توسعه نشر الکترونیک، عامل رشد سرانه مطالعه

نشر الکترونیک به معنای انتقال کتاب از طریق مسیر الکترونیک، عمری ۲۰ ساله در ایران دارد و عمر کتابخوان‌هایی مانند کیندل که از ۱۹۹۸ وارد بازار جهانی شدند، بیش از تبلت‌هایی‌ است که امروزه در اختیار همگان قرار دارد. مسئله امروز ما در نشر الکترونیک، مسئله اسمارت پابلیشینگ یا انتشار هوشمند کتاب است.

به گزارش ایلنا، پنجمین و آخرین نشست از سلسله نشست‌های عصر فرهنگ ملل در سال جاری با موضوع «نشر دیجیتال؛ آینده پیش رو در ایران و جهان» با سخنرانی امین نادری(نماینده بخش الکترونیک سوره مهر)، مجید قاسمی(مدیر سامانه فیدیبو) و حسین شیخ‌الاسلامی(مسئول کتاب الکترونیک نشر چکه) عصر دوشنبه ۲۹ دی‌ماه از سوی الهدی و به میزبانی خانه هنرمندان ایران در سالن استاد امیرخانی این خانه برگزار شد.

نادری: تبلیغ کتابخوانی را جایگزین تبلیغات صرفاً تجاری کنیم

در ابتدای جلسه، نادری تلقی خود از نشر الکترونیک را با ارائه توضیحاتی در مورد کلیت نشر الکترونیک بیان کرد. او ظهور نشر الکترونیک را به سال ۱۳۴۵ در آمریکا نسبت داد و دهه پایانی قرن بیستم را‌ سال‌های رشد چشمگیر این صنعت عنوان کرد. وی نشر الکترونیک را هر نوع فایل دیجیتال که قابل دسترسی و بهره‌برداری افراد باشد، شامل برنامه‌های کامپیوتری و نرم‌افزارهای تلفن همراه و… تعریف کرد.

نادری سپس به ارائه آماری پرداخت تا رشد نشر الکترونیک در دنیای امروز را روشن‌تر سازد. او گفت: «در کریسمس سال ۲۰۱۲ برای نخستین بار، فروش کتاب‌های الکترونیک از کتاب‌های سنتی پیشی گرفت و کتابخوان Kindle شرکت آمازون رکورد جدیدی در فروش ثبت کرد و پرفروش‌ترین محصول آن شرکت شد. مجله پرمخاطب نیوزویک در سال ۲۰۱۳ به چاپ نسخه کاغذی خود پایان داد و تنها نسخه دیجیتال خود را عرضه کرد.»

او همچنین افزود: «طبق آمار انجمن ناشران آمریکا، کل سهم بازار نشر الکترونیک از بازار نشر جهانی با رشدی چشمگیر از ۰.۶ درصد در سال ۲۰۰۸ به ۶.۲ درصد در سال ۲۰۱۰ رسید.»

در عین حال نادری این تلقی را که نشر الکترونیک جایگزین کامل نشر سنتی شود، مردود دانست و عنوان کرد که این دو گونه نشر در طول یکدیگر عرصه نشر جهانی را در اختیار خواهند داشت.

نماینده شرکت انتشاراتی سوره مهر، مزایای نشر الکترونیک را حفظ محیط زیست از بابت حذف نیاز به کاغذ در انتشار، وجود بانک اطلاعاتی متمرکز و امکان جستجو ساده در متون دانست.

وی گفت: «در انتشارات ما، کتاب‌های الکترونیک به چهار دسته تقسیم شده‌اند: اول کتاب‌های صرفاً متنی که با استفاده از تکنولوژی ابری و با حفظ حقوق مؤلف در اختیار مخاطبان قرار گرفته است. دسته دوم کتاب‌های چندرسانه‌ای هستند که شامل متن، عکس، کلیپ و فایل‌های صوتی است. دسته سوم یا کتب گویا در واقع تلفیقی از متن کتاب به علاوه صدای خوانده شدن آن است که می‌تواند صدای نویسنده کتاب، یک گوینده حرفه‌ای یا حتی یک فرد عادی باشد. مخاطبان اصلی این کتاب‌ها در ابتدا افراد نابینا بودند، اما هم‌اکنون گسترش خوبی در میان عموم جامعه پیدا کرده است. دسته آخر کتاب‌های تعاملی هستند که معمولاً در قالب برنامه‌های تلفن همراه، تلفیقی از سرگرمی و آموزش را برای کودکان و نوجوانان فراهم می‌کنند و انتشارات سوره مهر تاکنون ۳ عنوان کتاب در این زمینه عرضه کرده است.»

