عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) تشریح کرد:
شروط مورد نیاز شکل گیری جامعه از نگاه جامعه‌شناسان کدام است؟ / همبستگی اجتماعی عامل مهم در اجرای احکام
معاون آموزشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: اگر همبستگی، همبستگی اجباری باشد ماندگاری این جامعه متزلزل است، به تعبیر دیگر استمرار و ثبات جامعه به همبستگی اجتماعی است.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، حجت‌الاسلام والمسلمین شمس‌الله مریجی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) امروز شنبه ۱۳بهمن‌ماه در دومین نشست از سلسله نشست‌های علمی «حکمرانی اسلامی؛ حمکرانی زمینه‌ساز» با موضوع «جامعه‌سازی اسلامی تبلور اقامه دین در حکمرانی زمینه‌ساز» به سخنرانی پرداخت و اظهارکرد: وقتی امام زمان (عج) بیاید اینگونه نیست که بخواهد اقدامات خود را در جامعه از صفر آغاز کند. اینکه می‌گویند انتظار و جامعه‌ی منتظر؛ ناشی از همین مساله است که باید مقدمات ظهور آماده شود و زمانی که حضرت ظهور می‌کنند در بستری که از قبل آماده شده بود فعالیت را شروع کرده و به انجام می‌رسانند.
استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) ادامه داد: جامعه‌شناسان می‌گویند برای شکل‌گیری جامعه دو شرط نیاز است؛ شرط نخست روابط متقابل و شرط دوم هدف مشترک است؛ روابط متقابل یعنی اکتفا به جمع شدن افراد که به تنهایی کافی نیست به بیان دیگر شرط لازم است اما کافی نیست؛ شرط کافی وجود روابط متقابل است و این مهم در جامعه‌ای صورت می‌پذیرد که در آن جامعه بین افراد احساس همبستگی وجود داشته باشد؛ اساسا آن سنخیتی که جامعه را پایدار نگاه می‌دارد همبستگی اجتماعی است که اگر نباشد هیچ عملی صورت نمی‌پذیرد و اگر هم انجام شود موقت و زودگذر است و در اثر فشار و اجبار باید انجام شود.
همبستگی اجتماعی عامل مهم در اجرای احکام
معاون آموزش دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم افزود: اگر همبستگی، همبستگی اجباری باشد ماندگاری این جامعه متزلزل است، به تعبیر دیگر استمرار و ثبات جامعه به همبستگی اجتماعی است؛ برای مثال چرا در جامعه ما واجبی که به تعبیر شهید مطهری رکن رکین و اصل اصیل اسلام است مغفول مانده و بلکه جرات نداریم آن را اجرا کنیم؟ مساله امر به معروف و نهی از منکر محقق نمی‌شود چراکه شرط اصلی آن در جامعه وجود ندارد؛ شرط اول همبستگی اجتماعی است، جامعه‌ای که در آن همبستگی اجتماعی نباشد اجرای احکام امر ناشدنی است، چون در اجتماع همبسته با یکدیگر نیستیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین مریجی با بیان اینکه وفاق اجتماعی همان همبستگی است که ما در این زمینه مشکل داریم، تصریح کرد: همبستگی اجتماعی احساس مسئولیت متقابل بین چند فرد یا افراد است که از آگاهی و اراده برخوردار باشند و این اقدام آن‌ها از اجبار و ترس نباشد، بن‌مایه همبستگی اجتماعی، ارزش‌ها و باورها است؛ «آگوست کنت» بنیان‌گذار جامعه‌شناسی نوین است، او می‌گوید جامعه به وجود نمی‌آید مگر با اتحاد اعتقادات اعضا؛ همچنین «امیل دورکیم» می‌گوید: بنیان همبستگی، ارزش‌ها و قواعد اخلاقی اکثرت افراد است؛ همچنین «تالکوت پارسونز» معتقد است که تعادل و هماهنگی ایده‌ها و ارزش‌های مشترک منجر به همبستگی اجتماعی می‌شود. در این میان «ابن خلدون» نیز بحث عصبیت را مطرح می‌کند؛ از سوی دیگر باید به این مساله توجه کنیم که وقتی همبستگی اجتماعی وجود داشته باشد افراد هوای یکدیگر را دارند، این مساله چه در امور داخلی و چه خارجی تبلور داشته و خود را نشان می‌دهد.
عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم (ع) افزود: بنابراین همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد برای اینکه امام زمان (عج) ظهور کند باید جامعه آماده شود؛ اگر ارزش‌ها و باورهای جامعه الهی باشند همبستگی اجتماعی از ثبات بیشتری برخوردار خواهد شد؛ اکنون همه جوامع این مساله را می‌دانند که اگر همبستگی اجتماعی نباشد نمی‌توانند جامعه را پیش ببرند؛ اگر بخواهیم نمونه بارز از این همبستگی را بیان کنیم مسابقات فوتبال است، امروز در کشورهای اروپایی می‌بینیم که تنها بخشی از فوتبال صنعت است و بخش اصلی آن به همبستگی اجتماعی بر می‌گردد؛ برای مثال تیمی که برای یک شهر است ۸۰ درصد از طرفداران از اهالی همان شهر هستند.
وی گفت: بُن‌مایه این انسجام اجتماعی اگر دارای اشتراک همگانی باشد عمق بیشتری خواهد داشت؛ یک نمونه از همبستگی، همبستگی اجتماعی قوی در ایام اربعین است، در این رویداد عظیم امر مشترک سیدالشهدا (ع) است که وقتی توجه‌ها به آن حضرت جلب می‌شود همه ذیل این اجتماع درصدد رفع مشکلات بر می‌آیند و کسی نمی‌گوید به من چه یا به تو چه!
تحقق همبستگی اجتماعی ثبات و آرامش در جامعه را به ارمغان می‌آورد
استاد حوزه ودانشگاه ادامه داد: اگر همبستگی اجتماعی نباشد حتی عوامل الهی صورت نمی‌گیرد؛ امام زمان (عج) همبستگی اجتماعی را ایجاد نمی‌کند بلکه تقویت می‌کند؛ وقتی همبستگی اجتماعی وجود داشت حرکت برای کمال مادی و معنوی آغاز می‌شود، اگر چنین شود جامعه استمرار می‌یابد و ثبات در حیات‌اش ایجاد خواهد شد، حیاتی که ذیل آن ثبات و آرامش به ارمغان بیاید.
حجت‌الاسلام مریجی با بیان اینکه همبستگی اجتماعی می‌تواند زمینه حکمرانی مهدوی را ایجاد کند، افزود: اگر همبستگی اجتماعی نباشد جامعه از هم می‌پاشد و اگر چنین شود انسان به نیازهای فردی و اجتماعی و البته نیازهای مادی و معنوی نمی‌رسد؛ ارتباطاتی که اکنون در غرب است ارتباطات خطی است اما در نگاه دینی ارتباطات سه ضلعی است؛ من و شما و در رأس خداوند؛ یعنی من با شما رفیق هستم چون هردو بنده خدا هستیم و با همین نگاه داشته‌هایمان را تقسیم و در امور یکدیگر اظهار نظر می‌کنیم؛ این همبستگی حاکمیت مهدوی را تسهیل می‌کند.
عوامل تضعیف همبستگی اجتماعی
وی در بخش دیگری از سخنان خود دو مؤلفه آگاهی و معرفت را از جمله عوامل مهم در ایجاد همبستگی اجتماعی دانست و گفت: متاسفانه این ابعاد در سطح جوامع در حال کاهش است؛ گاهی افراد برخوردهای جالبی ندارند؛ امام صادق (علیه السلام) فرمود: «إنّ الإیمانَ عَشْرُ دَرَجاتٍ بِمَنزِلَةِ السُلَّمِ، یُصْعَدُ مِنهُ مِرْقاةً بَعدَ مِرْقاةٍ، فلا یَقُولَنَّ صاحبُ الاثنَینِ لِصاحِبِ الواحدِ؛ لَستَ علی شَیءٍ، حتّی یَنْتهیَ إلَی العاشِرِ. فلا تُسْقِطْ مَن هُو دُونَکَ فیُسْقِطَکَ مَن هُو فَوقَکَ، و إذا رأیتَ مَن هُو أسْفَلُ مِنکَ بدرجةٍ فارْفَعْهُ إلیکَ برِفْقٍ، و لا تَحْمِلَنَّ علَیهِ ما لا یُطیقُ فَتَکْسِرَهُ، فإنّ مَن کَسَرَ مؤمنا فعلَیهِ جَبْرُهُ» (ایمان، مانند نردبانی است که ده پله دارد و پله‌های آن یکی پس از دیگری پیموده می‌شود. پس کسی که در پله دوم است نباید به آن که در پله اول است بگوید تو چیزی نیستی، تا برسد به آن که در پله دهم است (او هم نباید به پایینتر خود چنین سخنی بگوید). آن را که در پله پایینتر از تو قرار دارد نینداز که بالاتر از تو نیز تو را می‌اندازد. اگر دیدی کسی یک پله از تو پایینتر است با مهربانی و ملایمت او را به طرف خود بالاکشان و فراتر از توانش باری به دوش او مگذار که او را می‌شکنی. و هر کس مؤمنی را بشکند باید شکستگی او را جبران کند)؛ از این حدیث استفاده می‌کنم؛ مثالی را مطرح می‌کنم: انقلاب هم ۱۰ مرحله دارد کسی که در این مراحل در رده دهم قرار گرفته را نباید از صف انقلابی‌ها جدا کرد. مشکل اینجاست که ما مدارا نمی‌کنیم و می‌گوییم یا صد درصد با ما و یا هیچ! ، اگر نفاق و همبستگی در جامعه نباشد فرد حاضر است، حتی جان خود را فدا کند؛ نکته بعدی در ایجاد همبستگی اجتماعی، نوع دوستی و پیمان برادری است؛ جامعه امر مدنی بالطبع است البته عده‌ای می‌گویند بالضروره است. لذا باید توجه داشته باشیم که هیچ جامعه‌ای با خودخواهی شکل نمی‌گیرد.
