ناجیان محیط زیست از متولیان پیشی گرفتند

به گزارش ایلنا، بغضِ گلوی شان می شکند و در کسری از ثانیه کلمات زاده می شوند. به خوبی جملات را ادا می کنند، فرقی نمی کند که محمد ثابت با طرح جنگلانه‌اش یا سیروس زارع با تالابش ،مردان کوهستان های سادول و یا جوانان پای کار پاقلات و یا حامدکریمی و یارانش در کوه حوا باشند که همگی با عشق به دنبال احیای زیستگاه ها و گونه های نادر زیستی و حفظ طبیعت هستند.  

 هر چند این افراد  در معادلات اداری کمتر مورد توجه قرار گرفتند، اما درک صحیح طبیعت و مسئولیت پذیری شان نیروی محرکه ایستادگی شان بود.

طرح جنگلانه

"طرح جنگلانه " محمد ثابت اوایل دهه ۹۰ زاده شد‌، وی وقتی خشکیدگی و تخریب رویشگاه‌های جنگلی را دید، تصمیم گرفت به سهم خود کاری انجام دهد. ثابت کارش را از استان فارس آغاز کرد و حاصل آن، طرح"جنگلانه "شد.

همین قدرت عشق و علاقه  وی به طبیعت باعث شد تا طرح"جنگلانه" به ۱۰ سالگی اش برسد و بتواند صدها هزار نفر از پیرمرد دنیا دیده تا کودک چهار ساله را دلبسته طبیعت کند.  ثابت متولد ۱۳۶۰ و در خانواده دوستدار طبیعت به دنیا آمده و در رشته گرافیک تحصیل کرده است. 

این کوهنورد استان فارسی در سال ۱۳۹۰ با همراهی دوستداران محیط زیست‌ اقدام به کاشت نهال های دو سه ساله در کوهستانهای استان فارس کرد، اقدامی که هیچ پشتوانه دولتی نداشت و تنها با کمک های مردمی این روند جریان پیدا کرد. 

ثابت؛ آبیاری نهال های کاشت شده را با سیستم‌آبیاری قطره ای انجام می‌داد اما حیوانات وحشی چون روباه، تشی و دیگر حیوانات وقتی بوی آب را در لوله‌ها حس می‌کردند، لوله‌ها را می‌جویدند و آن‌ها را از بین می‌بردند  و همین امر بر ضرورت مراقبت دائم از لوله کشی ها می‌افزود.

این فعال محیط زیست استان فارس، پس از سه سال آزمون و خطا؛ به دنبال تغییر مسیر در طرح درختکاری اش شد چرا که فکر می‌کرد نهال کاری؛ هم نیاز به بودجه سنگین و هم کار نگهداری اش سخت است. 

وی به این نتیجه رسید که بهترین کار تبعیت از طبیعت است. ثابت کار بذر پاشی گیاهان در دل طبیعت و کوهستان را دنبال کرد چون می‌دانست اگر بذری در محیط مناسب خودش قرار گیرد یا جوانه می‌زند و یا اگر به هر دلیلی هم سبز نشود، املاح مفید آن به خاک برمی‌گردد.

۱۰۰ هزار نفر به جنگلانه پیوستند

تحقیقات بر روی گونه های مختلف، استفاده از نقطه نظرات افرادی که در این مسیر گام برداشته بودند، مشورتهای دانشگاهی، بهره‌مندی از دانش کارشناسان مراتع و جنگلها، انتشار بولتن های ۲۰ تا ۳۰ صفحه ای رایگان در فضای مجازی و ارتباط با ۴۰۰ گروه کشوری زیست محیطی اقداماتی بود تا طرح "جنگلانه"  این جوان استان فارسی بصورت اصولی انجام شود.

با انجام این راهبردها، ۱۰۰ هزار نفر در کشور به این حرکت پیوستند و این نقطه عطفی شد که اگر پیش از حرکت جنگلانه و پس از آن را بررسی شود، می‌بینیم که ناگهان یک توسعه بسیار بزرگ در سطح ملی اتفاق افتاده، طرحی که نهادهای دولتی هرگز با صرف هزینه‌های میلیاردی نمی‌توانستند به آن برسند.  

قهرمان تالاب

 ١۶ سال تلاش، رنج و عشق باعث شد تا گیاهان آبزی و تالابی در بیشه ریشه بزند و کمجان جان بگیرد. 

دقیقاً ١۶ سال پیش بود که محلی های روستای کمجان از توابع بخش کربال شهرستان خرامه بعد از چالش های لاینحلی که برای شان ایجاد شده بود، برای رفع مشکل و نجات خودشان مردانه به پا خواستند.

