کتاب «سرایش موسیقی ایرانی» سرنوشت نامشخصی دارد/ ناشران تمایلی به انتشار کتب موسیقی ندارند/ منابع علمی موسیقی ایرانی غنی نیست

به گزارش خبرنگار ایلنا، موسیقی ایرانی یکی از قدیمی‌ترین هنرهای کشور است که قدمت آن به هزاران سال قبل می‌رسد. اما موسیقی ردیف دستگاهی که از بطن موسیقی ایرانی به وجود آمده قدمت کمتری دارد و سرآغاز آن را دوران قاجار می‌دانند که زمان حیات علی‌اکبرخان فراهانی بوده است. 

با وجود آنکه درباره موسیقی ردیف دستگاهی (در مقایسه با موسیقی گذشته ایران) اسناد و منابع بیشتری وجود دارد، اما همواره اختلاف نظرهایی درباره مباحث مختلف آن وجود داشته و هنوز هم چنین است. این‌عدم اتفاق نظرهای گاه به گاه، بی‌شک به نفع کلیت موسیقی نیست و شاید بتوان با ارائه آثار تخصصی مکتوب بخشی از خلا ایجاد شده را جبران کرد؛ که البته موسیقی دستگاهی ایران از گذشته تاکنون، همواره با کمبود منابع تخصصی مکتوب مواجه بوده است. این کاستی هنرجویان و دانشجویان را در فراگیری مباحث مختلف دچار سردرگمی خواهد کرد و باعث می‌شود مدرسان و اساتید نیز در نوع تدریس مقولات مهمی چون ردیف در سازهای مختلف، سلیقه‌ای عمل کنند و گاه دست به ابداعاتی بزنند که فاقد ابعاد و استانداردهای آکادمیک است. از سوی دیگر تعدد سازهای ایرانی و غیر ایرانی بر کاستی‌هایی موجود در عرصه نشر و تالیف افزود است. 

نستوه رمضانی (نوازنده تار و سه‌تار و مدرس دانشگاه) که از محضر اساتیدی چون علی بدخشان، بهروز همتی، شهرام میرجلالی و هوشنگ ظریف بهره برده، یکی از افرادی است که علاوه بر فعالیت‌های اجرایی و همکاری با افراد و گروه‌ها در زمینه آموزش، نگارش و تالیف کتب آموزشی نیز فعال است. 

«سلفژ موسیقی ایرانی» به قلم نستوه رمضانی، کتابی است آموزشی که در اسفندماه سال ۱۳۹۵ منتشر شده و با توجه به مباحث و موضوعاتش برای هنرجویان موسیقی اعم از هنرجویان آموزشگاه‌های آزاد، هنرستان‌ها، دانشگاه‌ها اثری مناسب است. 

نستوه رمضانی که پس از چاپ کتاب «سلفژ موسیقی ایرانی» در سال ۱۳۹۵ اثر دیگری را منتشر نکرده، از مصائب و نابسامانی‌های بازار نشر گفت و درباره دلایل اهمیت کتابش توضیحاتی ارائه کرد. 

وی درباره آخرین فعالیت‌هایش گفت: کتابی را در دست انتشار دارم که عنوان آن «مدشناسی و مدگردی در موسیقی ایرانی» است. در بخشی از این اثر به مدشناسی و مدلاسیون‌هایی که در هر دستگاه موسیقی ایرانی وجود دارد، پرداخته‌ام. بخش دیگر کتاب نیز به پیشنهاداتی برای مرکب‌خوانی از دستگاهی به دستگاه دیگر اختصاص دارد. 

پس از انتشار کتاب «سلفژ موسیقی ایرانی» اثر دیگری را روانه بازار نشر کرده‌اید؟ 

من در سال ۱۳۹۵ با سازمان فنی و حرفه‌ای برای تالیفی کتابی با عنوان «سرایش موسیقی ایرانی» قراردادی امضا کردم. در ادامه مراحل نگارش و تالیف اثر، توسط من به پایان رسید و اثر مذکور را به مسئولان مربوطه تحویل دادم و طبق صحبت‌هایی که داشتیم قرار بود این اثر منتشر شود. اما اتفاقی افتاد که مانع انتشار آن شد. آن اتفاق این بود که رشته موسیقی ایرانی در فنی و حرفه‌ای ایجاد نشد و باعث شد زحماتی که برای این اثر مکتوب کشیدم، عقیم بماند؛ لذا کتاب «سرایش موسیقی ایرانی» همچنان وضعیتی نامشخص دارد و هنوز منتشر نشده است. 

