معتادان باید سرشماری شوند؛ آمار دقیق‌شان مشخص نیست/ ضرورت تشکیل «تیم تحقیقاتی مستقل» برای ارزیابی بی‌طرفانه از برنامه‌های مبارزه با مواد مخدر و نحوه هزینه‌کرد اعتبارات

«سعید صفاتیان» مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر، کارشناس و پژوهشگر حوزه اعتیاد در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا به ارائه پیشنهادات به دبیر جدید این ستاد پرداخت و گفت: متأسفانه ستاد مبارزه با مواد مخدر در طی سال‌های گذشته در حوزه بین‌الملل، ضعیف عمل کرده است و توجه به این موضوع اولین پیشنهادم است. دو دهه پیش در حوزه بین‌الملل در مبارزه با مواد مخدر فعالیت بیشتری داشتیم. دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل که در ایران فعالیت می‌کند. تشکیلات و ساختاری دارد و وظایف قانونی مشخصی در حوزه آموزش، پیشگیری و بررسی بر عهده دارد. اما متأسفانه هیچ‌کدام از این فعالیت‌ها در ایران در طی چند سال گذشته به‌طور مؤثر انجام نمی‌شود.

صفاتیان خاطرنشان کرد: علاوه بر این، این دفتر اجلاس‌هایی در سطح جهانی برگزار می کند و اخیرا هم در وین اجلاس سی‌ان‌دی برگزار شد. زمانی که مدیر کل درمان ستاد بودم، دو بار به عنوان نماینده کشور در همان اجلاس در وین شرکت کردم. اجلاس سی‌ان‌دی که اخیرا برگزار شد، فرصتی برای تبادل نظر و بررسی مسائل مرتبط با مواد مخدر در سطح بین‌المللی بود. در حوزه بین‌الملل باید از دفتر سازمان ملل بخواهیم که ایران را با توجه به اینکه در همسایگی افغانستان قرار دارد، به عنوان کشوری در خط مقدم مبارزه با مواد مخدر در نظر بگیرد. 

وی با تاکید بر اهمیت جایگاه ایران در خط مقدم مبارزه با مواد مخدر گفت: مواد مخدر جایگاه خاصی در سازمان ملل دارد و ایران نیز در آنجا نماینده‌ای دارد. ورود به حوزه بین‌الملل در این عرصه بسیار مهم است، زیرا می‌تواند جایگاه قوی‌تری برای ما تثبیت کند و امکانات و بودجه‌های خوبی از دفتر سازمان ملل برای حوزه‌های مقابله، پیشگیری و درمان به دست آورد.

ضرورت سرشماری آماری معتادان در کشور

مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر در ادامه تصریح کرد: نکته دوم این است که در کشور ما تعداد دقیق معتادان مشخص نیست و به عبارتی آمار دقیقی د ر این حوزه وجود ندارد. برخی برآوردها تعداد معتادان را بین سه تا چهار میلیون نفر تخمین می‌زنند، در حالی که این اعداد به‌طور دقیق مشخص نیستند. بنابراین، یکی از کارهای اساسی که دبیرکل ستاد باید انجام دهد، این است که یک سرشماری از وضعیت معتادان در کشور انجام دهد. این سرشماری باید به‌گونه‌ای باشد که مورد قبول تمامی سازمان‌ها، دستگاه‌ها، متخصصان و کارشناسان قرار گیرد.

وی با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته ما شاهد انجام یک کار تحقیقاتی بودیم، گفت: اما متأسفانه فقط یک ارگان یا سازمان به این موضوع ورود کرد و سایر سازمان‌ها آن را قبول نداشتند. به عنوان مثال یک سال وزارت بهداشت عددی ارائه داد و چند سال بعد بهزیستی عدد دیگری ارائه کرد که تقریباً با هم همخوانی نداشتند. این‌ عدم هماهنگی در آمارها می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های نادرست و ناکارآمدی در حوزه مقابله با مواد مخدر منجر شود. کارشناسان این آمارها را قبول نداشتند و ایشان باید اقداماتی انجام دهد. نکته بعدی که باید به آن توجه شود، این است که بعد از حوزه بین‌الملل، باید آماری دقیق از وضعیت اعتیاد در کشور داشته باشیم.

