در افتتاحیه مجازی نمایشگاه «رقص قلم» مطرح شد؛
روایت هنرمندان خوشنویس از ظرفیت‌های فرا مرزی «خوشنویسی»
آیین افتتاحیه مجازی نمایشگاه «رقص قلم» در قالب گفتگوی آنلاین با برخی هنرمندان داخلی و خارجی حاضر در این رویداد برگزار شد.
به گزارش ایلنا، در ابتدای این برنامه مجازی، مجری برنامه گفت: نمایشگاه «رقص قلم» به هنر خطاطی در جاده ابریشم می‌پردازد. این سعادت را داریم که با آثار متددی از هنرمندان بیش از 30 کشور دنیا در خدمت مخاطبان باشیم و آن‌ها را با هنر خطاطی این هنرمندان در جاده ابریشم آشنا کنیم. هنری که به قدمت نگارش و فرهنگ در این منطقه جغرافیای وجود داشته است. هنری که در بین ادبیان و فرهیختگان کشورمان هم جایگاهی بس مهم و بزرگ داشته است.
وی توضیح داد: آثاری از هنرمندانی از کشورهای آذربایجان، فرانسه، قزاقستان، اسپانیا، تاجیکستان، ازبکستان، لهستان و همچنین بزرگمردانی از خطه پاک ایران‌زمین در این نمایشگاه عرضه خواهد شد. علاوه بر نمایش آثار این بزرگان افتخار این را داریم که با برخی از این بزرگان گفت‌وگو هم داشته باشیم تا بیشتر با جزییات فرهنگی هنر خطاطی در این منطقه آشنا شویم. اولین گفتگوی لایو در این قالب را با استاد یداالله کابلی خوانساری گرانقدر خواهیم داشت که هنری بی‌بدیل در این حوزه دارند.
غیر از هنر، تاجی بر سر آفرینش نیست
یدالله کابلی خوانساری هنرمند پیشکسوت ایرانی در حوزه خطاطی در گفت‌وگویی آنلاین درباره فعالیت‌های خود توضیح داد: من یدالله کابلی خوانساری و متولد خوانسار هستم. حدود نیم قرن است که در مجموعه انجمن خوشنویسان ایران به‌عنوان استاد و عضو شورای‌عالی ارزشیابی حضور دارم. در شورای ارزشیابی میراث فرهنگی و وزارت ارشاد هم سالیان طولانی حضور داشته‌ام و افتخار دارم که در این مسؤولیت کوشش‌های فراوانی را برای خوشنویسی کشور برعهده داشته‌ام. این افتخار را هم دارم که به‌عنوان نماینده فرهنگی یونسکو بتوانم در چشم‌انداز درخشانی که این کمیسیون عالیقدر برای تحکیم مبانی فرهنگی و هنری کشورهای دنیا و به‌خصوص منطقه جاده ابریشم ترسیم کرده است، توفیق خدمت داشته باشم.
کابلی ادامه داد: گمان می‌کنم اگر بگوییم غیر از هنر، تاجی بر سر آفرینش نیست، سخنی به گزافه نگفته‌ایم. در همین راستا هم شاهدیم تحکیم روابط فرهنگی با کشورهای منطقه راه ابریشم که با مدیریت مدبرانه دکتر ایوبی در پیش رو داریم، محصول ارزش‌های بنیادین «هنر خطاطی» است. هنری که در اشتراکات دیرینه ایران و کشورهای راه ابریشم، نقشی دیرینه داشته است و گمان می‌کنم دنیای هنر بدون مرز جغرافیای، سیاسی و حتی اجتماعی، غنی‌ترین فضای گفت‌وگویی است که نیازی به ترجمان ندارد و در هر گوشه از عالم محبوبیت خاص خود را دارد. «هنر» ژرف‌ترین گفت‌وگو میان انسان‌های صاحب دل و فرزانه در تاریخ بشر محسوب می‌شود که احساسات تابنده خود را در عرصه‌های مختلف فرهنگی وهنری ارائه کرده و آثارشان مایه فخر بشریت شده است.
