در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
قطعی برق و کسری گاز عیدی مجلس هفتم به مردم/ فرصت سرمایه‌گذاری در نفت از دست می‌رود
مدیر پیشین برنامه‌ریزی شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی گفت: دلیل توقف برنامه سوم در افزایش تدریجی قیمت سوخت، مخالفت مجلس وقت با آن با توجیه عیدی به مردم بوده است که این پدیده ناشی از عدم هماهنگی عوامل موثر و عدم نیاز به پاسخگویی بوده که لازمه اجرای موفق برنامه‌ها است.
شهاب‌الدین متاجی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره آینده ناترازی انرژی در ایران اظهار داشت: ناترازی معمولا به تفاوت تولید و مصرف گفته می‌شود، فرض کنیم اگر به طور مثال ۶۶۰۰۰ مگاوات برق مصرف شود حدود ۲۳ درصد نیروگاه‌ها از نوع بخاری است ۱۵۸۰ مگاوات از نیروگاه بخاری تولید برق داریم که این میزان انرژی الکتریسیته معادل ۴۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی در روز است اما برای تولید این میزان الکتریسیته روزانه ۱۲۴ میلیون متر مکعب گاز مصرف می‌شود.
راه‌حل ناترازی افزایش مصرف گاز نیست
وی با اشاره به مصرف بالای سوخت در نیروگاه‌های کشور گفت: بازده نیروگاه‌های بخاری ۳۲ درصد است این در حالی است که بازده متوسط نیروگاه‌های بخاری در دنیا ۳۸ درصد و در بهترین نیروگاه‌های دنیا این بازدهی ۴۳ درصد است، یعنی فناوری روز دنیا این امکان را داده است، ما نیز اگر بتوانیم بازده نیروگاهی را به سطح دنیا برسانیم روزانه ۲۰ میلیون متر مکعب از مصرف گاز کم می‌شود، بنابراین عامل ناترازی نه کمبود تولید بلکه پایین بودن بازده است، راه‌حل ناترازی نیز افزایش مصرف گاز نیست بلکه افزایش بازده است.
پالایشگاه‌ها سودآور نخواهند بود
مدیر پیشین برنامه‌ریزی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با اشاره به پیامدهای تداوم ناترازی برای بخش‌های مختلف اقتصادی گفت: ناترازی انرژی سبب می‌شود که محصولات نفت خام و گاز طبیعی همواره به سمت تولید انرژی حرارتی سوق داده شود و با توجه به تفاوت اندک قیمت این محصولات با نفت خام؛ پالایشگاه‌ها سودآور نخواهند بود و همواره برای ادامه حیات متکی به تخفیف قیمت نفت خام هستند و سرمایه لازم برای توسعه را نخواهند داشت. از سوی دیگر، دولت نیز اجبارا میلیاردها دلار به پالایشگاه‌ها خواهد پرداخت و این غیر از یارانه به مصرف‌کنندگان است.
فرصت سرمایه‌گذاری در نفت از دست می‌رود
وی ادامه داد: بطور خلاصه ناترازی سبب عدم توسعه پتروشمی و صنایع شیمیایی وابسته به نفت و گاز و عدم تکمیل زنجیره ارزش نفت خام و گاز می‌شود، کاهش تولید محصولات مختلف به دلیل کمبود انرژی سبب بالا رفتن قیمت‌های مواد اولیه و سایر کالاها شده و باعث می‌شود امکان سرمایه‌گذاری برای بهبود تجهیزات تولید؛ کاهش یابد که خود ناترازی را تشدید می‌کند. از طرف دیگر در صورتی که ناترازی از طریق کاهش مصرف صورت نگیرد و با افزایش تولید برای مصرف داخلی جبران شود فرصت سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید نفت خام و گاز را کاهش می‌دهد.
توقف ناگهانی اصلاح قیمت‌ها
مدیر پیشین برنامه‌ریزی شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی با اشاره به تأثیر سیاست‌های قیمت‌گذاری سوخت بر ناترازی انرژی تصریح کرد: هرگونه سیاست دولت در زمینه قیمت‌گذاری باید حاصل یک برنامه صحیح باشد در برنامه سوم توسعه اصلاح تدریجی قیمت‌ها پیش‌بینی شده بود، افزایش تدریجی قیمت‌ها این امکان را به مصرف‌کننده و تولیدکننده می‌داد که برای کاهش مصرف انرژی برنامه‌ریزی کند و سرمایه‌گذاری‌های لازم را جهت استفاده از فناوری‌های جدید انجام دهد، از سوی دیگر افزایش درآمد حاصل از اصلاح قیمت‌ها بودجه لازم برای توسعه زیرساخت‌ها مانند حمل و نقل عمومی را فراهم می‌آورد اما این برنامه اصولی در حین اجرا ناگهان متوقف شد.