 وقتی سد سازی های بی رویه(درودزن، سیوند، ملاصدرا) گلوی رودخانه کُر را فشرد و آبی برای زنده ماندن در کربال نبود، راهی جز مهاجرت و ترک دیار برای روستاییان نماند، مردم تصمیم گرفتند از دست آسیب های انسان ساز به یاری طبیعت آفرینش ساز بر خیزند و راه نجاتی با پناه بردن به طبیعت برای خودشان جستجو کنند.

شواهد نشان می‌دهد در شمال روستای کمجان بیشه‌ای قدیمی وجود داشته ،که سالها قبل سازمان آب و جهاد وقت آنرا زهکشی و خشکانده بودند و روستاییان منطقه ،این بیشه را که یک تالاب  ثبت شده جهانی بوده نمی دانستند، حالا باید دست به کار می‌شدند تا آن را زنده کنند.

۱۰ سال فرهنگ سازی شد تا مردم برای احیای این تالاب، همگام و همراه شوند‌. سال ١٣٨٨  به صورت خودجوش آستین ها بالا زده شد، محلی ها پای کار آمدند و در مسیر زهکش های غیر قانونی، آب بند ایجاد و آب رفته را به تالاب هدایت کردند، هر چند در این مسیر سازمان آب منطقه‌ای فارس در مقابل احیاء تالاب ایستاد و آنها را دادگاهی کرد و بیش از چهار سال در مسیر دادگاه به دفاع از طبیعت آسیب دیده کربال و تالاب های آن در رفت آمد بودند و فشارهای سنگینی را تحمل کردند اما در نهایت موفق شدند رای دادگاه را به حق و در راستای احیاء تالاب بگیرند، دوستداران محیط زیست این خطه از فارس دلسرد نشدند، جانانه ایستادند تا تالاب دوباره جان بگیرد.

رسانه ها به حق از احیاء تالاب دفاع کردند و احیاء کنندگان با انرژی و عشقی کم نظیر به مسیر صحیح خود ادامه دادند.

با همه فشار ها، طرح شکایت ها و با تمام مرارت ها لودرها را به صف کردند، بیل های سنتی را بر دوش گرفتند و با ایجاد آب بندها و زون بندی، آب را به دل خشکیده تالاب کمجان رساندند. 

آب به پیکر کمجان رسید

تالاب کمجان که پیکرش از شدت خشکی و تشنگی چاک چاک شده بود، جان گرفت، آب به تَرَک های عمیق کمجان رسید، شکافها بسته شدند و لبهای تالاب شکوفا شد.

کوشش های بی وقفه جامعه محلی علاقه مند به محیط زیست در این خطه به بار نشست و کمجان پس از گذر دو دهه، رنگ زندگی به خود گرفت.  

در این میان یکی بود که قصه تالاب را رها نکرد ، تا می‌توانست از این جاذبه زیبای طبیعی، سرمایه ملی، بین المللی و گردشگری در رسانه ها گفت و نوشت، از دغدغه هایش برای محیط زیست استان فارس گفت و  نطق های طوفانی اش در خیلی از موارد گره گشا و بازدارنده تخریب ها بود. 

نام سیروس زارع تا ابد بر تارک محیط زیست فارس می درخشد. مردی که با تلاش های بی وقفه اش تالاب ارزشمندی را احیاء کرد که باعث شد بومیان این منطقه فکر مهاجرت را از سر به در کنند و گروهی از آنان را هم که رفته بودند دلگرم به بازگرداند‌ن کند.

مردی ۵۴ ساله که لقب قهرمان تالابی کشور و دارنده جایزه جهانی انرژی از کشور اتریش برازنده اوست، شخصی دغدغه مند که زودتر از بقیه محلی ها دست به زانو گرفت و برخاست و همگان را صدا کرد تا اکسیژن به ریه های تنفسی کمجان برگرداند، او هم اکنون دبیر تشکل احیاء کنندگان تالاب بین المللی کمجان است. 

روزهای سرزندگی کمجان

حالا و در این فصل از سال ( خرداد ماه ۱۴۰۳)  کمجان سر زنده تر از همیشه پذیرای بیش از ۱۳۰ گونه پرنده  نادر آبزی و کنار آبزی و بعضاً کمیاب جهانی است که برای زمستان گذرانی از تالاب های مختلف کشور و حتی خارج از مرزهای جغرافیایی کشورمان است.

 بر اساس مشاهدات عینی بالغ بر ۲۵ گونه پستاندار و سه گونه ماهی کمیاب نیز در تالاب کمجان وجود دارد، این تالاب در  اولین کنوانسیون بین المللی تالاب ها در رامسر، با نام کمجان ثبت و به تایید رسیده است.