این هنرمند پیشکسوت حوزه خطاطی افزود: انسان‌ها همیشه برای معنا بخشیدن به زندگی و جلوه‌های پویای ذهنی خود، در جستجوی تحولات درونی خود بوده‌اند. هنر به‌عنوان یک ودیعه الهی، بروز و ظهور شورانگیزترین و ژرف‌ترین بازتاب‌های درونی انسان‌ها به دنیای بیرون بوده است. هنر حاصل تفکر و تعمق جان‌های شیفته و عقل‌های سرمستی است که با سیروسلوک و کشف و شهود بسیار زیاد توانستند آثاری را خلق کنند. پیدایش خط یکی از مهم‌ترین دستاوردهای تاریخ بشر از این منظر بوده است که در طول تاریخ بشر و در هر سرزمینی به ثبت و ضبط رویدادها و احوالات و به‌خصوص مفاهیم ادبی و اخلاقی و فرهنگی و حتی سیاسی اختصاص یافته است. با این پیش‌زمینه می‌توان گفت نام ایران و ایرانی در گذشته تاریخ، بخش عمده‌ای از کتاب فرهنگستان جهان را به خود اختصاص داده است.
وی توضیح داد: کتاب «سهم ایرانیان در پیدایش و آفرینش خط» که در حدود 960 صفحه به معرفی هنرمندان و آثار آنان پرداخته را باید معرفی کنیم. چراکه این تحول که ما آن را قدسی می‌پنداریم با تاریخی حدود 1400 ساله نقش مهمی در تحکیم مفاهیم فرهنگی و ادبی و هنری و آیینی ما را عهده‌دار بوده است. اگر بخواهیم تنها یک نمونه مستند و معتبر را که همه جهان به آن ایمان دارند را در این زمینه معرفی کنیم کتاب «هزار سال مصحف ایران» است که به‌کوشش شادروان نجفی مرعشی شوشتری تدوین و منتشر شده است. این مجموعه دربرگیرنده 186 جلد قرآن کریم است که با نوشتن آیات وحی به‌دست هنرمندان سترگ و برجسته تاریخ سرزمین ما به ثبت رسیده و موجود است. این 186 جلد قرآن تنها قرآن‌هایی است که در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است. شما به هر گوشه از جهان سفر کنید که با نام ایران و ایرانی آشنا باشند، تمام محققان و پژوهشگرانی که در این حوزه رشد کرده و بالیده‌اند و صاحب رساله و کتاب بوده‌اند، بر این سابقه مهر تأیید می‌زنند. مانند خانم آن‌ماری شیمل که در سیر تحول و تطور خوشنویسی ایرانی کتابی مبتنی بر شرح فعالیت بزرگان این هنر را در 460 صفحه تألیف و منتشر کرده است. این‌ها همه نشانه‌هایی بارز و روشن از جایگاه ایران در میان کشورهای اسلامی به‌خصوص از منظر هنر خوشنویسی است.
کابلی در ادامه تأکید کرد: اگر بخواهیم شرح کوچکی از این رسالت تاریخی را بیان کنیم، می‌توانیم به شیوه‌های مختلفی که حیات خوشنویسی را دوام و قوام بخشیده است اشاره کنیم؛ مانند قلم محقق، ریحان، نسخ، ثلث، رقاع، تعلیق، نستعلیق و شکسته. همه این اقلام در کشور ما به‌دست بزرگانی که خلق و ابداع‌شان را عهده‌دار بودند ماندگار شدند و امروز، هم در ایران و هم در اقصی نقاط جهان با این میراث آشنا هستند.
وی افزود: اساتیدی همچون بیضاوی شیرازی، خواجه تاج‌الدّین سلمانی اصفهانی و میرعلی تبریزی که واضع خطوط تعلیق و نستعلیق بوده‌اند. یا شفیعا و شاملو که مبدع خط شکسته بودند، یا سلطان علی مشهدی و میرعلی هروی، یا هنرمند بزرگ قرن دهم میرعماد حسنی که خوشنویسی ایران را با قابلیت‌ها و قانون‌مندی خط خودش از مرزها عبور داد.
کابلی تصریح کرد: اگر امروز کسانی هستند که در این خطوط مدعی هستند، می‌دانند که ریشه این خطوط متعلق به این سرزمین است. حدود 400 سال است که استادان بنامی در سایه‌سار کوشش و تلاش و خلاقیت این هنرمندان بزرگ تاریخ سرزمین‌مان، آثار درخشانی را خلق کرده‌اند. این میراث از ریشه‌های مشترک کشورهای مسیر جاده ابریشم محسوب می‌شود که نقش گسترده در دوره‌های گذشته تمدن تاریخ بشر داشته است. این «هنر» بر بال شعر و ادب و حکمت و فضیلت هنرمندان صاحب‌دل این کشورها همواره در پرواز بوده است. این هنر یک ودیعه الهی است که بادستاوردهای بسیار درخشان میان کشورها اشتراکات و تعاملاتی را رقم زده است.