البته به جز فنی و حرفه‌ای مراکز آموزشی دیگر نیز در حال دایر کردن رشته‌هایی با محوریت موسیقی هستند. شاید بتوانید با آن‌ها وارد تعامل شوید. 

بله. سال گذشته در وزارت ارشاد، بخش کار و دانش که آن‌ها نیز دوره‌های موسیقی برگزار می‌کنند، گفتند ما نیز می‌خواهیم در رابطه با رشته‌هایی که داریم کتاب تالیف کنیم و طی صحبت‌هایی که داشتیم بخش سرایش آن را به من سپردند و من نیز این کتاب را برای دوره کار و دانش تالیف کردم و طبق روالی که وجود دارد آن را به مسئولان مربوطه تحویل دادم، اما نمی‌دانم چه زمانی قرار است منتشر شود و آیا اصلا این اتفاق رخ خواهد داد یا خیر. جالب اینجاست که با وجود به سرانجام رسیدن این اثر مکتوب، هنوز قراردادی با من قید نشده و هیچ مبلغی را بابت این اتفاق دریافت نکرده‌ام. 

موضوع این است که در بخش‌های آکادمیک چه هنرستان‌ها و دیگر مراکز آموزشی دولتی، غیر دولتی و چه در دانشگاه‌ها، هرچه بر تعداد رشته‌های موسیقی می‌افزاییم در مقابل با کمبود منابع مکتوب مواجه می‌شویم. 

بله متاسفانه همینطور است. 

همه اینها در حالی است که بازار نابسامان نشر در دوران کرونا وضعیت بدتری پیدا کرده است. با این حساب وزارت ارشاد و دیگر بخش‌های زیر مجموعه سوبسید یا حمایتی را برای نویسندگان و مولفان در نظر نگرفته‌اند؟ 

به هیچ عنوان چنین اتفاقی رخ نداده و چنین حمایت‌هایی وجود ندارد و این را بر اساس تجارب قبلی خودم می‌گویم. زمانی که می‌خواستم کتاب «سلفژ موسیقی ایرانی» منتشر کنم از سوی هیچ نهاد یا مرکزی حمایت نشدم و فقط تشکر می‌کردند و می‌گفتند دست شما درد نکند و زحمت کشیدید. 

واکنش انتشارات‌ها چه بود و تا چه حد از شما حمایت کردند؟ 

واقعا هیچ انتشاراتی حاضر به سرمایه‌گذاری برای چاپ و نشر کتاب نبود و برای جلب حمایت به بسیاری از آن‌ها مراجعه کردم و متاسفانه هیچ اتفاق مثبتی صورت نگرفت. در نهایت پس از جستجوی بسیار، انتشارات سوره مهر بود که حاضر به همکاری شد. این اتفاق نیز فقط به لطف و زحمات آقای رضا مهدوی میسر شد. ایشان در آن مقطع در انتشارات سوره مهر بودند و از آنجایی که خودشان نیز موزیسین و نوازنده هستند نظر مثبتی نسبت به اثر داشتند و در نهایت آن را منتشر کردند. 

پس از همکاری با انتشارات سوره مهر دیگر برای همکاری مجدد با مسئولان مربوطه در این بخش تعامل نکردید؟ 

خبر دارم که مدیر سوره مهر گفته است که این انتشارات دیگر کتب موسیقی را طبق روال گذشته و با آن گستردگی منتشر نخواهد کرد. 

اینکه کتاب «سولفژ موسیقی ایرانی» بر اساس موسیقی دستگاهی کشور مبحث سولفژ را بررسی می‌کند، اتفاق خوبی است. آیا پیش از انتشار این اثر کتب مشابه دیگری نیز در این زمینه منتشر شده است؟ 

قبل از من آقای حسین مهرانی نیز کتابی را با همین موضوع منتشر کرده، اما نگرش ما در این دو اثر نسبت به مقوله سولفژ متفاوت است. 

در کتاب «سولفژ موسیقی ایرانی» از چه منظری مبحث سولفژ را مورد بررسی قرار داده‌اید؟ 

من در این اثر سولفژ را آمیخته با موسیقی ردیف دستگاهی تالیف کرده‌ام. به این شکل که دانگ‌های نت‌های هر دستگاه مجزا و اصطلاحا دانه به دانه معرفی می‌شود، و در هر دانگ ابتدا فواصل متصلی که در دانگ هست مورد تمرین قرار می‌گیرد و سپس تمرینات فواصل منفصل مورد توجه قرار می‌گیرد و تمرینات آن ارائه می‌شود. در ادامه نیز مثال‌هایی از رپرتوارهای موسیقی ایرانی آورده شده است. 

