میانجیگری، محور غربی و محور منطقه‌ای

از زمان اوج گرفتن اختلافات ایران و آمریکا در خصوص برجام، برخی از کشورها اقداماتی برای میانجیگری انجام داده‌اند. یکی از این اقدامات سفر آبه شینزو نخست وزیر ژاپن به تهران و ملاقات با مقام‌های عالی جمهوری اسلامی ایران بود که پیام دونالد ترامپ را برای مذاکره بین دو کشور ارایه کرد. 

در اقدامی دیگر فرانسه به نمایندگی از اروپا و برای حفظ توافق هسته‌ای سعی کرد که برای زمینه سازی دیدار و گفت‌وگو میان مقام‌های ارشد دو کشور، دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران و آمریکا را به هم نزدیک کند. فرانسه یک خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری را هم پیشنهاد کرد، اما به دلیل اینکه شرط جمهوری اسلامی ایران برای مذاکره با آمریکا برداشته شدن تحریم‌ها بود و آمریکا از این اقدام سر باز زد، تلاش فرانسه به نتیجه نرسید. 

محور متشکل از برخی کشورهای منطقه شامل عراق و پاکستان نیز برای میانجیگری وارد صحنه شدند که هدف آنها میانجیگری میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی و به تبع آن امارات متحده عربی بود. 

برخلاف تلاش‌های میانجیگرانه محور اول، میانجیگری محور دوم تا حدودی موفقیت آمیز بوده است. در شرایطی که سیگنال‌های مثبت از طرف جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی برای رفع اختلاف‌ها و کاهش تنش در حال رد و بدل شدن است و تحرکاتی در این زمینه صورت گرفته است، اخبار حاکی از ظهور دیگر بارۀ محور ژاپن - فرانسه برای حفظ توافق هسته‌ای منتشر شده است. دو کشوری که شانس خود را در گذشته امتحان کرده و به نتیجه نرسیده‌اند. 

هنگامی که برای کاهش تنش بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس امیدواری‌هایی بوجود آمده و زمینه برای حل بحران یمن فراهم شده است، شایسته این است که در تعامل با غرب و طرح‌های میانجیگرانه آن برای به اصطلاح حفظ توافق هسته‌ای و زمینه‌سازی برای مذاکره بین جمهوری اسلامی ایران و آمریکا، کاملا هوشیار بود. آمریکا، انگلیس و تا حدودی کشورهای دیگر غربی بیشترین نقش را در تنش‌های منطقه‌ای داشته‌اند و نمی‌توان باور داشت که در مسیر نزدیکی میان ایران و کشورهای خلیج فارس کارشکنی نکنند. بنابراین باید به هر طرح و نقشۀ جدید از سوی آنها با دیدۀ تردید نگریست.

باید مراقب بود که زرق و برق طرح‌های کشورهایی مانند فرانسه که هنوز به نتیجۀ ملموسی نرسیده است، رویکرد مسالمت آمیز جمهوری اسلامی ایران در قبال همسایگان را تحت تاثیر قرار ندهد. هر چند همسایگان نسبت به این رویکرد بی توجهی کرده‌اند، ولی به نظر می‌رسد سر آنها به سنگ خورده و حسن نیت جمهوری اسلامی ایران را جدی گرفته‌اند. 

مشکل طرح‌های ارایه شده از سوی کشورهای اروپایی این است که بی طرفانه نیست و کشور میانجیگر، خود در طرف مقابل قرار دارد. چنانچه فرانسه، آلمان و انگلیس بعنوان سه عضو اروپایی برجام، به تعهدات خود پایبند بودند، امکان اعتماد به آنها وجود داشت، ولی رویکرد آنها پیروی از آمریکا بوده است. ایران به حسن نیت کشورهای منطقه‌ای چون عراق و پاکستان، باور دارد، ولی چنین حسن نیتی را در نزد کشورهای اروپایی نمی‌بیند. اعتماد ایران به اروپا و در کل غرب، زمانی می‌تواند ترمیم شود که شاهد تحقق تعهدات آنها در قبال ایران باشیم. اجرای تعهدات یازده گانه اروپا که پس از نقض برجام از سوی آمریکا شکل گرفت، می‌تواند آغاز خوبی در این مسیر باشد. افکار عمومی در ایران زمانی می‌تواند اروپا را ببخشد که آنها تلاش صادقانه‌ای در مسیر کاهش درد و رنج مردم ایران داشته باشند و بجای اجرای تعهدات خود، در تروریسم اقتصادی آمریکا علیه مردم ایران مشارکت نکنند.  

علی امیدوار، کارشناس سیاسی