بررسی چرایی و چگونگی کاهش صفرهای پول ملی

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایلنا، به جرات می‌توان گفت که تمام بخش‌های اقتصاد کشور با مشکلات عدیده و بنیادی روبه‌رو است و در سال‌های اخیر هم تقریبا تمامی کارشناسان اقتصادی و اساتید دانشگاه بر ضرورت انجام اصلاحات فوری در این بخش‌ها تاکید کرده‌اند. اما متاسفانه بیشتر این درخواست‌ها  یا بی‌پاسخ مانده و یا در صورت اصلاح مانند هدفمندسازی یارانه‌ها تقریبا به اهداف مورد نظر اصابت نکرده است. از همین روی یکی از بخش‌هایی که در کانون این توجهات بوده انجام اصلاحات در بخش پولی و بانکی کشور است که البته در یک سال‌های اخیر شاهد بخش‌هایی از این اصلاحات مانند ادغام بانک‌های نظامی و مقابله با موسسات مالی غیرمجاز بوده‌ایم. اما یکی از مواردی که همیشه به عنوان بخشی از اصلاحات نظام پولی و بانک کشور بویژه از اوایل دهه ۹۰ شمسی با تشدید تورم و کاهش ارزش پول ملی مطرح بوده، حذف صفر از واحد پول ملی است. اقدامی که در کشورهای دیگر نیز انجام شده و بعضا هم مانند ترکیه به نتایج مطلوب رسیده است.

اما به نظر می‌رسد دولت و بانک مرکزی برای برداشتن این گام عزم جدی دارند، بطوریکه روز گذشته پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر هیات دولت خبر از پیشنهاد بانک مرکزی مبنی بر طرح اصلاح نظام پولی کشور در قالب حذف چهار صفر از واحد پولی کنونی و تعریف واحد پولی جدید و بازنگری در اقطاع اسکناس و مسکوک داد  که در دستور کار دولت نیز قرار گرفته است.

براساس این طرح واحد پولی ملی جدید تحت عنوان "تومان" تعریف می‌شود که هر "تومان" معادل ده هزار (۱۰۰۰۰) ریال فعلی و یکصد (۱۰۰) "ریال جدید" خواهد بود. با اجرای طرح حذف ۴ صفر از پول ملی ضمن تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی و کاهش هزینه‌های چاپ و نشر اسکناس و مسکوک، کارٱمدی نظام پولی جدید طی سال‌های آتی استمرار یافته و نرخ برابری واحد پول ملی با ارزهای جهان روا در کوتاه‌مدت آثار روانی مثبتی به همراه خواهد داشت. همچنین از سوی بانک مرکزی طول "دوره گذار" از "ریال" به "تومان" ۲۴ ماه پیشنهاد شده است و در این مدت اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی جمع‌آوری و جایگزین می‌شود.

اما در میان، نظرات مختلفی در مورد این طرح وجود دارد برخی از کارشناسان با این طرح بانک مرکزی موافق، برخی‌ها مخالف و عده‌ای نیز بر ایجاد بسترهای لازم پیش از این اصلاح تاکید دارند. محمد اشرف دوابه، استاد اقتصاد دانشگاه صباح الدین زعیم استانبول است، وی در گفت‌وگو با ایلنا در مورد تصمیم بانک مرکزی ایران برای حذف چهار صفر از پول ملی گفـت: من با روش بانک مرکزی ایران موافقم، این اقدام موجب کاهش تورم و پاسخی برای کاهش ارزش پول ملی است و مهم است که تعادل پول، تولید و اصلاح ساختار اقتصاد برقرار باشد.

