جدال محمدعلی موحد و داریوش رحمانیان بر سر تاریخ و روایت‌های نفتی
رحمانیان: استاد موحد تاریخ نفت ایران را روایت کرده اما کار مورخ صرفا روایت گذشته نیست بلکه ناچار است با روایت‌ها دست به گریبان شود و آنها را نقد کند / موحد: من اصلا مورخ نیستم، مدتی در نفت کارکردم و کتابم حاوی یک پیام است.
محمدعلی موحد می‌گوید: وقتی تصمیم به نوشتن این کتاب گرفتم، نفت بشکه‌ای ۱۴۰ دلار بود اما امروز قیمت آن به زیر ۴۶ دلار آمده است که این حرف من را ثابت می‌کند که ما هنوز در تقلای نفت هستیم. تمام تلاشم این بود که در این کتاب از شعارزدگی بپرهیزم.
به گزارش ایلنا؛ در مراسم رونمایی و نشست نقد و بررسی جلد چهارم کتاب «خواب آشفته نفت(از قرارداد دارسی تا سقوط رضا شاه)» که دیروز(۳۰دی ماه) با حضور محمدعلی موحد، داریوش رحمانیان، کاوه بیات و علاقه‌مندان و دانشجویان در سالن باستانی پاریزی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد؛ رحمانیان(استادیار گروه تاریخ دانشکده تاریخ دانشگاه تهران) گفت: استاد موحد تاریخ نفت ایران را روایت کرده است. کار مورخ این نیست که صرفا واقعیت گذشته را روایت و آن را بازسازی کند، بلکه کار مورخ این است که گذشته را روایت کند و گاهی ناچار است با روایت‌ها دست به گریبان شود و آن را نقد کند.
محمدعلی موحد، نویسنده این اثر تاریخی و سیاسی نیز در پاسخ به نظر رحمانیان گفت: دیدگاه‌ها مختلف است، رحمانیان اعتقاد دارد که برخی فصل‌ها لاغر است، خود بنده هم لاغر هستم، اگر لاغر نمی‌دیدند عجیب بود. اما امیدوارم دکتر رحمانیان مطالبی بنویسند و این لاغری را جبران کنند و به رشته قلم بیاورند. باید بگویم من اصلا مورخ نیستم، من آدمی هستم که مدتی در نفت کارکردم و کتابم حاوی یک پیام است.
رحمانیان به واکنش‌های قرارداد دارسی پرداخت و گفت: موحد در این کتاب به واکنش‌های مردم و دیگران که بعد از مجلس دوم به رهبری محمدتقی بهجت‌آبادی به قرارداد دارسی وجود داشته و همچنین روزنامه «جنوب» نیز به آن پرداخته و انگلیس و امریکا را روباه نامیده‌اند توجه نکرده است.
موحد نیز در پاسخ رحمانیان گفت: بازهم می‌گویم امیدوارم رحمانیان براساس مستندات این بخش را کامل کنند نه اینکه با تکیه بر شعار در روزنامه‌ها بخواهند بنویسند، زیرا به نظر من کسی در آن زمان نمی‌دانست موضوع «نفت» چیست و اظهار نظر به این صورت نیز پسندیده به نظر نمی‌آید.
او افزود: این «اوپک» بود که ایرانیان را با موضوع نفت آشنا کرد زیرا ما ایرانیان از نفت و قرارداد بین‌المللی و و قواعد بازی بی‌خبر بودیم، ظاهر قرادادهای نفتی را می‌خواندیم اما مفاد آن را نمی‌دانستیم و امضا می‌کردیم. من وظیفه خودم می‌دانستم بعد از سال‌ها کار در شرکت نفت، اندک آشنایی خودم از نفت را به مردم یاد بدهم. همین امر باعثشد که برای نخستین‌بار درس «حقوق نفت» را به دانشگاه‌ها ببرم و کتاب «نفت ما و مسائل حقوقی آن» را تالیف کنم تا در دانشگاه‌ها تدریس شود.
او در ادامه سخنان خود بیان کرد: در بین رجال مملکتی در ایران به چند تیپ روشنفکر می‌توان اشاره کرد که روشنفکر سیاست‌باره، روشنفکر متفکر مانند محمدعلی فروغی، روشنفکر روحانی مانند رئیس جمهور فعلی و روشنفکر دیوانی مانند قوام‌السطنه از آن دسته از روشنفکران هستند. وقتی لحن صحبت مصدق درباره فروغی و بالعکس را می‌خوانیم می‌توانیم به این نوع تیپ‌ها پی ببریم، البته یادمان نرود این روشنفکران با لحن و ادبیاتی مؤدبانه از یکدیگر انتقاد می‌کردند.
موحد در پایان سخنان خود به یادداشت دبیر سفارت آمریکا اشاره کرد و گفت: دبیر سفارت امریکا در گزارش خود برای دولت متبوعش درباره ایران شهریور ۱۳۲۰ نوشته است: «ایران به مرضی مبتلا است، من آن مرض را بیماری حاد ظاهرسازی می‌نامم، شیفتگی زیاد به ظاهر موجب سطحی‌نگری به سیاست و تخریب ارزش‌ها شده است.
رحمانیان، در ادامه مراسم نقد و بررسی «خواب آشفته نفت» با بیان اینکه مورخ واقعی کیست؛ اظهار داشت: مورخ با تاریخ‌نگار دارای تمایزاتی است، مورخ اسیر شایعه نیست، بلکه کارش فهم تاریخ زمان است و باید سرشت بیداری‌گری داشته باشد. ارزش کار استاد موحد در این است که به منطقی محکم و علمی به تاریخ معاصر تکیه کرده است، به همین دلیل می‌توان روایت او را منسجم و معتدل ارزیابی کرد.
رحمانیان ادامه داد: «خواب آشفته نفت» به ما نشان می‌دهد که قرارداد دارسی ریشه‌دار است و امضا‌کنندگان حواسشان به این بند از قرارداد نبوده است که ۱۶ درصد از سود خالص شرکت محاسبه شده و به دولت ایران پرداخت شود.
کاوه بیات، تاریخ‌نگار و پژوهشگر تاریخ یکی دیگر سخنران این نشست بود که بیان کرد: در دوره‌ای از تاریخ ایران مباحثنفتی به مهمترین موضوع مملکت تبدیل شد و در مقطعی نیز اهمیت خود را از دست داد اما به علت وابستگی ما به نفت، همیشه بحثنفت باقی است. بعد از گذشت هشتاد سال از مباحثنفتی در ایران، تاریخ‌نگاری در این‌باره آغاز شده است. محمدعلی موحد یکی از تلاشگران حوزه تاریخ نگاری نفت است.
او به پرده‌برداری استادانه موحد در کتاب حاضر پرداخت و گفت: موحد در این کتاب از تلاش حساب شده شرکت بریتانیایی برای سوق دادن ایران به مسائل کم‌اهمیت‌تر نفتی پرده برداشته است.
بیات به لغو امتیاز دارسی از سوی رضاشاه در تصمیمی ناگهانی اشاره کرد و افزود: این تصمیم از سوی رضا شاه تنها نشان از خودکامگی او داشت.
