پاینده در نشست موانع رشد رمان در ایران:
اگر رمان جدی گرفته شود؛ اتفاقات اجتماعی غافلگیرمان نمی‌کند
در فرهنگی که شعر آنقدر قوی باشد زمینه‌ای برای رشد رمان وجود ندارد / اگر رمان جدی گرفته شود توسط اتفاقات اجتماعی غافلگیر نخواهیم شد / رمان بررسی درونی از جنبه‌های ناپیدای فرهنگی است که فقدان آن برای هر جامعه‌ای خطرناک است.
نشست تخصصی با موضوع موانع رشد رمان در ایران با سخنرانی حسین پاینده؛ در بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان یکشنبه(۶ مهر) برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا؛ این استاد نظریه و نقد ادبی با طرح این سوالات که؛ چرا رمان در کشور ما به اندازه‌ی داستان کوتاه رشد نکرده است؟، چرا ما به اندازه‌ی تعداد داستان‌نویسانمان رمان‌نویس نداریم؟ و رمان چگونه به وجود آمده است؟؛ سخنان خود را آغاز کرد و گفت: بعضی از ناشران ما بطور اختصاصی به نشر داستان کوتاه می‌پردازند اما رمان کشور ما با مشکل جدی روبروست و برای یافتن یک رمان خوب باید به ۳۰ یا ۴۰ سال پیش برگردیم.
وی ادامه داد: رمان، قالب ادبی ایرانی نیست و از دوران مشروطه به بعد به ایران وارد شده است. در کشور ما اغلب رمان‌ها به‌صورت ترجمه‌ی کتاب‌های فرانسوی و روسی است. نخستین رمان‌های ایرانی با موضوع تاریخی بودند و بعد از ورود اسلام به ایران به رمان‌های اجتماعی تغییر یافته‌اند. در اروپا نیز ابتدا رمان‌ها به فرم رئالیستی بوده و سپس به شکل امروزی درآمدند.
پاینده ادامه داد: پس از شکست مشروطه و روی کار آمدن پهلوی اول، نویسندگان دستگیر شدند و این مانع رشد رمان در کشور ما شد. در زمان پهلوی دوم سانسور به شدت انجام می‌گرفت که به نفع ادبیات ما بود و نویسندگان ما را به سمت سمبولیسم و تکنیک‌هایی درباره رمان هدایت کرد.
او با اشاره به اینکه هنر ما به سمت غیرمستقیم‌گویی و مدرنیزم که در آن از قهرمان‌پروری اجتناب می‌شود؛ پیش رفته است؛ گفت: مدرنیزم دارویی برای نویسندگان سرخورده‌ی ما بود.
این منتقد ادبی در پاسخ به این سوال که چگونه رمان به قالب ادبی تبدیل شده است؛ پاسخ داد: سه دلیل فلسفی، فرهنگی و اجتماعی و گونه‌شناختی باعثاین امر شده است. رمان در قرن ۱۷ و ۱۸، زمانی که فیلسوفان ارتباط خود را با قرون وسطی قطع کرده بودند؛ متولد شد. رمان؛ داستانی طولانی نیست بلکه ژانری ست که شخصیت اصلی آن در پی درانداختن طرحی نو است، به باورهای فردی خود اتکا کرده، فردی شورشی که باورهای سنتی را قبول ندارد. در رمان فردیت اهمیت دارد و تصویری از آینده‌ای آرمانگونه به دست می‌دهد. در ادبیات ما فردیت مانعی در تزکیه نفس قلمداد می‌شود. اگر رمان در اروپا اینقدر پیشرفت داشته به دلیل زمینه‌های فلسفی آنهاست.
وی ادامه داد: باید زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی وجود داشته باشد تا رمان رشد کند. ادبیات کهن فارسی و سنت ادبی ما شعر است. شعر تک‌صدایی و رمان محصول فرهنگ چندصدایی است. در رمان با کشاکش صداهایی که باهم اختلاف دارند؛ مواجهیم که این صداهای ناسازگار افق‌های فکری خواننده را بازمی‌کنند و حتی می‌توانند گاهی شوکه کننده باشند. نویسنده‌ای تواناست که میدان به استقلال شخصیت می‌دهد.
وی با غیرقابل مقایسه بودن شعر با رمان گفت: نمی‌توان شعر را با رمان مقایسه کرد. در فرهنگی که شعر آنقدر قوی باشد؛ زمینه‌ای برای رشد رمان وجود ندارد مگر آنکه پارلمانی ایجاد شود و نمایندگان با رأی مستقیم مردم انتخاب شوند.
او بیان کرد: رمان تمرین شنیدن، پذیرش تکثر، ورزش دادن خواننده به دموکراسی است و قابلیت آن تغییر زاویه دید می‌باشد که در رمان مدرن کارکردی دموکراتیک دارد. گفت و شنود مکالمه ناشنیده بین خواننده و متن یکی از ارزش‌های رمان است.
پاینده در ادامه گفت: نویسسنده باید دید فراخ داشته باشد و با جریان‌های مختلف آشنا باشد. با نگاه تنگ و متعصب رمان‌نویسی معنایی ندارد. یکی از موانع رشد رمان در ایران؛ نویسندگان متعصب و تک‌صدایی‌اند و اگر به تکثر عادت نکنند نمی‌توانند رمان تأمل برانگیزی بوجود بیاورند.
وی در شرح خلط تفاوت‌های رمان و داستان کوتاه گفت: رمان بسط یافته‌ی داستان کوتاه نیست و قالب ادبی مستقل و متفاوتی دارد. نگارش داستان کوتاه تمرینی برای آماده شدن رمان‌نویسی نیست. داستان کوتاه ریشه در شعر غنایی دارد و به همین دلیل است که ما در داستان کوتاه موفق‌تر از رمان هستیم زیرا شعر جانمایه‌ی ادبیات ماست.
پاینده دو نکته را مکمل این بحثدانست و گفت: تا زمانی که رمان‌های خارجی ترجمه می‌شوند رغبت ناشران برای رمان‌های فارسی کم است. رمان‌های عامه‌پسند که به وفور نوشته و خوانده می‌شوند که در دسترس‌تر با قیمت پایین‌تر عرضه می‌شوند که این یکی دیگر از موانع است که ذائقه ادبی ما را تنزل می‌دهد و باعثبی‌توجهی به رمان‌های جدی و نخبه‌گرا می‌شود.
حسین پاینده در پایان جلسه ضمن امیدواری برای برداشته شدن این موانع گفت: رمان کالبدشکافی فرهنگی جامعه است و باید به آن توجه شود تا روح درونی جامعه دیده شود. رمان‌نویس طبیب فرهنگی جامعه است. اگر رمان جدی گرفته شود توسط اتفاقات اجتماعی غافلگیر نخواهیم شد.
او همچنین از دو فیلم اصغر فرهادی «درباره‌ی الی» و «جدایی نادر از سیمین» و درونگرا بودن این کارگردان صحبت کرد و توضیح داد: رمان نیز چنین تفحصی دارد و بررسی درونی از جنبه‌های ناپیدای فرهنگی است که فقدان آن برای هر جامعه‌ای خطرناک است.