شرط اصلاح قیمت‌ها
وی تاکید کرد: اصلاح قیمت‌ها هنگامی در کاهش مصرف موثر واقع می‌شود که در یک برنامه‌ریزی جامع، هماهنگ و پایدار صورت گیرد، برنامه‌ای که همه موارد برای کنترل مصرف در آن لحاظ شده باشد، مانند وجود تجهیزات کم‌مصرف (خودروها و تجهیزات برقی) توسعه وسیله نقلیه عمومی و غیره. در غیر این صورت اثرات زیان‌باری مانند گسترش تورم و نارضایتی عمومی در پی دارد.
کمک تجدیدپذیرها به گاز
متاجی درباره کمک تجدیدپذیرها به حل ناترازی سوخت بیان داشت: ابتدا لازم است توجه کنیم که چه رابطه‌ای بین ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی و معادل سوخت آنها وجود دارد. برای تولید هر مگاوات برق خورشیدی ۵ مگاوات ظرفیت اسمی مورد نیاز است زیرا در شبانه‌روز حدود ۶ ساعت تولید برق دارد. از سوی دیگر با در نظر گرفتن بازده متوسط نیروگاه‌های گازی برابر حدود ۳۳ درصد برای تولید هر مگاوات ساعت برق ۳۳۰ متر مکعب گاز نیاز است. بنابراین برای تولید یک مگاوات برق باید ۵ مگاوات نیروگاه خورشیدی ساخته شود که در نتیجه ۳۳۰ متر مکعب در ساعت از مصرف گاز طبیعی کم می‌شود.
بازدهی به ۵۰ درصد برسد
وی ادامه داد: اگر ارتقای مولد برق از نوع توربین گازی به سیکل ترکیبی در نظر گرفته شود و بازده به ۵۰ درصد برسد مصرف گاز برای هر مگاوات ساعت ۲۲۸ متر مکعب در ساعت است. بدین ترتیب با تبدیل کل توربین‌های گازی به توان ۱۰ هزار مگاوات به سیکل ترکیبی روزانه ۲۵ میلیون متر مکعب گاز صرفه‌جویی می‌شود. برای همین میزان صرفه‌جویی نیاز به ۵۰ هزار مگاوات ظرفیت اسمی نیروگاه خورشیدی خواهیم داشت.
مدیر پیشین برنامه‌ریزی شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی خاطرنشان کرد: برای کاهش مصرف گاز تبدیل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی از اولویت برخوردار است و توجه به نیروگاه‌های خورشیدی نیز ضرورت ارتقای نیروگاه‌های قدیمی را منتفی نمی‌کند. ضمن اینکه نیروگاه‌های خورشیدی با ظرفیت و هزینه کمتر قابل احداث هستند و می‌توان سرمایه‌های کوچک را در این راه بکار گرفت.
پشت‌بام‌ها جایگاه نیروگاه خورشیدی شوند
وی بیان کرد: در برخی شهرهای دنیا استفاده از پشت‌بام ساختمان‌ها برای نصب سلول‌های خورشیدی اجباری است، می‌توان از تجربیات این کشورها استفاده کرد و با تدوین مقررات یا سیاست‌های تشویقی استفاده از نیروگاه‌های خورشیدی را توسعه داد.
مکانیسم اثر گاز کربنیک در افزایش دمای هوا
متاجی با اشاره به لزوم تغییر فرهنگ عمومی در استفاده از انرژی و مصرف سوخت در کشور گفت: کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی بستگی به افزایش آگاهی عمومی از زیان‌های مصرف اینگونه سوخت‌ها دارد، حتی پاک‌ترین سوخت‌ها در مشعل‌های معمولی بدلیل تولید گاز کربنیک زیان‌آور تلقی می‌شوند، تاثیر افزایش این گاز در افزایش دمای زمین برای بسیاری از افراد صرفا یک ادعا تلقی می‌شود، بنابراین باید مکانیسم اثر گاز کربنیک در افزایش دمای هوا بطور علمی توضیح و در کتب درسی آموزش داده شود تا به شکل باور عمومی درآید.
لزوم آموزش
به گفته وی؛ از سوی دیگر پاک‌ترین سوخت‌ها در اثر احتراق در موتورهای خودروها غیر از گاز کربنیک گازهای سمی دیگری تولید می‌کنند که سبب آلودگی هوا می‌شوند که اثرات آن بر همه آشکار است در کنار آگاهی عمومی باید فرهنگ تعهد به حفاظت آب، خاک و هوا توسعه یابد، در اکثر مذاهب و ادیان و بالاخص در اسلام به حفاظت محیط زیست ارزش خاصی داده شده است، بنابراین لازم است فرهنگ محیط زیست از دید اسلام در کتب درسی گنجانده و از دوران کودکی آموزش داده شود.