تاکنون از ۵ هزار هکتار مساحت تالاب کمجان  ۴ هزار هکتار احیا شده و تلاش های سیروس زارع در راستای توسعه و پایداری این تالاب همچنان استمرار دارد ، امید است که متولیان امر، ارزش این اقدام بی نظیر را در قالب همکاری با احیاء کنندگان اثبات کنند.

پاقلات؛ روستای شاخص زیست محیطی کشور

 نه دیگر صدای چهچهه پرندگان و نه تصویری از گرازهای وحشی به چشم می‌آمد، غبار غم بر چهره جغرافیایی که  که روزی بوی خوش زندگی از آویشن های کوهی آن بر می‌خاست، نشسته بود و بوی تعفن از لاشه حیوانات برمی‌خواست.

در این میان جوانانی دلبسته به طبیعت غیرت به خرج دادند، از نیروی جوانی اشان کمک گرفتند و با ثبت یک تشکل به نام سبز گستران پاقلات کاری کردند کارستان‌. 

 این تشکل در قالب حرکت های خودجوش مردمی باعث شدند تا نوع نگاه آدمها به محیط زیست تغییر و آنان را برای حفاظت و پشتیبانی از این تشکل راغب کند. 

۵۴ هزار هکتار منطقه شکار ممنوع پاقلات در قرق دوستداران محیط زیست

این گروه محیط زیستی در اقدامی کم نظیر ۵۴ هزار هکتار منطقه شکار ممنوع در منطقه پاقلات استان فارس را با پایش های شبانه روزی حفاظت می‌کنند. 

جوانانی که بی هیچ چشم داشتی؛ با مراقبت ویژه از محیط زیست منطقه پاقلات شهرستان لامرد با نصب تابلو و توصیه های زیست محیطی، دلبستگی خودشان را به محیط زیست اعلام کرده‌اند. 

این تشکل مردم نهاد در گام بعدی خود؛ روستاییان پاقلات را متقاعد کردند که برای مدیریت آب در مصارف کشاورزی باید از سیستم آبیاری قطره ای استفاده کرد. این جوانان دوستدار طبیعت استان فارس با تلاشهای بی دریغ خود باعث شدند تا پاقلات بعنوان روستای شاخص زیست محیطی در کشور شناخته شود. 

افرادی که با صحبت های مداوم با شکارچیان سبب شدند تا آنان اسلحه ها را بر زمین گذاشته و همراه با گروه های محیط زیستی برای بقای ارزشهای سرزمینی تلاش کنند. حالا در بیشتر استانهای کشور از روستای پاقلات و برنامه های زیستی این گروه مردم نهاد الگو برداری می‌کنند ، تشکلی که از آن به عنوان فعالترین و برترین تشکل محیط زیستی یاد می‌شود. 

 اینها خلاصه‌ای از عملکرد گروه مردمی سبز گستران پاقلات شهرستان لامرد در استان فارس است که بومیان محلی این منطقه از قوانین زیست محیطی تمکین می‌کنند و فاتحه استفاده از کود و سموم کشاورزی توسط کشاورزان خوانده اند تا محصولات باغی و زراعی این خطه از فارس بصورت کاملاً ارگانیک عرضه شود. 

اجرا و حفاظت ازطرح های بیابان زدایی و جنگل کاری به مساحت ۱۳۰ هکتار ، احیای یک تالاب حد فاصل پاقلات و کال، اجرای طرح بیابان زدایی توسط نیروهای مردمی با کشت گیاهان دارویی در ۶۸۰هکتار در ارتفاعات پاقلات که بازدهی چشم گیری داشته ، شناسایی گونه های بومی حیوانی در خطر انقراض ( جیرفتی )،حمایت و حفاظت از پرندگان مهاجر و تالابی در فصول مهاجرت آنها ،آموزش و فرهنگ حفاظت محیط زیست در مدارس و جوامع محلی، تلاش در جهت تکمیل وسایل نقلیه موتوری و تجهیزات حفاظتی به منظور بالابردن کیفیت پایش، احداث آبشخور ها و نصب مخازن ذخیره آب در نقاط کم آب و ارتفاعات خلاصه ای از اقدامات زیستی تشکل مردم نهاد سبزگستران پاقلات است.  

خیزش مردان کوهستان های سادول برای حفظ حیات وحش

در گوشه و‌ کنار استان پهناور فارس کم‌ نیستند کسانی که دغدغه محیط زیستی یک لحظه رهایشان‌نمی کند و با کوشش های خود زمینه ساز بازگشت گونه های مختلف گیاهی و‌جانوری به طبیعت پیرامونی خود شده‌اند. 