وی در پایان افزود: برگزاری نمایشگاه «رقص قلم» می‌تواند تشکری بزرگ را برای کشورهای متمدن و برجسته‌ای که صاحب کرسی خوشنویسی هستند به همراه داشته باشد. کشورهایی مانند ترکیه، چین، ژاپن و کشورهایی که اصولا در کار خوشنویسی به‌عنوان هنر قدسی، فعالیت دارند و هنرمندان بزرگی را هم در جامعه خود دارند. خوشنویسی امروز زبان فهم و ادب همه ملت‌های دنیا است. به‌خصوص کشورهای متمدن که با ارتباطات دیجیتالی همراه هستند، هرگز در بیان نوشتاری خود، جز با قلم خوشنویسی و جز با تحریر نوشتاری، با دیگران روبه‌رو نمی‌شوند. من در جشنواره جهانی خوشنویسی که در مسکو برگزار شد و 56 کشور در آن حضور داشتند و من نماینده ایران بودم، شاهد بودم که خوشنویسی به‌عنوان یک هنر معنایی و مفهومی در تمام دنیا ساری و جاری است و همواره در تاریخ به‌عنوان هنری که حاصل کوشش دست و دل و هم‌سویی احساسات درونی یک هنرمند است، نقشی جاودانه داشته است. با توجه به ظرفیتی که در فضای آموزشی خودمان هم داریم، به‌طور قطع این فعالیت می‌تواند در همه کشورها به‌خصوص کشورهای مسیر جاده ابریشم، به‌عنوان یک رویداد مهم فرهنگی نقش بهترین معرف را داشته باشد.
شرافت و نجابت خوشنویسی
بهمن پناهی هنرمند عرصه خوشنویسی نیز در این گفت‌وگو این‌طور بیان کرد که هرچند این هنر در غرب جایگاهی ندارد اما در این سال‌ها رجعتی به آن صورت گرفته است.
وی اظهار داشت: حدود بیست سال است که ساکن فرانسه هستم اما پیش از آن در ایران، خوشنویسی را تدریس می‌کردم.
پناهی درباره جایگاه هنر خوشنویسی در فرانسه گفت: خوشنویسی جایگاه و فضای عمده‌ای در کشور ما دارد. در غرب این هنر در تقسیم‌بندی کلاسیک جا ندارد و بیشتر به‌عنوان یک هنر دستی و کتاب‌آرایی شناخته می‌شود. بنابراین آن جایگاه خاص را به‌طور تاریخی ندارد، خوشنویسی در این کشورها یک جنبه فرعی داشته و مثل تئاتر و سینما جایگاه زیادی ندارد منتهی در این سال‌ها یک رجعتی به هنر خوشنویسی دیده می‌شود که این امر دو دلیل دارد؛ یکی شرافت و نجابت آن به‌عنوان هنر تاریخی انسان و دومی قرار گرفتن در رده هنرهای عام. این موضوعات باعث شده تا نگاه جدیدی به این هنر شود.
این هنرمند خوشنویس توضیح داد: من بارها از خوشنویسی به‌عنوان هنر انسانی نام برده‌ام. چون هنرهای دیگر همه در عصر انسان اولیه هم به نوعی وجود داشت اما پرورش پیدا نکرده بود. در واقع جوهره این هنرها در طبیعت وجود داشت در حالی‌که خوشنویسی زمانی زاییده شده که انسان ناطق شده، وقتی شروع به حرف زدن کرده پای نوشتار به میان آمده، بعد گرامر شکل گرفته، سپس خوشنویسی در این بستر زاییده شده و پرورش پیدا کرده است. پس می‌بینیم این هنر نسبت به هنرهای دیگر بسیار جدیدتر و ذاتا بر مبنای اندیشه، ادبیات، فلسفه و ... است. به‌طور کلی کسانی دارای هنر خوشنویسی بودند که باسواد بودند، تمام افراد جامعه خوشنویس نبودند، در حالی‌که یک فرد بیسواد هم می‌توانست نوازنده، نقاش و... باشد ولی یک آدم بیسواد هرگز نمی‌توانست خوشنویس حتی نسخه پرداز باشد؛ این نشان می‌دهد که ذاتا خوشنویسی با ادبیات، شعر، کلام و... عجین است. طبیعتاً این موضوع در همه فرهنگ‌ها بوده است.
پناهی بیان کرد: در فرانسه هم بحثی که بیشتر عنوان می‌شده این بوده است که کلام بزرگان ادبیات، خوشنویسی می‌شده است. بنابراین هرچند خوشنویسی در غرب ضعیف است ولی همچنان فعال است این هنر در همه فرهنگ‌ها و تمدن‌ها اصل است.