وی با اشاره به عوامل تضعیف همبستگی اجتماعی گفت: اولین عامل سوء‌ظن است، از عللی که سوء‌ظن را زیاد می‌کند همراهی با اشرار و رفاقت با دیگرانی است که اهل ایمان نیستند. امام علی (ع) فرمود: «مُجالَسَةُ الأَشرارِ تورِثُ سوءَ الظَّنِّ بِالأَخیارِ، و مُجالَسَةُ الأَخیارِ تُلحِقُ الأَشرارَ بِالأَخیارِ، و مُجالَسَةُ الفُجّارِ لِلأَبرارِ تُلحِقُ الفُجّارَ بِالأَبرارِ، فَمَنِ اشتَبَهَ عَلَیکُم أمرُهُ و لَم تَعرِفوا دینَهُ فَانظُروا إلی خُلَطائِهِ؛ فَإِن کانوا أهلَ دینِ اللّهِ فَهُوَ عَلی دینِ اللّهِ، و إن کانوا عَلی غَیرِ دینِ اللّهِ فَلا حَظَّ لَهُ مِن دینِ اللّهِ» (همنشینی با بدکاران، بدبینی به نیکان را پدید می‌آورد و همنشینی با نیکان، بدکاران را به نیکان می‌پیوندد. لذا هرگاه موقعیّت کسی بر شما مبهم گشت و دین او را نشناختید، به معاشرانش بنگرید. اگر اهل دین خدا بودند، او نیز پیرو دین خداست و اگر پیرو دین خدا نبودند، او را نیز از دین خدا بهره‌ای نیست).
حجت‌الاسلام والمسلمین مریجی افزود: مساله دوم در گسست همبستگی اجتماعی، بهتان و افترا است؛ در این رابطه فضای مجازی ضربات متعددی را به جوامع وارد آورده است؛ افراد می‌گویند که شنیدیم چنان شد یا شنیده شده که فلان؛ آیا همین که شنیده شد مساله‌ای را اثبات یا حل می‌کند؟ اکنون در این شرایط هستیم که هنوز هوش مصنوعی آنچنان که باید به میدان نیامده است، وای به حال زمانی که هوش مصنوعی بیاید؛ چرا که همه سواد رسانه‌ای ندارند و نمی‌شود مسایلی از این دست را به راحتی جمع کرد.
وی گفت: تحقق همبستگی اجتماعی یکی از عوامل مهمی است که فضای حکمرانی مهدوی را در جامعه تسهیل می‌کند؛ همبستگی اجتماعی یعنی احساس مسئولیت متقابل بین افراد که بن‌مایه آن ارزش‌ها و باورها است؛ اگر باورها و ارزش‌های انسانی عقلانی و وحیانی باشند این همبستگی محکم‌تر و با ثبات‌تر بوده و دارای ضمانت اجرایی خواهد شد؛ از سوی دیگر اگر این همبستگی اجتماعی بر اساس خواست و احساسات و عواطف باشد نسبی شده و ضمانت اجرایی ندارد و نیاز به اعمال زور دارد.
استاد تمام گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم (ع) تصریح کرد: برای اینکه همبستگی اجتماعی در جامعه تقویت شود، عواملی نظیر آگاهی، مشورت، مدارا و همرنگی، نوع‌دوستی و برادری، صداقت منجر به تقویت این مساله می‌شوند و در نهایت سوء ظن و توقع بیجا آن را ضعیف می‌کنند.
در انتهای این نشست ۱۲۰ دقیقه ای، سخنران مراسم به پرسش‌های حاضرین برخط و حضوری جلسه پاسخ داد.
گفتنی است دبیر علمی این نشست را حجت‌الاسلام محسن قنبری برعهده داشت.