در جنوب استان فارس هم دوستداران محیط زیست با راه اندازی یک تشکل مردم نهاد به نام "سبز سواد" در شهرستان لامرد آستین همت بالازده تا گونه های در حال انقراض گیاهی و‌جانوری را حفظ کنند. 

جوانان گروه سبز سواد در روستای ده شیخ شهرستان لامرد در جنوب استان فارس ۱۶ سال پیش در نخستین اقدام زیست محیطی خود یک فضای جنگلی به‌مساحت یک هکتار را کلید زدند و این سرآغازی برای رفاقت آنان با طبیعت بی تکلف شد. 

احداث چندین ایستگاه باران سنجی در سال ۹۳ سبب شد تا این گروه زیست محیطی برای در امان ماندن مردمشان از سیلاب های احتمالی دست به کار شوند. 

ایستگاه هایی که آمار استخراجی خود را در اختیار پژوهشگران و به خصوص دوستداران محیط زیست قرار می دهد. 

 اما ۶ سال پیش دوستداران محیط زیست انجمن سبز سواد شهرستان لامرد در اقدامی جدی تر، عملیات پایش ارتفاعات سادول (تابناک) به مساحت ۴۵ هزارهکتار را در دستور کار قرار دادند وبا ساخت آبشخورهای متعدد و احداث چندین پاسگاه قرق بانی برای جلوگیری از انقراض گونه های نادر و با ارزش قوچ و میش مینیاتوری (کوچکترین قوچ و میش در جهان) ، باعث شدند تا جمعیت این گونه های نادر در حیات وحش  کوهستانهای سادول در جنوب غرب کشور افزایش پیدا کند. 

بر اساس سرشماری های صورت‌گرفته در حال حاضر جمعیت قوچ و میش مینیاتوری(قوچ و میش لارستان) در این خطه از کشور ۵۰۰ راس است، ارتفاعات سادول هم مرز با سه استان فارس و بوشهر و هرمزگان است.

پایشگران زمین و زندگی

دیگر تشکلی که الفتی دیرینه با حیات وحش فارس دارد ،انجمن‌ پایشگران زمین‌ و زندگی‌ علامرودشت‌ است، تشکلی که در سال ١٣٩١ برای‌ حفاظت‌ از منطقه‌ کوه هوا  شروع به‌ فعالیت‌ کرد. 

 کل و بز، قوچ و میش، پلنگ‌ ایرانی‌، گرگ، کفتار، گربه‌ وحشی‌، گربه‌ جنگلی‌، شاه روباه، گراز، سمور سنگی‌، عقاب دوبرادر، عقاب مارخور و ...  از مهمترین گونه های حیات وحش "کوه هوای" استان فارس است.

در این‌میان پایشگران زمین‌ و زندگی‌ علامرودشت برای حفاظت‌ از حیات وحش‌ منطقه‌ کوه هوا، با تهیه طرح جامع حفاظتی و شناسایی مناطق پر تردد حیات وحش‌ منطقه‌ و شکارچیان غیر مجاز اقدامات زیستی خود را کلید زدند، اعضای این تشکل مردم‌نهاد با جذب ۶ نفر نیروی بومی پای کار و متعهد همه روزه حیات وحش منطقه کوه هوا را دیده بانی می‌کنند.  

 بومیان محلی منطقه کوه هوا  با جمع آوری کمکهای مردمی ۱۵ آبشخور فعال در ارتفاعات کوه هوا به طول ۱۸۰۰ متر لوله کشی، احداث کرده اند که با این اقدام جمعیت زیادی از پرندگان و حیات وحش این منطقه رفع تشنگی می‌کنند. 

سرکشی‌ و لایه‌ روبی‌ به‌ چشمه‌ های‌ منطقه‌ کوه هوا، همراهی‌ با محیط‌ بانان در پایش‌ منطقه‌،حضور در سرشماری‌ های‌ رسمی‌ اداره کل‌ حفاظت‌ محیط‌ زیست‌ استان فارس، آشنا کردن مردم محلی‌ با واژه تنوع زیستی‌ با تاکید بر حیات وحش‌ کوه هوا از دیگر فعالیت های این انجمن می باشد.

باید قدردان این گمنامان محیط زیست و امانتداران الهی بود آنهم در در دورانی که همه مردم دغدغه معیشت و کسب و کار داشته و با  چالش های زندگی دست و پنجه نرم می کنند، دغدغه حراست از طبیعت را دارند تا نسل های آینده نیز از این نعمت خدادادی بهره مند شوند.

گزارش: آمنه سپهر