وی ادامه داد: کشورهای دیگر نیز این تجربه را داشته‌اند مانند زیمبابوه که ۳ صفر از پول خود را در سال ۲۰۰۳حذف کرد، سودان در سال ۲۰۰۷ دو صفر، بولیوی در سال ۲۰۰۸ سه صفر ، رومانی در سال ۲۰۰۵ چهار صفر از پول خود را حذف کرد و ترکیه 6 صفر ازپول خود را در سال ۲۰۰۵ حذف کرد. تجربه ترکیه با موفقیت و همراه با اصلاحات اقتصادی مرتبط بود بطوریکه نرخ تورم از ۷۲ درصد ؜ در سال ۲۰۰۲ به ۲۲ درصد در حال حاضر کاهش یافته است. وقتی ترکیه شروع به حذف صفر از پول ملی خود کرد با کاهش شدید ارزش پول خود روبه‌رو بود به طوری که برای یک کار ساده یک میلیون لیر باید پرداخت می‌شد.ترکیه برای اصلاح این روند، سیاست را رها کرد و تنها به حذف صفرها متمرکز شد و به صورت سراسری با فساد مبارزه کرد که این مساله کمک فروانی به اقتصاد ترکیه کرد.

گفته‌های این استاد دانشگاه در استانبول نشان دهنده ضرورت این اقدام در راستای بازگشت ارزش پول ملی و کاهش تورم است اما سلوا دمیرآلپ، استاد اقتصاد دانشگاه کوچ ترکیه و کارشناس اقتصاد پولی، باور دارد که دلیل موفقیت ترکیه در این اصلاح، ایجاد بسترها بویژه کاهش تورم بوده و ایران نیز باید همین مسیر را طی کند. دمیرآلپ در گفت‌وگو با ایلنا با اشاره به تجربه ترکیه گفت: حذف صفر تنها زمانی معنی‌دار است که ثبات قیمت در پایان یک روند ناپایدار به دست آید.  تنها مزیت این اقدام تسهیل حسابداری است و هیچ اثر واقعی وجود ندارد. این کار در فضای تورم بالا کمکی نمی‌کند، زیرا بعد از مدتی این صفرها دوباره بازخواهند گشت.ترکیه زمانی دست به این اقدام زد که توانست موفقیت قابل توجهی در تورم‌زدایی بدست آورد. اما برای ایران به دلیل تحریم این امکان وجود ندارد و یک مشکل تورمی بالا وجود دارد. بنابراین، من فکر نمی‌کنم که این گام بدون حل مشکل تورم مزایای دائمی را به ارمغان بیاورد.

وی خاطرنشان کرد: من در مورد اقتصاد ایران اطلاعات زیادی ندارم اما تا آنجا که می‌دانم ایران با رکود تورمی (تورم بالا و رکود اقتصادی) مواجه است. بنابراین سیاست انقباضی برای کنترل قیمت‌ها ریسک رکود را افزایش می‌دهد. بنابراین این اقدام تنها اصلاح مقادیر اسمی است و تاثیر حقیقی نخواهد داشت.

کامران ندری کارشناس پولی و بانکی بر انجام اصلاحات و رفع تاثیرات تحریم پیش از حذف 4 صفر از پول ملی تاکید دارد اما در عین حال یکی از موارد مهم این طرح را سامان بخشیدن به واحد پولی دانست و افزود: واحدهای رسمی پول که در قانون تعریف شده‌اند عملا کارایی خود را از دست داده‌اند. در قانون پولی و بانکی واحد رسمی پول ریال و واحد خرد دینار است. در حالی‌که دینار از همان ابتدا مورد استفاده قرار نمی‌گرفت و الان هم کسی این موضوع را نمی‌داند، ریال هم که تقریبا بجز در صورت‌های رسمی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و مردم بیشتر از تومان استفاده می‌کنند.

ندری ادامه داد: ترجیح کارشناسی بنده این است که در حال حاضر اصلاحات پولی و بانکی ضرورت دارد که آخرین مرحله این اصلاحات حذف صفر از پول ملی است. پس بهتر است کمی تحمل شود تا اولا کشور از شرایط تحریمی و رکود خارج شود؛ ثانیا اصلاحات اقتصادی پولی و مالی انجام و ثالثا با دقت بیشتر تعداد صفرها حذف شود.

بنابراین می‌توان اینگونه برداشت کرد که حذف صفر از پول ملی و دیگر اصلاحات مربوط به واحد پول کشور لازم و شاید ضروری باشد اما به نظر می‌رسد در نبود بسترها و فضای اجرایی لازم مانند نرخ تورم پایین، رسیدن به نتایج مورد نظر کمی دشوار باشد.