در بخش دوم از نادری خواسته شد تا از دیدگاه خود بسترها و پیش‌نیازهای لازم برای توسعه و موفقیت نشر الکترونیک در کشور را بیان کند. او در پاسخ به این سئوال، امنیت بسترهای موجود در حوزه نشر الکترونیک را چه برای مؤلف، چه برای ناشر و چه برای کاربر، ضعیف ارزیابی کرد. از سوی دیگر او این امکان را که نویسنده بتواند اثر خود را شخصا و بدون حضور ناشر در اختیار مخاطبان قرار دهد، از زمینه‌های مغفول و در عین حال مهم در این عرصه عنوان کرد.

سئوال بعدی درباره پیش‌نیازهای ورود به بازار جهانی بود که نادری در پاسخ به این سئوال ورود به بازار جهانی برای ناشران داخلی را با توجه به مشکلاتشان، فعلا دور از دسترس ارزیابی کرد. او یکی از این مشکلات را نوع نگرش فروشگاه‌ها به عرصه فرهنگ و کتاب دانست و از آن‌ها خواست تا ترویج کتابخوانی را جایگزین تبلیغ صرفا تجاری کنند.

سئوال پایانی درباره تاثیر گسترش نشر الکترونیک بر رشد سرانه مطالعه در داخل کشور بود که نادری با ابراز خوش‌بینی نسبت به این موضوع، به بیان این مطلب پرداخت که: «اکنون کودکان ما از سنین ابتدایی با ابزارهای دیجیتال آشنا هستند. در بسیاری از مدارس شهر تهران، آموزش دیجیتال جایگزین آموزش به روش سنتی شده است. در نتیجه، کودکی که در این فضا رشد می‌کند در خارج از مدرسه و در سال‌های آتی احساس نیاز به محتوای دیجیتال را خواهد داشت و این موضوع موجب رشد مطالعه خواهد شد.

قاسمی: فیدیبو، به زودی آثار انتشارات معروف جهان را ارائه می‌کند

سخنران بعدی، مجید قاسمی، مدیر سامانه «فیدیبو» بود. دکتر حسین غنی‌یاری، مجری کارشناس برنامه از او خواست تا تلقی و دیدگاه‌های خود درباره نشر الکترونیک را بیان کند. او مبحثنشر الکترونیک و نیاز جامعه امروز به آن را بسیار واضح عنوان و مباحثخود را با ارائه توضیحاتی درباره عرصه تخصصی فعالیت خود و فروشگاه فیدیبو آغاز کرد: «فیدیبو در واقع سامانه تولید، توزیع، نگهداری و فروش کتاب الکترونیک است که محدود به زبان فارسی و ایران نخواهد بود.»

او هدف این سامانه را در ۵ سال آینده، رسیدن به جایگاه بزرگ‌ترین تولیدکننده و عرضه کننده محتوا در خاورمیانه عنوان کرد. وی همچنین اعلام کرد: «به زودی کتاب‌های انتشارات Wiley روی فیدیبو قابل دسترسی و خرید خواهد بود و مخاطبان دیگر نیازی به مراجعه به سایت آمازون نخواهند داشت.»

قاسمی در ادامه، مقایسه نشر الکترونیک با نشر کاغذی را صحیح ندانست و گفت: «هرکدام از این دو، فضای متفاوت و مخاطب خاص خود را دارند، ولی در عین حال گسترش نشر الکترونیک باعثافزایش تراکنش مالی در نشر کاغذی نیز شده است.»

قاسمی در پاسخ به سئوالی درباره زمینه‌های لازم برای موفقیت و توسعه نشر الکترونیک در کشور، ضعف توسعه نشر الکترونیک در ایران را متوجه زیرساخت‌های قانونی دانست و قوانین حمایت از حقوق مؤلف و ناشر را ناکارآمد عنوان کرد. او در عین حال از به‌روزرسانی پیش‌نویس قانون حمایت از مالکیت معنوی که در وزارت ارشاد در حال پیگیری است ابراز خشنودی کرد.

سئوال بعدی درباره پیش نیازهای ورود به بازار جهانی بود که قاسمی در پاسخ به این سئوال، ورود به بازار جهانی را برای فعالان داخلی زود ندانست و گفت: «تاکنون رایت‌های بسیاری از داخل در بازار بین‌المللی فروخته شده است.»
او همچنین از برگزاری یک کارگاه آموزشی با حضور ناشران بین‌‌المللی به میزبانی فیدیبو در بهار سال آینده خبرداد که زمینه آشنایی ناشران داخلی با سازوکار‌های حضور در عرصه جهانی را موجب خواهد شد.