متاجی با اشاره به تمرکز دولت‌ها بر راه‌حل‌های کوتاه‌مدت به جای سرمایه‌گذاری در بازسازی زیرساخت‌ها و اجرای برنامه‌های توسعه گفت: موفقیت برنامه‌های توسعه به عوامل متعددی بستگی دارد یکی از مهم‌ترین عوامل کیفیت خود برنامه است یک برنامه خوب از یک روند برنامه‌ریزی مناسب حاصل می‌شود، روندی که در آن آمایش سرزمین و مسائیل زیست محیطی در نظر گرفته شود، طرح‌های توسعه‌ای از میان انتخاب‌های گوناگون و با در نظر گرفتن هزینه‌ها و منافع اقتصادی اجتماعی برگزیده شوند و مبتنی بر فرضیات واقعی باشند. عامل دیگر مهارت‌های مدیریتی است که در نتیجه تبعیت از یک نظام اداری مبتنی بر شایسته‌سالاری حاصل می‌شود.
لزوم پیش‌بینی و مدیریت ریسک اجرای برنامه
وی افزود: موضوع دیگر پیش‌بینی و مدیریت ریسک در هنگام اجرای برنامه است، ریسک‌ها باید دسته‌بندی شده و برای هر یک برنامه‌ریزی داشت، تعداد اندکی از ریسک‌ها ممکن است منجر به عدم موفقیت برنامه شوند.
اثرات نامطلوب راه‌حل‌های کوتاه‌مدت
مدیر پیشین برنامه‌ریزی شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی متذکر شد: نکته مهم دیگر هماهنگی کلیه عوامل تاثیرگذار بر برنامه است، در این راستا شفافیت و پاسخگویی تاثیر زیادی دارد، پاسخگویی عوامل ناهماهنگ را از اعمال نظرات خود بازمی‌دارد. رضایت عوامل اجرایی برنامه‌ها و عامه مردم در موفقیت یک برنامه خوب نقش اساسی دارد. حال اگر روند برنامه‌ریزی وجود نداشته باشد و یا تاثیر هر یک از عوامل فوق منجر به عدم اجرای برنامه شود مشکلات و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی رخ می‌دهد که رفع این مشکلات دولت‌ها را مجبور به اتخاذ راه‌حل‌های کوتاه‌مدت می‌کند که راه‌حل‌های کوتاه‌مدت ممکن است منجر به اثرات نامطلوب جانبی شوند و رسیدن به راه‌حل صحیح را دشوار کنند.
وی خاطرنشان کرد: برنامه‌های واقعی کردن قیمت‌های سوخت، منطقی کردن یارانه‌ها و رفع آلودگی هوا نمونه‌هایی از برنامه‌هایی هستند که به دلیل وجود یک یا چند از عوامل فوق موفقیت‌آمیز نبوده‌اند.
عدم اجرای یک برنامه درست؛ عیدی مجلس هفتم به مردم
متاجی توضیح داد: دلیل توقف برنامه سوم در افزایش تدریجی قیمت سوخت، مخالفت مجلس وقت با آن با توجیه عیدی به مردم بوده است که پدیده‌ای ناشی از عدم هماهنگی عوامل موثر و عدم نیاز به پاسخگویی بوده که لازمه اجرای موفق برنامه‌ها است نمونه دیگر موضوع آلودگی هواست که به دلیل عدم اجرای برنامه؛ بحران آلودگی شهرها را پدید آورده است و دولت‌ها مجبور به اتخاذ راه‌حل‌های مقطعی و اضطراری می‌شوند. این راه‌حل‌ها مشکل را برطرف نمی‌کنند بلکه مسائل جانبی مانند افت تحصیلی، خسارت‌های مالی ناشی از تعطیلی را پدید می‌آورند.
برنامه‌هایی برای عدم توسعه
وی تاکید کرد: بطور کلی راه‌حل‌های کوتاه‌مدت، حاصل فقدان برنامه و حاصل عدم وجود زمینه‌هایی برای اجرای برنامه‌ها است که نتیجه آن عدم توسعه است، می‌توان گفت وقتی برنامه‌ای موجود نیست یا اجرا نمی‌شود به معنی عدم برنامه نیست بلکه صحیح‌تر آن است که گفته شود برنامه برای عدم توسعه وجود دارد.
