سه پروفسور فرانسوی درباره مهدی سحابی چه گفتند؟

به گزارش ایلنا، سه پروفسور دانشگاه‌های پاریس ۸ و لیموژ فرانسه به صورت آنلاین در سومین نشست تخصصی نمایشگاه مروری بر آثار مهدی سحابی با عنوان «نشانه‌- معناشناسی» حضور یافته و به تحلیل بن مایه نقاشی‌های مهدی سحابی پرداختند. 

این نشست که به صورت ترجمه هم زمان پیش رفت، سه شنبه نهم آذرماه در کتابخانه موزه هنرهای معاصر تهران به صورت حضوری و آنلاین و با دبیری حمیدرضا شعیری، دکترای نشانه-معناشناسی، استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد. 

بخش نخست نشست با عنوان «ویژگی معماگونۀ آثار سلسله‌وار مهدی سحابی - نشانه شناسیِ تأثیر هنر» با سخنرانی پروفسور ژک فونتنی، نشانه‌شناس، استاد تمام بازنشستۀ دانشگاه لیموژ فرانسه آغاز شد. 

ژَک فونتنی گفت: از نقطه نظرِ نشانه-معناشناسی، هنر یکی از آثار تولید معناست: احساس و هیجانات هنری و ادراک آن واقعه‌ای زیبایی شناختی، احساسی و شناختی است که در تمام آثار هنری وجود دارند. این تأثیر و تولید معنا در آثار هنری نتیجۀ روندی است که اگر بازسازی‌اش کنیم، نامِ آن را می‌توان  «هنری شدگی» نامید. برای این منظور می‌بایست از ابژه (اثر) گذر کرده تا به بیان روند هنری‌شدگی برسیم. یک اثر نقاشی منحصر و محدود به تصاویر نیست: بلکه یک ابژۀ نشانه شناختی متشکل از ابعاد گوناگون و چند لایه است: (روند، حامل، ماده، انرژی، و هر آنچه که وجه وجودی اثر را در بطن فرهنگ و اجتماع می‌سنجد). 

او افزود: آنچه که گفتیم دقیقاً در مورد آثار مهدی سحابی صدق می‌کند. یک اثر مهدی سحابی همواره یک سِری (اثر سلسله وار) است، یعنی همان شیوه‌ای که او یک اثر هنری را خلق می‌کند. در این راستا ما سه خصوصیت مجموعۀ نقاشی‌های او را مشاهده می‌کنیم: 

یک: تنش‌های ویژۀ «تصویرسازی جدید و نو» و بیانِ بیناتصویری کاربردی. دو: توجه سحابی به مولفه همگنی و ناهمگنی نشانه‌های تصویری در آثار و سه: لایه‌های متعدد تصویری و کنش‌گرایانه آثار سحابی و پویایی این هنرمند در امر تخیل. 

در بخش دوم پروفسور دُنی برتران، نشانه‌شناس، استاد تمام بازنشستۀ دانشگاه پاریس ۸ با عنوان «چهره و چهره‌بودگی - استعاره‌ای مداوم نزد مهدی سحابی» سخنرانی کرد. 

دُنی برتران گفت: چهره همه جا در آثار سحابی از گستره‌ای بسیار برخوردار است. گاهی به صورت مستقیم و از روبرو دیده می‌شود، این گونه چهره را در مجموعه‌هایی چون «چهره‌نگاری‌ها»، «هخامنشی‌ها»، «فیگورها» و  «عکاسی مستند» می‌بینیم. گاهی نیز چهره در آثار وی غیرمستقیم و از جهاتی به غیر از روبرو نشان داده می‌شود، چنین چهره‌هایی در مجموعه‌هایی چون  «دیوارنگاره‌ها»، «توتِم‌ها»، «ماشین‌های پازلی» و  «ماشین‌های قراضه» دیده می‌شود. در این چهار مجموعه چهره‌پردازی به صورتی محو، مخدوش و صوری تغییر یافته و خود را می‌نمایاند. چهره‌بودگی بین دو تصویرسازی فیگورالیته و فیگوراتیویته، موتیفی است در عرض آثار که دل‌مشغولی مرکزی و اساسی سحابی را تشکیل می‌دهد. 

او تاکید کرد: هر یک از این نمودهای چهره‌ها در آثار سحابی خاستگاه فرهنگی و اجتماعی دارد و می‌توان با تحلیل این چهره‌ها از محو شده‌ها تا مخدوش شده‌ها به اندیشه او راه یافت. 

در بخش پایانی این نشست پروفسور ایوان دارو هریس، نشانه‌شناس، روان‌کاو و استاد تمام بازنشستۀ دانشگاه لیموژ درباره «خارج از گونه بودن»، مفهوم سازندۀ عنصری ثابت در خوانش اثر نقاشی - تحلیل مجموعۀ «ماشین‌های قراضه» مهدی سحابی سخنرانی کرد. 

ایوان دارو هاریس گفت: در یک نقاشی یافتن زوایای دید خارج از گونه بودن (این‌که اثر به هیچ ژانری تعلق ندارد)، روش‌های ترکیب‌بندی آن بر اساس بازنمایی روابط نشانه‌شناختی از نظر روش‌شناسی، می‌تواند بر پایۀ معیارهای کاملاً صوری، مبتنی بر استخراج روابط در بطن متن و ریخت‌شناسی آن باشد و نه لزوماً مفهومی. در واقع مفاهیم صوری می‌توانند حامل معنا گردند و با تفسیر معناساز شوند و بدین ترتیب اطمینان بدهند که تفسیر عمدتاً و به طور ساده ساخت ذهنی و سوبژکتیو مشاهده‌گر اثر هنری نیست.  

او افزود: مجموعۀ «ماشین‌های قراضۀ» مهدی سحابی بدون آن که از نظر گونه‌شناسی، فیگوراتیو محسوب شوند، در عین حال به مکتب نقاشی انتزاعی نیز تعلق کامل ندارند. این مجموعه شامل برخی اِلِمان‌های نقاشی فیگوراتیو است که می‌توانیم به عنوان قسمت‌های مختلف وسیله نقلیه‌ای همانند اتومبیل تشخیص دهیم.  

او خاطرنشان کرد: بنابراین در خوانش این مجموعه، با توجه به این‌که به هیچ ژانری تعلق ندارد، مفهوم «خارج از گونه بودن» دیدن یک چیز دیگر را هم برای منتقد فراهم می‌کند و آن این است که با نشان دادن پیکربندی غیرمحتمل مکانی، که مرکز معناهای وابسته به متن است و چشم در لحظه و فوراً آن‌را تشخیص می‌دهد، پیش از آنکه حامل معناهای تفسیر گونه گردد. 

نمایشگاه مروری بر آثار مهدی سحابی با کیوریتوری مژده طباطبایی، به همت گالری مژده با همکاری بنیاد مهدی سحابی و موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شده است. در این نمایشگاه ۱۲۶ اثر از مهدی سحابی بر دیوارهای سه گالری موزه هنرهای معاصر تهران نشسته و بخش ادبی در رمپ ورودی به مخاطبان خوش آمد می‌گوید. 

دو کتاب مروری بر آثار مهدی سحابی شامل ۳۱۰ اثر و تکاپوی واژه، مجموعه مقالات درباره نگاه تصویری و ادبی مهدی سحابی هم زمان با این نمایشگاه منتشر شده است. این نمایشگاه تا ۲۸ آذرماه پذیرای هنردوستان است.