دستکندها در برابر زلزله مقاوم بوده‌اند/ ۲۴ نوع معماری دستکند در لرستان شناسایی شده و بیش از یکصد دستکند نیازمند پژوهش است

به‌ گزارش خبرنگار ایلنا، نشست خبری چهارمین همایش بین المللی معماری دستکند صبح دوشنبه 14 آبان ماه با حضور عطاء حسن پور مدیر کل میراث‌فرهنگی استان لرستان، رئیس پژوهشکده ابنیه و بافت های تاریخی و همچنین جمعی از خبرنگاران برگزار شد.

«مهناز اشرفی» دبیر علمی چهارمین همایش بین المللی دستکند که قرار از 22 تا 24 آبان ماه در استان لرستان برگزار شود در این نشست اعلام کرد: بسیار خوشحالیم که چهارمین همایش دستکند به صورت متوالی در طی سالهای اخیر برگزار شده و به دلیل اهمیت این نوع از معماری که بر پایه دانش بومی و سازگاری با طبیعت و محیط زیست شکل گرفته در حال شناسایی و شکوفایی است.

او گفت: در یک دوره‌ای وقتی راجع به معماری دستکند صحبت می کردیم تمام کسانی که مخاطب ما بودند نمی دانستند که با چه مقوله‌ای مواجه هستند اما حالا به نقطه ای رسیدیم که درحال برگزاری چهارمین همایش بین المللی معماری دستکند هستیم.

دبیر علمی همایش بین المللی دستکند با اشاره به اینکه معماری دستکند در ایران و جهان کمتر مورد توجه قرار گرفته است تاکید کرد: معماری دستکند موضوعی است که در دهه‌های اخیر در ایران و جهان مورد توجه قرار گرفته و به آن پرداخته شده است. پیش از این وقتی از دستکندها صحبتی به میان می آمد بیشتر معنا و مفهوم منفی آن متصور می شد و تصویری از فضاهای نمور و رازآلود را به ذهن متبادر می‌کرد. اما در چند دهه اخیر نگاه‌ها نسبت به دستکند تغییر پیدا کرده است.

آنطور که اشرفی می‌گوید: یکی از دلایلی که نگاه و توجه به معماری دستکند بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت تعامل این معماری با طبیعت و ذخیره کردن انرژی بوده است در شرایطی که امروز جهان با بحران‌ انرژی مواجه است و بهره‌گیری از این نوع معماری‌ها می‌تواند بسیار کارگشا باشد به همین دلیل است که سایت های برجسته‌ای چون کاپادوکیه یا میمند در فهرست آثار جهانی قرار می‌گیرند.

به گفته اشرفی، از زمانی‌که توجه‌ به معماری دستکند افزایش یافته ما با آثار زیادی از دستکندها در استان‌های مختلف مواجه شدیم که بسیاری از آنها نیز هم اکنون در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است. از همین‌رو، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی بر اساس رسالتی که در پیش دارد به بررسی تحول و تطور تاریخ معماری که یکی از وظایف آن است پرداخته است.

او ادامه داد: اولین همایش دستکند در سال ۹۱ در کرمان برگزار شد که یکی از سیاست‌های پژوهشگاه تعامل با بخش‌های مختلف کشور بود. در آنجا بازدید یک روزه از میمند را داشتیم، دومین همایش در سال ۹۴، سومین همایش در سال ۹۷ در همدان، چهارمین همایش نیز امسال از ۲۲ تا ۲۴ آبان ماه در لرستان برگزار می‌شود.

اشرفی افزود: جریان‌سازی موضوعی و آموزش یکی از اهداف ما در برگزاری این همایش بود که محقق شد. امروزه مجموعه مقالات معماری دستکند مرجع پژوهش‌ها در داخل و خارج از کشور است. تعداد زیادی از مقاله‌های پایان‌نامه بسیاری از دانشجویان معماری درباره دستکند است.

اشرفی در ادامه بیان داشت: حتی در تعدادی از زیرزمین‌های ما در تهران از معماری دستکند استفاده شده است. از میان این تعداد معماری‌هایی که در آن‌ها از دستکند استفاده شده است می‌توان به مکان‌های سکونت، قنات، آب انبار، سازه‌های آبی، برخی مساجد و... اشاره کرد. برای مثال در ساخت کبوترخانه اصفهان نیز از معماری دستکند استفاده شده است.

او ادامه داد: تا حدی توجه استان‌ها به موضوع دستکند زیاد است که برای برگزاری همایش دستکند باید بین استان‌ها قرعه کشی کنیم و خوشبختانه در سطح جهان هم خیلی خوب شناخته شدیم. با توجه به اینکه معماری دستکند تعامل درستی با طبیعت برقرار کرده است، نباید این را از یاد برد که آسایش حرارتی و اضافه شدن امن‌ترین مصالح یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که معماری دستکند را برجسته و ماندگار کرده است.

او درباره تعداد دستکندها در کشور نیز گفت: هیچ زمان نمی‌توانیم خیلی دقیق بگوییم چون‌یه سری از این دستکندها در زیر زمین هستند که به دلایلی در دسترس نیستند. بسیاری از شهرهای زیرزمینی که پیدا شدند کاملاً اتفاقی بوده، چون پناهگاه بوده‌اند. از سویی چون در دستکندها نوع تزیینات و فرم خاص وجود نداشته و تلاش بر این بوده از حداکثر فضا با حداقل تغییرات استفاده شود سخت می‌توان تعداد دقیق و تاریخ‌گذاری آن‌ها را بدست آورد.