قاسمی گفت: «محتوای مناسب در کشور وجود دارد و با یک بازاریابی مناسب با توجه به قوانین بین‌المللی از سوی ناشران می‌توانیم شاهد حضور فعالان داخلی در عرصه نشر جهانی باشیم.»

سئوال پایانی درباره تاثیر گسترش نشر الکترونیک بر رشد سرانه مطالعه در داخل کشور بود که قاسمی با استناد به صحبت‌های قبلی خود، توسعه نشر الکترونیک را عامل رشد سرانه مطالعه در کشور دانست. او مشکل اصلی در این زمینه را پایین بودن سرانه مطالعه در کشور و مشکلات توزیع و عدم دسترسی به کتاب در بسیاری از شهرها عنوان کرد و افزود: «نشر الکترونیک، حداقل این امکان را فراهم می‌کند تا کتاب در دسترس همه علاقه‌مندان در سطح کشور قرار گیرد.»

قاسمی در این جلسه به سئوال یکی از حضار درباره وجود انحصار در زمینه عرضه محتوای دیجیتال در کشور و آثار مخرب احتمالی آن پاسخ داد. او وجود انحصار در بازار الکترونیک کشور را امری مثبت ارزیابی کرد و با استناد به تجربیات جهانی گفت: «وجود فضای باز در این عرصه موجب ورود شرکت‌های کامپیوتری بزرگ در این زمینه می‌شود.»

او افزود: «این شرکت‌ها به رغم داشتن توان اجرایی بالا، دانش فرهنگی لازم در این زمینه را لزوما ندارند و با تحمیل دیدگاه‌های صرفا اقتصادی خود، بازار نشر الکترونیک را با مشکلات اساسی مواجه می‌کنند.»

شیخ‌الاسلامی: تحریم‌ها خیلی هم بد نیست!

در این نشست، همچنین حسین شیخ‌الاسلامی، کارشناس بخش محتوایی نشر چکه و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان درباره تلقی خود از نشر الکترونیک گفت: «فیدیبو پرچمدار نشر الکترونیک در ایران است؛ به همان معنایی که ۲۰ سال پیش نشر الکترونیک در جهان رواج یافت و این سایت، بحران کمبود آمازون در کشور را که ناشی از تحریم‌ها می‌شود، جبران می‌کند.»

این کارشناس ارشد فلسفه غرب، درباره سکوی جدید نشر هوشمند ادامه داد: «نشر هوشمند از ابتدای قرن بیست و یکم مورد اقبال عموم بوده و حتی در کشوری چون ایران که دچار تحریم‌های جهانی است، کاربران روزانه ۴۰ میلیون ساعت مشغول استفاده از آن هستند. کاربران می‌آموزند که باید با روند این سکوی جدید نشر، عادات فکری و رفتاری و اخلاق مطالعه‌مان را عوض کنند‌. به این معنا که در سرانه مطالعه دیگر نمی‌توان تنها آن روند قدیمی مطالعه را لحاظ کرد؛ بلکه این شکل از مطالعه با نشر هوشمند نیز با تمام نکات آموزنده‌اش جزیی از این فرآیند است.»

او گفت: «‌مثلاً کتاب برای ما مجموعه‌ای از واژگان است که مطلقا نویسنده آن را خلق کرده، اما در نشر هوشمند مخاطب با بازی، حرکت، انیمیشن، موسیقی و یک مولتی‌مدیا روبه‌رو می‌شود که نویسنده تنها طرحی برای آن نوشته و کودک مخاطب خودش سازنده و خالق قصه می‌شود و از هیجانات آن هم بهره می‌گیرد. در واقع، کتاب هوشمند درگیر تاثیر متقابل است و طراح آن باید این تاثیر متقابل را مدیریت کند.»

شیخ‌الاسلامی خاطرنشان کرد: «ما در حوزه خود این‌گونه کتاب‌ها را کتاب زنده می‌نامیم. زیرا این کتاب‌ها باید روی تبلت‌ها زنده بمانند و طوری ساخته و پرداخته شوند که همواره جذاب باشند. به طور مثال، کتاب «روزی که مانیا مهربان شد» نشر چکه با همین رویکرد، موفقیت چشمگیری به دست آورد. البته نشر چکه تاکنون ۳۰ کتاب با این رویکرد تولید کرده و ۹۴ کتاب نیز در مرحله تولید دارد و نحوه جذب مخاطب در این حوزه بسیار پیچیده است. جهان متوجه بازارهای ایران شده است و ما هم مشغول بازارهای بین‌المللی هستیم که محصولاتمان را عرضه کنیم.»