مواد مخدر سالانه ۱۰ میلیارد دلار به کشور ضربه می‌زند

صفاتیان افزود: نکته سوم این است که طبق تحقیقات رسمی ستاد مبارزه با مواد مخدر، مواد مخدر سالانه حدود ده میلیارد دلار به کشور ضربه می‌زند. بنابراین اگر بخواهیم به سیستم قاچاق ضربه بزنیم، یکی از برنامه‌های ایشان باید این باشد که به‌طور مشخص به ده میلیارد دلار خسارتی که سالانه به کشور وارد می‌شود، توجه کند. باید شناسایی کند که کدام سازمان‌ها، نهادها و ارگان‌ها در حوزه‌های مبارزه، پیشگیری و درمان در حال فعالیت هستند.

وی تاکید کرد: دبیر جدید ستاد مبارزه با مواد مخدر باید از دستگاه‌ها و سازمان‌ها بخواهد که به جای ارائه برنامه‌های جدید که متأسفانه برخی از آن‌ها پشتوانه علمی ندارند، به این فکر کنند که چه اقداماتی می‌توانند انجام دهند تا از این ده میلیارد دلار خسارت جلوگیری کنند. این رویکرد می‌تواند به بهبود وضعیت موجود و کاهش آسیب‌های ناشی از مواد مخدر کمک کند.

باید کار تحقیقاتی روی نتایج برنامه‌های مبارزه با مواد مخدر انجام شود 

صفاتیان با بیان اینکه  نکته دیگر این است که ما در کشور برنامه‌های متعددی در حوزه مقابله با مواد مخدر داریم، گفت: اگر برنامه‌های مختلف مبارزه با مواد مخدر در کشور را بررسی کنیم، شاید نزدیک به صد برنامه وجود داشته باشد. سوال این است که کدام یک از این برنامه‌ها مؤثر است و هر کدام چه میزان تأثیر دارند؟ ما اطلاعات دقیقی در این زمینه نداریم. بنابراین، باید یک کار ارزیابی و تحقیقاتی انجام شود تا مشخص شود که کدام یک از این برنامه‌ها از جمله مبارزه و مقابله بین‌المللی، پیشگیری و درمان برنامه‌های موفقی بوده‌اند و چه میزان موفقیت داشته‌اند و دلایل موفقیت آن‌ها چه بوده است؟ این اطلاعات می‌تواند به بهبود برنامه‌ها و کاهش آسیب‌های ناشی از مواد مخدر کمک کند. برای پاسخ به این سوالات، باید یک تیم تحقیقاتی تشکیل شود که به‌طور خاص به این موضوعات بپردازد.

واقعیت‌ها باید به‌طور دقیق و بدون تعصب بیان شوند

این کارشناس اعتیاد اظهار کرد: این تیم تحقیقاتی باید بزرگ‌ترین ویژگی‌اش این باشد که وابسته به هیچ نهاد یا سازمانی نباشد. به عنوان مثال، اگر ایشان بخواهد در حوزه پیشگیری یک کار تحقیقاتی انجام دهد، نمی‌تواند از آموزش و پرورش یا بهزیستی افراد را دعوت کند، زیرا این نهادها خود ذی‌نفعان در این حوزه هستند. بنابراین تیمی که در این زمینه کار می‌کند، باید مستقل باشد تا بتواند واقعیت‌ها را به‌طور دقیق و بدون تعصب بیان کند. 

وی ادامه داد: این استقلال به آن‌ها این امکان را می‌دهد که به‌طور واقعی و بی‌طرفانه به ارزیابی برنامه‌ها و تأثیرات آن‌ها بپردازند و در نهایت به بهبود وضعیت موجود کمک کنند. لذا باید یک تیم تحقیقاتی مستقل از حوزه ستاد مبارزه با مواد مخدر تشکیل شود که بر روی برنامه‌هایی که تا به حال اجرا شده‌اند، تمرکز کند.این تیم باید به بررسی هزینه‌های این برنامه‌ها و میزان مفید بودن آن‌ها برای اهدافی که مطرح کردیم، بپردازد.

