بین‌المللی صنایع‌دستی ۲۰۱۶ موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو شده است.

او خود را نماینده خانم‌های هنرمند سنگسری می‌داند و می‌گوید: از کودکی علاقه بسیاری زیادی به هنرهای سنگسر داشتم و به آن می‌پرداختم. تقریبا ۱۵ سال داشتم که موفق شدم قالی نقش برجسته ببافتم. در آن زمان کسی قالی نقش برجسته را نمی‌شناخت و سنگسری‌ها فکر می‌کردند در حال بافت مخمل هستم. این امر سبب شده بود تا خانه ما تبدیل به نمایشگاه شود و هر روز تعداد زیادی از مردم سنگسر برای تماشا بیایند. از همان زمان احیای هنرهای سنتی و بومی را شروع کردم و موفق شدم صفر تا صد دستبافته‌های سنتی از جاجیم گرفته تا تن‌پوش‌های مختلف، پشمی، ابریشمی و… را احیا کنم.

ابتدا بافت کژین را احیا کرد و سپس به سراغ احیای جاجیم رفت و در ادامه کار را با احیای بافت سَگیرا (سرگیرای سنگسری چادری رنگی و چهارخانه یا شطرنجی‌شکل) ادامه داد.

در ادامه گفتگوی ایلنا را با سیده فاطمه خادمیان (هنرمند صنایع دستی) می‌خوانید:

«شال شماره‌دوزی» شما در «رشته رودوزی سنتی»، در برنامه داوری نشان بین‌المللی صنایع‌دستی ۲۰۱۶ موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو شد. شماره‌دوزی و سوزن‌دوزی را چگونه آموختید؟

مردم مهدیشهر از عشایر ایل سنگسر هستند، میراث فرهنگی غنی و کهنی را از نیاکان خود به ارث برده و در طول سالیان متمادی آن را حفظ کرده‌اند. ایل وندان سنگسری پوشاک مخصوص خود را داشتند. ما شال سر مخصوصی داریم که به آن مکنه می‌گوییم و از جنس ابریشم دوم (کژ) است که روی پارچه به صورت کامل سوزن دوزی می‌شود. سوزن‌دوزی و یا ساخته‌هایی که انجام می‌شود بسیار کار سخت و ظریفی است که با نقش مایه خاصی همراه است که نتیجه ذوق، سلیقه و هنر زنان سنگسری است.

شماره‌دوزی را به صورت موروثی از مادر و مادربزرگم آموختم و می‌توانم بگویم میراثی است که در خانواده از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. بسیاری از نقش‌های بکار رفته در هنر سوزن‌دوزی ایل سنگسر برگرفته از باورهای مذهبی پیشینیان است که برای ما به یادگار مانده و بر روی پارچه‌های ساده و تک رنگ نقش می‌شود. البته نشان یونسکو برای این هنر، سبب شد تا به نوعی تبدیل به بِرند برای محصول ما شود و ارزش آنرا افزون کرده است.

بسیاری از پارچه‌های گذشتگان را احیا کرده‌اید آیا احیای این پارچه‌ها به صورت خودآموخته بود یا آموزش خاصی در این باره دیدید؟ احیای پارچه‌های سنتی را از کجا شروع کردید و به کجا رسید؟

احیای تمام این پارچه‌ها خودآموخته نبود. برخی آموزش‌ها را از بزرگان سنگسر و مادر خود گرفتم. حتی دوستان مادر و مادربزرگم در این راه مرا کمک می‌کردند. بارها شاهد آن بودم که پیشکسوتان بدون آنکه هنر خود را به نسل دیگر منتقل کنند فوت می‌کنند و هنر آن‌ها با جسمشان به خاک سپرده می‌شود. من دوست داشتم این هنرها را یاد بگیرم و به نسل‌های بعد یاد بدهم. به دنبال یادگیری هنرهای اصیل رفتم و اگر تعریف از خود نباشد باید بگویم، آنچنان که من برای احیای پارچه‌های سنتی و بافت‌های سنتی وقت گذاشتم هیچکس چنین نکرده است. اکنون نیز موفق شدم بیشتر پارچه‌های سنتی را احیا کنم و بر اساس سلیقه و خواسته مشتریان، آن را تولید می‌کنم.