چهار سال از انتشار کتاب «سولفژ در موسیقی ایرانی» گذشته و با توجه به اینکه آثار کمی در این زمینه منتشر شده، درباره بازخوردهای علمی آن توضیح دهید؛ اینکه آموزشگاه‌های موسیقی تا چه حد از آن به عنوان منبع و رفرنس استفاده کرده‌اند. 

خوشبختانه آنطور که شنیده‌ام اهالی موسیقی نظر مثبتی نسبت به اثر داشته‌اند. درباره مقدار فروش آن نیز از نشر پارت و دیگر انتشارات‌ها سوال کرده‌ام و پاسخشان این بوده که فروش قابل قبولی داشته است. 

با این حساب کتاب به چاپ مجدد رسیده است. 

خیر. به این دلیل که تیراژ آن در نوبت اول ۲۵۰۰ نسخه بوده و اثری تخصصی محسوب می‌شود، هنوز به چاپ دوم نرسیده است. 

با توجه به اینکه مدتهاست بر مقوله آموزش و تدریس در دانشگاه و آموزشگاه‌ها متمرکز هستید از کم و کیف وجود منابع مکتوب در زمینه موسیقی ردیف دستگاهی بگویید. 

متاسفانه در زمینه منابع علمی موسیقی ایرانی غنی نیستیم و با کمبودهای بسیار مواجهیم. به عنوان مثال درمورد چند صدایی در موسیقی ایرانی با منابع بسیار محدودی مواجهیم. درمورد تحلیل مُدال ردیف نیز کمبودهای بسیار داریم. موضوع دیگری که وجود دارد و گاه نادیده گرفته می‌شود این است که به طور کلی در زمینه مسائل و مباحث تئوریک اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد. به عنوان مثال درباره نگاهی که نسبت به مقوله ردیف میان صاحب‌نظران وجود دارد، تفاوت‌های بسیار دیده می‌شود. البته تفاوت‌ها محدود به مواردی که گفتم نیست و در مباحث و مقولات دیگر نیز وجود دارد، و خب همه اینها کار را از جوانب مختلف دشوار خواهد کرد، به همین دلیل لزوم پرداختن به این موضوعات از سوی تئوریسین‌ها به شدت احساس می‌شود. 

وجود نظرات مختلف درباره مقولات اصلی و اصولی موسیقی دستگاهی، طبیعتا از مقطعی به بعد هنرجویان و دانشجویان دچار سردرگمی خواهند شد و از طرفی برخی مدرسان دانشگاه‌ها نیز گاه با اعمال سلیقه‌های شخصی اقدام به تدریس مباحث مهم خواهند کرد که این موضوع نیز یکی از مواردی است که موسیقی دستگاهی ایران را پس از مقطعی دچار آسیب خواهد کرد. از سوی دیگر آموزشگاه‌های موسیقی سطح کشور نیز به طرز چشم‌گیری در حال افزایش هستند، که این اتفاق نیز غیرمستقیم بر کم و کیف مقوله آموزش تاثیرات منفی خواهد داشت. 

بله افزایش آموزشگاه‌ها نیز یکی دیگر از اتفاقاتی است که وجود دارد. البته باید یادآور شوم که شدت این اتفاق در شهرستان‌ها بیش از تهران است که دلیل آن مافیایی است که در صدور مجوز آموزشگاه‌ها وجود دارد. موضوع این است که آن اساتیدی که باید صلاحیت افراد را برای تاسیس آموزشگاه در تهران تایید کنند، خودشان همگی آموزشگاه دارند، لذا متقاضیان را به چشم دیگر می‌نگرند و نمی‌خواهند برای خودشان رقیب اقتصادی درست کنند، اینگونه است که می‌بینیم مجوز آموزشگاه در شهرستان‌ها به راحتی صادر می‌شود اما در تهران با پیچیدگی‌ها و مشکلات متعدد مواجه است. لذا ارشاد باید افرادی را اتنخاب کند که خودشان صاحب آموزشگاه نیستند. 

در حال حاضر اثر جدیدی را در دست نگارش یا تالیف ندارید؟ 

کتابی را در دست انتشار دارم که عنوان آن «مدشناسی و مدگردی در موسیقی ایرانی» است. در بخشی از این اثر به مدشناسی و مدلاسیون‌هایی که در هر دستگاه موسیقی ایرانی وجود دارد، پرداخته‌ام. بخش دیگر کتاب نیز به پیشنهاداتی برای مرکب‌خوانی از دستگاهی به دستگاه دیگر اختصاص دارد. این اثر را در آینده منتشر می‌کنم.