کشف آثار سده‌های پنجم تا دهم هجری در معماری دستکند زیرزمینی تفرش
مدیر کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی از کشف آثار جدیدی در شهر زیرزمینی تفرش در کاوش‌های یک هفته اخیر خبر داد.
به گزارش ایلنا، مصطفی مرزبان (مدیر کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی) گفت: دستکند زیرزمینی تفرش در زیر بافت امروزی شهر تفرش واقع شده و با ٢٠٠ هکتار وسعت یکی از وسیع‌ترین محوطه‌های زیرزمینی در ایران و خاورمیانه است.
مدیر کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی اظهار داشت: به گفته دکتر موسوی نیا، سرپرست برنامه کاوش باستان‌شناسی دستکند زیرزمینی تفرش با استناد به داده‌های باستان‌شناسی این دستکند در دوره سلجوقی ساخته شده و تا دوره صفوی مورد استفاده قرار گرفته است.
مرزبان افزود: با استناد به مطالعات مردم‌شناسی، این محوطه با حدود ۲۰۰ هکتار وسعت، وسیع‌ترین محوطه زیرزمینی است که تاکنون از کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران گزارش شده است.
مرزبان در ادامه افزود: مطبق بودن این محوطه، وجه دیگری از اهمیت دستکند زیرزمینی تفرش است. در اولین فصل کاوش باستان‌شناسی محوطه، از سه طبقه از مجموع طبقات محوطه شناسایی و مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفت.
او اظهار داشت: تاکنون یک فصل کاوش باستان‌شناسی در تابستان ١٣٩٨ در این محوطه انجام گرفته و دومین فصل کاوش آن اکنون درحال انجام است.
مدیر کل میراث‌فرهنگی استان مرکزی گفت: با استناد به داده‌های باستان‌شناسی، این محوطه در دوره سلجوقی مورد استفاده قرار می‌گرفته است و پس از این دوره برای همیشه مسدود شده، البته کشف شواهدی از دوره ایلخانی تا قاجار در طبقات فوقانی محوطه نشان می‌دهد احتمالا فضاهای فوقانی به صورت محدود در این ادوار مورد استفاده‌های گوناگونی قرار می‌گرفته است.
مرزبان به افتتاح همزمان دو بخش عمومی و اختصاصی از دیگر اقدامات در حال انجام در دستکند زیرزمینی تفرش اشاره کرد و گفت: در فاز عمومی، با دسترسی راحت، بخشی از محوطه به منظور بازدید عموم افتتاح خواهد شد و در فاز اختصاصی بخشی از محوطه به منظور بازدید تخصصی‌تر فضاها و چالش زیست در فضاهای دستکند افتتاح می‌شود.
مرزبان افزود: با وجود کاوش‌های باستان شناسی تا به امروز شاهدی قطعی از کاربری محوطه یافت نشده است با این حال وسعت محوطه و منطبق بودن فضاهای معماری، که نیاز به نیروی کار فراوانی داشته است، نشان‌دهنده غایتی متعالی و کاربری ویژهای در دوره سلجوقی بوده است.
او اظهار داشت: دومین فصل کاوش باستان‌شناسی در شهر زیرزمینی تفرش با هدف کشف طبقات اصلی محوطه و فهم ساختار معماری آن در کنار کشف شواهدی از کاربری محوطه در پاییز ١٣٩٩ آغاز شد.
مدیر کل میراث‌فرهنگی استان مرکزی افزود: در نتیجه بررسی‌ها و کاوش‌های فصل جاری، شواهدی از طبقات اصلی محوطه یافت شد که شامل فضاهای معماری مسکونی با اتاق‌هایی به ابعاد میانگین ٣ در ٤ متر، چاه‌ها و دسترسی فضایی به طبقات زیرین، شواهدی از قنات قدیمی شهر و یک آب انبار از مهمترین یافته‌های فصل دوم کاوش در دستکند زیرزمینی تفرش است.
او با اشاره به کشف قطعه سفال‌هایی از دوره سلجوقی در بافت اصلی محوطه گفت: این آثار نشان می‌دهد این دستکند در این دوره استفاده شده و با استناد به پرشدگی‌های پیشین در این دوره مسدود شده است.
او اظهار داشت: همزمان با کاوش‌های باستان‌شناسی، عملیات ساماندهی و آماده‌سازی محوطه برای بازدید عموم نیز در دستور کار قرار گرفته است.
شهرهای زیرزمینی نمونه‌های کم نظیری از نبوغ مردمان در حوزه دفاعی و پدافند غیرعامل هستند و این بخش از معماری کهن با دالان‌های تودرتو و رازناک و معماری ماهرانه و عجیب از جاذبه بالایی برای رونق گردشگری برخوردار است.
دستکندها با هدف ایجاد سرپناه مردمان شهرها در ناملایمات محیطی و خطر حمله دشمنان ایجاد می‌شد و ویژگی بارز آنها این است که بدون استفاده از هیچگونه مصالح انسان ساخت و تنها با استفاده از ابزارهای دستی کندمان ایجاد شده‌اند و با گذر زمان همچنان مستحکم هستند و حرف‌های زیادی برای گفتن دارند.
هدف از ایجاد اغلب این دستکندها استتار محل زیست و خفای انسانی در برابر دشمنان خارجی بوده و محوریت اشتراک آنان در زمینه معماری، وجود کریدورهای تنگ و تاریک و متعدد است که جلوه عجیبی دارد، اما کار ویژه مهمی را در یک بازه تاریخی خاص در حفظ و بسط امنیت و زیست مردم آن خطه در ناملایمات حاکم برعهده داشته است.
