در سنت اسلامی تعقل و فهم بر ایمان تقدم دارد

یک استاد فلسفه گفت: در سنت و فلسفة اسلامی، فهم تقدم دارد و انسان باید بفهمد و سپس ایمان بیاورد و عاشق شود؛ چراکه ایمان بدون شناخت، کورکورانه و چشم بسته است.

به گزارش ایلنا در کرج، رسول رسولی‌پور، عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی در ششمین نشست از سلسله نشست‌های «افکار و احوال ما» که ظهر امروز در دانشگاه خوارزمی برگزار شد، گفت: درباره «فهم و عشق»، «فهم و ایمان» و یا «عقل و ایمان» تعابیر مختلفی در متون رسمی و کلاسیک قرون وسطی آمده است که بر اساس گزارش تاریخی، این‌که «ایمان بیاوریم تا بفهمیم» و یا «بفهمیم تا ایمان بیاوریم» از ابتدا بین پدران کلیسا منازعه وجود داشته است.

وی در این نشست که به همت اداره فعالیت‌های دینی، ادبی و هنری معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی استان البرز برگزار شد، افزود: در این راستا دو جریان فکری وجود دارد؛ یکی آن که فهم مقدمة عشق‌ورزی و محبت باشد؛ یعنی انسان از ابتدا مشاهده کند و بعد دل بسپارد و دیگر آن‌که ابتدا دل بسپارد و سپس برای این‌که این دلدادگی را بتواند بیان و توجیه کند باید بفهمد.

رسولی پور یادآور شد: «آگوستین» که از تأثیرگزارترین فیلسوفان و اندیشمندان مسیحیت است، تقدم ایمان بر فهم را صحه می‌گذارد و معتقد است که ایمان در جستجوی فهم است؛ یعنی انسان ابتدا ایمان می‌آورد و سپس به دنبال آن است که آن را بفهمد و صرفاً به ایمان و عشق بسنده نمی‌کند.

وی ادامه داد: برخلاف مشرب مسیحی که فهم بعد از ایمان قرار دارد - هرچند که در دیدگاه آگوستینی کمی تلطیف‌تر شده است و به فهم توجه می‌شود – در مشرب غالب فیلسوفان مسلمان، ایمان بعد از فهم است. در واقع با به وجود آمدن فلسفه اسلامی و تمدن اسلامی، تفکرات اسلامی در غرب گسترش یافته و در اختیار فیلسوفان بزرگ قرار گرفته و فهم پر رنگ‌تر شده است.

رسولی پور خاطر نشان کرد: در سنت و فلسفة اسلامی که ما وارثآن هستیم فهم تقدم دارد و انسان باید بفهمد و سپس ایمان بیاورد و عاشق شود؛ چراکه اگر انسان بدون شناخت ایمان پیدا کند، آن ایمان کورکورانه و چشم بسته است؛ همان‌طور که «یوستین شهید» اولین پدر کلیسا در قرن دوم میلادی از آن به عنوان ایمان کورکورانه یاد می‌کنند.

این استاد دانشگاه گفت: در غرب سنت آگوستینی حاکم بوده و «کی‌یرکگور» فیلسوف دانمارکی سنت آگوستی را به اوج خودش رسانده است. از نظر او ایمانی که فهم شده باشد ایمان نیست و مخالف تعقل است؛ ایمان یک نوع شناسایی نیست، حرکت با شور و شوق اراده است به طرف سعادت ابدی که همواره انسان خواستار آن است. اما در سنت اسلامی، به ویژه در شیعه، تعقل و فهم بر ایمان تقدم دارد.

وی ادامه داد: در این مباحث، ساحت اراده و باور انسان نیز مطرح می‌شود که از دیدگاه «جیمز» باورمندی ما ناشی از عشق و علاقة ماست و ما به چیزی باور پیدا می‌کنیم که می‌خواهیم به آن باور پیدا کنیم و این بدان بستگی دارد که شما به چه چیزی ایمان دارید. در ایمانِ به تعبیر آگوستینی و یا کی‌یرکگور اصلاً شناخت جایگاهی ندارد؛ همان‌طور که عرفا نیز از علم و شناخت صحبت نمی‌کنند بلکه به آگاهی انسان به معنای بیداری توجه دارند.

این استاد فلسفه یادآور شد: در مقطعی انسان اطلاعاتی را کسب می‌کند و با توجه به سنت فلسفی ما جانش را از این اطلاعات فربه می‌کند و اندیشه، معیار ظرفیت انسان‌ها می‌شود؛ به گونه‌ای که هر شخصی که اندیشه و تفکرش بیشتر باشد جانش فربه‌تر است؛ اما در برخی از سنت‌های دیگر، این شناخت، حجاب و مانع می‌شود.

وی افزود: در حال حاضر در دانشگاه‌ها هر که بیشتر کتاب نوشته باشد و علم داشته باشد عالم‌تر و ارجمندتر است. در حقیقت معیار ارزیابی انسان‌ها بر اساس دانش است؛ اما به نظر نمی‌رسد که در عرفان اسلامی و فیلسوفانی که مشرب اشراقی دارند به دانش توجه خاصی داشته باشند. در بعضی مواقع دانش حتی مقدمه نیست؛ بلکه گاهی اوقات مخرب است و به تعبیری حجاب اکبر است.

رسولی پور در پایان تصریح کرد: فیلسوفان در پاسخ این‌که چرا بر این مشرب عرفانی صحه نمی‌گذارند و افراد را به آگاهی و بیداری به جای دانش دعوت نمی‌کنند، به این نکته اشاره دارند که ایمانی که بدون شناخت باشد احتمال دارد که کورکورانه باشد و شما به هر چیزی دل بسپارید، بدون این‌که به آن معرفت داشته باشید. برای تشخیص این‌که به چه چیزی باید دل سپرد، شناخت، آگاهی و برهان نیاز است.