هنری برتر از موسیقی
این هنرمند ادامه داد: تقریبا همه از موسیقی به‌عنوان هنر جهانی یاد می‌کنند که یک زبان بین‌المللی دارد چون آن اصوات با زیبایی گوش هر انسانی را با هر فرهنگی در هر نقطه از جهان به ارتعاش درمی‌آورد و حداقلی از پیام و حس را منتقل می‌کند حتی اگر افراد به گرامر و زبان هنری آن موسیقی آشنا نباشند. یعنی حتی اگر یک موسیقی چینی هم گوش کنند حداقلی از حس را دریافت می‌کنند. ولی این امر جنبه احساسی دارد، بخش ناخودآگاه ذهن را تحریک می‌کند و به همین دلیل می‌تواند زبان بین‌المللی باشد. خوشنویسی یک جنبه دیگر دارد که آن جنبه آگاه ذهن است و با نوشته، اندیشه و فکر سر و کار دارد که یک ارتباط عمیق‌تری بین فرهنگ‌های مختلف ایجاد می‌کند. هندسه موزونی از تصویر خط ایجاد می‌کند، در عمق آن هم کلام و اندیشه است پس این موارد می‌توانند در یک لایه عمیق‌تر، فرهنگ‌ها را به‌هم نزدیک کنند. این زبانی است که هم بخش خودآگاه و هم بخش ناخودآگاه انسان با آن درگیر می‌شود. با اینکه موزیسین حرفه‌ای هستم اما می‌توانم بگویم عمق و کارآیی خوشنویسی بیشتر است.
وی در پایان گفت: به‌عنوان عضوی از خانواده فرهنگ و هنر ایران بزرگ باید بگویم ظرفیت و توان ما در فرهنگ و هنر بسیار زیاد است. خوشحالم که حرکت‌های این چنینی شکل می‌گیرد. امیدوارم این حرکت مورد استقبال قرار بگیرد.
خوشنویسی، بازآفرینی در میدان هنر را تداعی می‌کند
خانم گلخایو از هنرمندان ازبکستانی حاضر در رویداد «رقص قلم» درباره فعالیت‌های خود توضیح داد: من تحصیلکرده رشته هنر و طراحی از موسسه ملی در کشور مغولستان هستم. من در این موسسه خطاطی و طراحی خوانده‌ام و خوشنویسی و مینیاتور را هم مورد مطالعه قرار داده‌ام. در حال حاضر هم در همین موسسه مشغول تدریس در حوزه خوشنویسی هستم. من معمولا در زمان‌های خالی روز علاقه‌مندم مینیاتور و خطاطی کار کنم و خوشحالم که توانستم در فستیوال خوشنویسی «رقص قلم» حضور داشته باشم.
وی افزود: کتابی را در ارتباط با خوشنویسی کوفی به رشته تحریر درآورده‌ام و در ادامه رشته تحصیلی‌ام، علاقه‌مند هستم تا مقطع دکترا این هنر را ادامه دهم و آن را به حد اعلی برسانم.
گلخایو درباره تاریخ هنر خوشنویسی در کشور ازبکستان مورد پرسش قرار گرفت که پاسخ را به استاد خود واگذار کرد. خانم سیدا استاد خانم گلخایو در این‌باره توضیح داد: هنر خوشنویسی یکی از هنرهای باسابقه در کشور ما است و جوانان هنرمند هم بسیار علاقمند به این هنر شده‌اند. گویی خوشنویسی، بازآفرینی در میدان هنر را برای‌شان تداعی می‌کند. به‌خصوص که هنرهایی همچون مینیاتور هم با خطاطی تلفیق شده و فضاهای جالبی را به‌وجود آورده است. در کشور ازبکستان بحث تحریر کتاب و نگارش بر روی برگه‌های کاغذی در حال حاضر علاقمندان بسیاری دارد. به‌خصوص که خطاطی در حوزه نگارش کتاب بسیار کمک می‌کند و جزو هنرهای محبوب در ازبکستان محسوب می‌شود.
مقایسه میان نقش و جایگاه هنر «خوشنویسی» در قیاس با دیگر هنرها در کشور ازبکستان، پرسش دیگری بود که خانم سیدا در پاسخ گفت: بیشتر شاهد فضاهای تلفیقی هستیم. هنر خطاطی امروز در حوزه‌هایی چون معماری و مینیاتور بسیار مورداستفاده قرار می‌گیرد.
خانم سیدا افزود: هنر خوشنویسی به‌خوبی در ازبکستان، در حال رشد است و به‌عنوان نمونه می‌توان به فعالیت موسسه ما اشاره کرد که علاقمندان بسیاری در آن کار می‌کنند.