یک میلیون معتاد تحت پوشش برنامه‌های درمانی قرار دارند

صفاتیان افزود: نکته بعدی این است که در کشور ما اکنون حدود سه میلیون معتاد وجود دارد و تقریباً یک میلیون نفر از این افراد تحت پوشش برنامه‌های درمانی قرار دارند. این برنامه‌ها شامل بخش خصوصی نیز می‌شوند و حدود سی تا چهل هزار نفر پرسنل در این حوزه مشغول به کار هستند. این اطلاعات نشان‌دهنده این است که به ارزیابی دقیق و بهبود برنامه‌ها برای افزایش اثربخشی آن‌ها در درمان و پیشگیری از اعتیاد نیاز داریم. 

وی تصریح کرد: در کشور ما حدود هفت تا هشت هزار مرکز درمانی وجود دارد که به‌طور مستقل فعالیت می‌کنند. این مراکز می‌توانند به‌عنوان یک منبع هزینه‌زا برای دولت محسوب نشوند و تنها کاری که دولت برای آنها انجام دهد، برگزاری کلاس‌های آموزشی باشد، اما اکنون حتی این کلاس‌ها نیز رایگان نیستند. هزینه‌های مربوط به آموزش پزشکان و روانشناسانی که به این کلاس‌ها می‌روند، به وزارت بهداشت یا سازمان بهزیستی تحمیل می‌شود. بنابراین، دولت باید این بخش را تقویت کند.

صفاتیان خاطرنشان کرد: این مراکز درمانی که اشاره کردم، در حالی که حدود هشت هزار مرکز هستند، اما در برنامه‌های موفق ما در حوزه مقابله با مواد مخدر که در سطح جهانی شناخته شده است، به‌طور کامل مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. این نشان‌دهنده نیاز به توجه بیشتر و حمایت از این مراکز برای بهبود وضعیت درمان اعتیاد در کشور است. این مراکز درمان اعتیاد در ایران که به آن‌ها مراکز درمان نگهدارنده با متادون گفته می‌شود، نقش بسیار مهمی در درمان اعتیاد دارند. پزشکانی که در این مراکز فعالیت می‌کنند، افراد بسیار توانمندی هستند که تلاش‌های زیادی کرده‌اند و این تجربیات را نمی‌توان نادیده گرفت.

مراکز درمان اعتیاد در پنج سال اخیر دچار رکود شده‌اند

وی با اشاره به اینکه متأسفانه، در چهار پنج سال اخیر، این مراکز دچار رکود شده‌اند، گفت: این مراکز با موانع بزرگی مواجه شده‌اند که البته این موضوع سروصدای زیادی نیز به همراه داشت.  این موانع می‌تواند شامل مشکلات مالی، کمبود منابع، یا تغییرات در سیاست‌های درمانی باشند که تأثیر منفی بر عملکرد این مراکز گذاشته‌اند. توان این مراکز در واقع به تجربه و تخصص پزشکان و کادر درمانی آن‌ها بستگی دارد. اگر این موانع برطرف شوند و حمایت‌های لازم از این مراکز صورت گیرد، می‌توانند به‌طور مؤثری در درمان اعتیاد و کاهش آسیب‌های ناشی از آن نقش ایفا کنندکه این نیاز به توجه و حمایت از سوی دولت و نهادهای مربوطه دارد.

صفاتیان عنوان کرد: این مراکز به نام مراکز درمان اعتیاد یا مراکز اقامتی شناخته می‌شوند که به معتادان متادون ارائه می‌دهند. متأسفانه، وزارت بهداشت در پنج سال گذشته اعلام کرده که متادون باید فقط از داروخانه‌ها توزیع شود و پزشکان تنها وظیفه ویزیت بیماران را دارند. این رویکرد از نظر بسیاری از متخصصان که در این حوزه فعالیت می‌کنند، نادرست است.اگر متادون به داروخانه‌ها منتقل شود، ارتباط بیمار با پزشک و روانشناس قطع می‌شود و این می‌تواند تأثیر منفی بر روند درمان داشته باشد.