اشرفی درباره تفاوت میان معماری دستکند با سایر معماری‌ها افزود: تفاوت معماری دستکند با سایر معماری‌ها در این است که حتی در زلزله‌ها هم مقاوم است به همین دلیل طی دوره‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. حتی لازم است بدانید قدمت معماری دستکند به قدمت انسان برمی گردد.

او همچنین افزود: باید در جهت معرفی، شناسایی و حفاظت از این معماری تلاش کنیم و موضوع انرژی و محیط زیست، معماری طبیعت است که مناظر طبیعی را تخریب نمی‌کند و بسیاری پروژه‌های موفق از این معماری الگو گرفتند. رسالت ما این است که میراث گذشته را درست بشناسیم.

او گفت: با برگزاری چهارمین همایش بین المللی دستکند مقالات این همایش نه تنها تبدیل به رفرنس و مرجعی برای پژوهشگران داخل و خارج از کشور شده که با برگزاری سیمنارها این امکان فراهم شده تا با اساتید بین المللی در این زمینه در کشورهای مختلف فعالیت‌های مشارکتی مختلفی انجام شود. در این همایش نیز علیرغم مشکلاتی که در منطقه لرستان وجود داشت اما مقالاتی دریافت کردیم تا به صورت مجازی در همایش شرکت داده شوند.

او می گوید: از آنجایی که معماری دستکند، کمترین مصالح را به طبیعت تحمیل می کند و تعامل مناسب با طبیعت برقرار می‌کند درست برخلاف معماری مرسوم این نوع معماری را بسیار شاخص و پایدار کرده است. معماری دستکند که به آن معماری جان پناه هم گفته می شود بدون تخریب منظر و هدررفت انرژی از نوعی معماری پاک پیروی می کند که هم‌اکنون کشورهای مختلف از اصول به کار رفته در این نوع معماری نهایت بهره را  می‌برند و توانسته‌اند در خلق آثار جدید به پروژه‌های خلاقانه دست پیدا کنند.

دبیر علمی همایش دستکند عنوان کرد: ایران به لحاظ گستره جغرافیایی و دانش بومی به لحاظ آثار معماری دستکند بسیار غنی است و باید در جهت شناسایی معرفی و حفاظت از این معماری تلاش‌های بیشتری صورت گیرد.

بیش از یکصد نوع دستکند در لرستان نیازمند پژوهش است

«عطا حسن‌پور» مدیر کل میراث فرهنگی استان لرستان نیز در ادامه افزود: یک دهه است که در ایران مبحث نوین معماری دستکند در حوزه میراث‌فرهنگی ایجاد شده است. چنانچه اگر بخواهیم تاریخ را ورق بزنیم از قرن 18 و 19 تمام مشرق شناسان و سیاحانی که به ایران آمدند از این نوع معماری یاد کردند. آنها حتی از غار کوگان که غاری دستکند و دو طبقه است یاد کرده‌اند و در سفرنامه‌ها گفته اند که  این غار را اجنه ایجاد کرده‌اند.

او گفت: اگر ما به غارهای چند طبقه ایران و در استانی مثل لرستان سر بزنیم شاید کسی باورش نشود در منطقه علی‌گودرز لرستان غار ارجنک با هفت طبقه معماری و به شکل آپارتمان صخره‌ای در دل یک کوه صاف ایجاد شده است غاری که از دوره اشکانیان و با قدمت 2200 سال پیش احداث شده و مردم در آن زمان با استفاده از این نوع معماری توانسته‌اند انرژی و آب را ذخیره کنند و با ایجاد انبارهای صخره‌ای، آب را از بزرگترین دشمن آن یعنی خورشید و تبخیر نجات دهند.

او گفت: در لرستان می‌توانیم دستکندهای بسیاری را مشاهده کنیم که تعدادی از آنها جنبه آیینی داشته است و اگر بخواهیم از آیین و مناسک لرستان بگوییم بدون شک یکی از شهرهایی است بسیاری از مذاهب در این استان فریز شده است و به نسل امروز رسیده است.

حسن‌پور گفت: در معبد مهری در تنگه بابا عباس که که در تحت مالکیت ارتش است یک نوع معماری دستکندی وجود دارد که نیایشگاه بوده است و هنوز قربانگاه، سکوی نیایش و محرابه آن کاملا سالم است و یکی از دلایلی که سالم به دست ما رسیده اینست که در اختیار ارتش بوده است.  

مدیر کل میراث فرهنگی استان لرستان نیز با بیان اینکه از سال 97 با کمک دکتر اشرفی توانسته‌ایم پرونده پژوهشی معماری دستکند لرستان را ایجاد کنیم ادامه داد: تاکنون توانسته‌ایم 54 نمونه از معماری‌های دستکند لرستان شناسایی و نقشه‌برداری شود.

او گفت: برای دستیابی به معماری دستکند در لرستان به دلیل توپوگرافی سخت، پژوهشگران باید جانشان را کف دست بگذارند و به غارهای صعب‌العبور صعود کنند و بدون داشتن ابزارهای صخره‌نوردی دستیابی به این دستکندها امکانپذیر نیست. و این دستکندها به‌قدری رازآلود و اسرارآمیز هستند که نیازمند بررسی‌های باستان‌شناسان، و دیگر تیم‌های پژوهشی از جمله مردم‌شناس، جامعه شناس، زمینه‌شناس هستند.

همایش بین المللی دستکند قرار است با حمایت صندوق احیاء‌ از تاریخ 22 تا 24 آبان ماه در استان لرستان برگزار شود. در این همایش متخصصان با ارائه مقالات خود در این همایش دو روزه حضور خواهند داشت.