او در ادامه افزود: «به عنوان منتقد ادبیات کودک و علاقه‌مند به مطالعات پیرامون کتاب، مسئله‌ای که اقتصاد فرهنگ در نشر هوشمند با آن روبه‌روست، بسیار عمیق‌تر از چیزی است که تاکنون تجربه کرده‌ایم. چرا که ما این توانایی را داریم که بی‌واسطه با مردم جهان از طریق نشر هوشمند صحبت کنیم، از محصولات بین‌المللی بهره ببریم و اخلاق مطالعه را عوض کنیم. ما اکنون آن بسترهای لازم را در نشر الکترونیک داریم و این بستر رودخانه احداثشده و اکنون باید به آن آب حیات جاری در این بستر فکر کنیم. البته این اتفاق تنها به ذهنیت سیاستگذار و پدیدآورندگان و ناشر ختم می‌شود که آینده موفقی پیش روی نشر الکترونیک بگشایند.»

این پژوهشگر درباره پیش‌نیازهای ما در حوزه ورود به بازارهای جهانی کتاب در حوزه الکترونیک با اشاره دوباره به ذهنیت ناشر، سیاستگذار و پدیدآورنده گفت: «ناشران ما همچنان در پی چاپ دو هزار نسخه کتابشان هستند و هنوز آماده تجارت جهانی نیستند. حتی با حدود قیمت‌گذاری کتاب در اینترنت آشنایی ندارند و واقعیت این است که چاپ کتاب هوشمند در جایی مثل نشر چکه به معجزه شبیه است. مثلا محصولی مانند «اتوبوس قرمز» یک مولتی‌مدیا بود که با حرکت و موسیقی کانتری و بازی همراه بود و چون به زبان فارسی منتشر شد، در میان ایرانیان خارج از کشور فروش بالایی داشت و موفقیت قابل توجهی نیز در حوزه داخلی به‌دست آورد.»

وی تأکید کرد: «بازار نشر الکترونیک بسیار گسترده است. ناشر می‌تواند محصولش را واگذار کند یا با مارکتی شریک شود. نکته ورود به بازارهای جهانی همین تغییر ذهنیت نسبت به بازارهای جهانی است.»

شیخ‌الاسلامی درباره رشد فروش الکترونیک و رشد کتابخوانی و مطالعه در کشورمان نیز گفت: «در نمایشگاه کتاب تهران دیدیم که با محصول «روزی که مانیا مهربان شد» چطور برخورد کردند و چه استقبالی از این کتاب هوشمند به عمل آمد. این محصول که شامل بازی، حرکت، موسیقی و دخالت مخاطب کودک در شکل داستان بود، در نسخه الکترونیک سه برابر نسخه کاغذی فروش داشت و این بدان معنی است که این نوع از محصول به شکل معناداری فروش داشته است. استقبال از نشر الکترونیک، بحثروی مطالعه الکترونیک سرانه مطالعه را عوض می‌کند و آن وقت چاپ کتاب صنعت سودآورتری خواهد بود»
این عضو انجمن نویسندگان کودک و نوجوان همچنین در جواب سئوال یکی از حاضران در جلسه درباره تاثیر فلسفی نشر دیجیتال گفت: «مناسبات میان متن و مخاطب از زمان «در ابتدا کلمه بود» و شریف بودن خواندن و… تا کنون چندین طیف را گذرانده و اکنون متن تبدیل به چیزی ساری و جاری شده که در همه جا حضور دارد. مانند روزنامه‌ها که حاصل حقایق روزمره‌اند، اما بعد از دیجیتالی شدن متن به کلی مسیرش تغییر کرده است. در عین اینکه کلمه و واژه در متن هستند، اما مخاطب است که در فرم دادن این متن تاثیر بسزایی دارد. در واقع، متن الکترونیک کتاب را از آن کل گوینده و صرفا دریافت معنا به پازلی که نویسنده بخشی از آن است، تبدیل کرده است و این پازل حین مطالعه خواننده تکمیل می‌شود.»

وی اضافه کرد: «آنچه تئوریسین‌ها از آن به عنوان مرگ مولف، متن باز و زندگی در دنیای متن یاد می‌کردند، اکنون با ۵۰ سال تاخیر اتفاق افتاده و نویسنده تنها یک هدایتگر است. او خالق معنا نیست و متن توسط مخاطب زنده نوشته می‌شود و خواندن به شکل سنتی به کلی تغییر ماهیت می‌دهد.»

در پنجمین نشست عصر فرهنگ ملل که با موضوع «نشر دیجیتال؛ آینده پیش رو در ایران و جهان» برگزار شد، چند تن از نویسندگان، شاعران و ناشران و برخی از اعضای انجمن نویسندگان کودک و نوجوان نیز حضور داشتند.