وی ادامه داد: با توجه به اهمیت هنر خوشنویسی، این هنر یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌ها برای توسعه تعاملات میان کشورهای جاده ابریشم می‌تواند باشد.
خوشنویسی اسلامی در اسپانیا به‌عنوان یک میراث مطرح می‌شود
خانم نوریا گارسیا هنرمند اسپانیایی حاضر در نمایشگاه «رقص قلم» درباره حوزه فعالیت‌های هنری خود گفت: من اصالتا اهل اسپانیا هستم اما خوشنویسی را در کشور ترکیه آغاز کردم و بعد از آن در فرانسه ادامه دادم. در فرانسه همچنان در حوزه تحقیق، تدریس و آموختن خوشنویسی فعال هستم.
این هنرمند اسپانیایی درباره خوشنویسی اسلامی توضیح داد: خوشنویسی اسلامی در اسپانیا به‌عنوان یک میراث مطرح می‌شود که میراثی گرانبها از تاریخ دور نیز به حساب می‌آید. بعد از سفری که به کشور مراکش داشتم به خوشنویسی اسلامی علاقمند شدم و بعد از آن در موسسه‌ای در ترکیه به خوشنویسی پرداختم. موسسه‌ای عثمانی – ترکی که تحت نظر استاد محمد زکریا در آن خوشنویسی را آغاز کردم. تقریبا می‌توان گفت بحث خوشنویسی اسلامی در اسپانیا رو به فراموشی بود، کمااینکه زمانی بحث خوشنویسی آندلسی مطرح بود که امروز دیگر وجود ندارد.
گارسیا درباره جایگاه هنر «خوشنویسی» در مقایسه با هنرهای دیگر در کشور اسپانیا گفت: اگر بخواهم درباره خوشنویسی لاتین صحبت کنم، باید بگویم چیز قابل توجهی امروز وجود ندارد. بحث خوشنویسی لاتین در کشورهایی مانند بریتانیا و فرانسه و ایتالیا دنبال می‌شود اما در اسپانیا، این هنر، هنری از بین‌رفته است. در حوزه طراحی تا حدودی بحث خوشنویسی لاتین مورد استفاده قرار می‌گیرد که واقعا شایان ذکر نیست. آنچه به‌عنوان خوشنویسی در کشورهای اسلامی در جریان است و زنده مانده است در اسپانیا نیست.
این هنرمند درباره پیشینه خوشنویسی اسلامی در اسپانیا هم گفت: از قرن یازدهم بحث خوشنویسی اسلامی در اسپانیا آغاز شد و در حدود قرن چهاردهم رو به پیشرفت بیشتر گذاشت. این شکوفایی باعث پدیدار شدن خوشنویسی آندلسی شد که بسیار عمیق و بسیار زیبا است. این یک میراث بسیار گرانبها را بجا گذاشته است. یکی از نمونه‌های زیبای این هنر خوشنویسی در مسجد الحمرا است که می‌توان به تماشای آن رفت. این مدل از خوشنویسی که برای قرآن استفاده شده است را می‌توان دید و لذت برد. فرهنگ خوشنویسی در این حوزه جغرافیایی، یک فرهنگ فعال بوده است اما از مقطعی این هنر به سمت فراموشی رفت.
گارسیا درباره تلفیق هنر خوشنویسی با دیگر هنرها در اسپانیا هم توضیح داد: همان‌طور که اشاره کردم، بحث خوشنویسی در هنر معماری قصر «الحمرا» بسیار مشهود است که یک ترکیب خوب میان معماری و خوشنویسی محسوب می‌شود. هارمونی بسیار خوبی هم بین آن‌ها برقرار شده است که بسیار دقیق و زیبا است. بحث مینیاتور را درحوزه هنر آندولسی نداریم و فعال نیست، اما در بحث کتاب‌نگاری و معماری، هنر خوشنویسی ترکیب شده است.
این هنرمند اسپانیایی درباره برگزاری نمایشگاه «رقص قلم» هم گفت: فکر می‌کنم همه هنرها می‌تواند کشورها و ملت‌ها را به هم نزدیک کند. ولی هنر خوشنویسی به‌عنوان یک هنر مفهومی و معناگرا قطعا می‌تواند تأثیری بی‌نظیر داشته باشد و نشان دهد خلاقیت‌ها می‌تواند فراتر از مرزها برود.
وی در پایان گفت: علاقه‌مندم از کمیسیون ملی یونسکو در ایران تشکر کنم بابت دعوت به این رویداد و برگزاری چنین نمایشگاهی و امیدواریم به موفقیت‌هایی که می‌تواند در این رویداد حاصل شود.