زمانی که به شماره‌دوزی پرداختم به این فکر افتادم که چرا بافت پارچه‌های سنتی را احیا نکنم؟ بنابراین به سراغ احیای پارچه‌های سنتی هم رفتم و نخستین پارچه‌ای که بافتم کژین بود. کژین شوی، لباس نسبتاً بلند ابریشمی است که عموماً به رنگ قرمز بافته می‌شد اما اکنون به رنگ‌های دیگر هم می‌بافیم. ویژگی بارز آن هم، هنر سوزن‌دوزی است که در قسمت پایینی دامن و لبه‌های آستین انجام می‌شود. درواقع برای بافت کژین از ابریشم دوم و مانده پرتی ابریشم استفاده می‌کنیم و مواد اولیه آن از طبیعت گرفته می‌شود و ضدحساسیت است.

از آنجا که رونق حوزه صنایع‌دستی با ورود و حضور گردشگران گره خورده، بسته شدن مرزها از یک سو مانعی برای ورود گردشگران و از دیگر سو مانعی برای صادرات صنایع دستی شد، درحال حاضر وضعیت تولیدات شما چگونه است و میزان فروش ماهانه شما چقدر است؟

کرونا آسیب‌های زیادی به فعالان صنایع‌دستی زد. بسیاری از کسب و کارها تعطیل شدند اما ما سعی کردیم کار را گسترش دهیم. بسیاری از افرادی که برای من کار می‌کنند سرپرست خانوار هستند، آن‌ها را بیمه کرده‌ام و از آنجا که می‌توان برای بافت پارچه در خانه کار کرد، اشتغال خانگی ایجاد کرده‌ام. ۶ نوع پارچه تولید می‌کنیم. آموزش‌ها به صورت استاد شاگردی انجام می‌شود و از متری ۲۵ تا ۶۰ و ۷۰ هزار تومان پارچه می‌بافیم.

از آنجا که فروش‌های من به صورت بومی و محلی حتی در فروشگاه‌ها به صورت زنجیره‌ای و در سایت‌ها و شبکه‌های مجازی به صورت اینترنتی انجام می‌شود و درواقع فروش سنتی و مدرن را در کنار یکدیگر انجام می‌دهیم، می‌توان گفت ماهانه حدود ۷۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان فروش داریم.

صنایع دستی از جمله محصولاتی است که صادرات چمدانی بیشترین بخش از صادرات آنرا دربرمی‌گیرد. سوزن‌دوزی و محصولات شما خریداران خارجی هم دارند و از کدام کشورها؟

فروش چمدانی و حتی تجاری برای محصولات ما به خارجی‌ها رونق دارد. البته فروش مجازی را نیز فعال کرده‌ایم و حضور در نمایشگاه‌های صنایع دستی و گردشگری ملی و بین‌المللی در این امر بسیار موثر بوده چنانکه تاکنون در بیش از ۵۰ نمایشگاه حضور داشتیم. کارهای ما را اروپایی‌ها می‌پسندند همچنین مشتریانی از عمان و سوئد داریم چراکه سوئد کشوری سردسیر است و خواهان پارچه‌های پشمی ما هستند.

تهیه مواد اولیه برای تولید صنایع دستی یکی از دغدغه‌های همیشگی فعالان و تولیدکنندگان صنایع دستی است. آیا شما نیز در تهیه مواد اولیه با مشکل روبه رو هستید؟

در سال‌های گذشته برای تهیه مواد اولیه خیلی مشکل داشتیم اما الان با توجه به آنکه محل‌های تهیه مواد اولیه را یاد گرفته‌ایم و با آن‌ها آشنا شده‌ایم و تولیدکننده اصلی را پیدا کرده‌ایم، تقریبا این مشکلات برایمان رفع شده است. حتی می‌توانم با قیمت مناسب مواد اولیه را تهیه کنم و خرید راحت‌تر شده است. تمام مواد اولیه محصولات ما در داخل کشور تولید می‌شوند و تولیدات ما وابسته به ارز نیست و می‌توان گفت تمام محصولات تولیدی ما خودکفا هستند. با مواد خارجی کار نداریم و ابریشم و نخ مورد نیازمان در داخل تولید می‌شود.