کاهگل‌کشی بر کف و دیواره‌های شهر باستانی گور/ خطر نابودی نقاشی ۱۷۰۰ ساله چقدر جدی است؟

به گزارش خبرنگار ایلنا، براساس تصویر منتشر شده از شهر گور فیروزآباد که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است، مدتی‌ست موضوع کاهگل کردن ترانشه‌ی باستان‌شناختی این شهر و خطر نابودی نقاشی ۱۷۰۰ساله ساسانی به دلیل نفوذ رطوبت در این محوطه، خبرساز شده است.

کارشناسان میراث فرهنگی در استان فارس و شهرستان فیروزآباد با ارسال تصویری از کاهگل کردن ترانشه‌های باستان‌شناختی شهر باستانی گور فیروزآباد، به ایلنا گفتند که کاهگل‌کشی دیواره خاکی این محوطه باستانی به لایه‌های باستان شناختی شناسایی شده از دوره‌های مختلف نیز آسیب می‌رساند.

به گفته آنها، کاهگل کردن دیواره‌ی ترانشه‌ی همجوار با تنها نقاشی ساسانی قابل اطمینان که ۱۷۰۰ سال قدمت دارد و نقش بانویی هدیه آورنده برای پادشاه نظیر نقش‌های پلکان هدیه آورندگان تخت جمشید بر آن ترسیم شده است، منجر به نفوذ رطوبت حبس شده در زمین به این نقاشی ارزشمند دوره ساسانی شده و در آینده نزدیک این اثر را تخریب می‌کند.

میلاد وندائی، باستان‌شناس و متخصص دوره ساسانی با انتقاد از کاهگل کردن ترانشه باستان‌شناختی شهر جهانی گور به ایلنا گفت: متاسفانه در تصاویری که به دستم رسیده است، مشاهده کردم که کف ترانشه باستان شناختی شهر گور هم کاهگل شده و اطراف نقاشی ساسانی این ترانشه را نیز کاهگل کرده‌اند.

او افزود: بدون شک یکی از مهمترین مصالح مرمتی در باستان‌شناسی؛ کاهگل است و در بسیاری از فضاهای مرمتی و حفاظتی ایران و جهان نیز از این عنصر استفاده می‌شود. اما اینکه اطراف یک نقاشی ساسانی آن هم بر دیواره‌های لایه‌نگاری شده داخل زمین که بیانگر یک دوره ویژه در تاریخ هنر ایران و جهان است، کاهگل کشیده شود یک فاجعه به تمام معناست!

این باستان‌شناس دوره ساسانی افزود: بعد از کشیدن سیمان و بتن بر کف شهر باستانی بیشاپور و ایجاد مسیر گردشگری در آن که می‌توانستند به جای آن با ریختن سنگ‌های به اصطلاح نخودی با کمترین هزینه این مسیر گردشگری را به بهترین نحو ممکن ایجاد کنند، کاهگل کشی بر دیواره ترانشه باستان شناختی در عمق زمین واقعا جای تعجب دارد، آنهم در استان بزرگی که پر از باستان‌شناس و مرمتگر مشهور در ایران و جهان است.

وندایی با طرح این سوال که مگر می‌شود شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی بر چنین تصمیمات غلطی در محوطه‌های باستانی کشور نظارت نداشته باشد؟ افزود: رفتارهای اخیر در محوطه‌های باستانی استان فارس یا به دلیل خالی شدن بدنه اداره کل میراث فرهنگی آن استان از کارشناسان متخصص و دلسوز است یا به دلیل رفتارهای تحکمی و دستوری از بالا به پایین در مجموعه اداره میراث فرهنگی استان فارس است.

این باستان‌شناس تاکید کرد: تنها کار لازم در محوطه باستانی محور ساسانی فارس برچیدن سریع بتن ریزی بر بستر بیشاپور و مرمت و احیای نقاشی شهر گور فیروزآباد است که احیای فقط همین نقاشی می‌تواند یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری این منطقه باشد.

این متخصص سنگ‌نگاره‌های دوره ساسانی فارس همچنین اعلام کرد: درست در روزهایی که رئیس جمهوری بر لزوم توجه جدی بر ظرفیت‌های تاریخی ایران تاکید کرده است، میراث فرهنگی استان فارس در حال دفن کردن ظرفیت‌های تاریخی و گردشگری این استان بود و امیدوارم هر چه سریعتر اتفاقات شومی که در حوزه میرا ثفرهنگی در استان فارس در حال رخ دادن است پایان یابد.

 مدیر پایگاه میراث جهانی محور ساسانی فارس:

دور نقاشی را کاهگل کردیم نه روی آن را...

افشین ابراهیمی (باستان‌شناس) که همزمان معاون میراث فرهنگی استان فارس و مدیر سه پایگاه میراث جهانی محور ساسانی فارس یعنی، پایگاه میراث جهانی بیشاپور، پایگاه میراث جهانی کاخ ساسانی سروستان و پایگاه میراث جهانی شهر گور فیروزآباد است، درخصوص اقدامات صورت گرفته در محور ساسانی فارس و کاهگل کردن ترانشه باستان شناختی شهر گور فیروزآباد به ایلنا گفت: اوایل سال ۱۳۸۴ لیلی نیاکان یکی از باستان‌شناسان کشور، شهر گور فیروزآباد را کاوش کرد و یک ترانشه گود به عمق ۲ متر در این محوطه باستانی ایجاد کرد. پس از کاوش‌های باستان شناختی یک تیم چهار نفره از باستان‌شناس‌ها نقاشی‌های ساسانی شهر گور را یافتند و سال ۱۳۸۵ بود که این نقاشی‌ها مورد حفاظت قرار گرفت.

مدیر پایگاه میراث جهانی محور ساسانی فارس افزود: زمانی که بنده مدیریت این پایگاه را برعهده گرفتم، متوجه شدم که زمین‌های شهر باستانی گور متعلق به مردم و کشاورزان است. بنابراین به دلیل آن که نقاشی‌های ساسانی در شهر گور کشف شده بود، از فرماندار وقت بودجه و اعتبار برای تملک زمین‌ها دریافت کردیم و زمین‌ها برای وزارت میراث فرهنگی خریداری شد. سال ۸۶ با پوشش ورق فلزی برای ترانشه حفر شده در شهر باستانی گور سقف زدیم تا نقاشی‌ها از بین نروند.

ابراهیمی افزود: از کنار نقاشی‌ها دو تابوت خالی بیرون آمد و البته کف زمین هم با دو نقاشی با نقوش هندسی مواجه شدیم که بین دو تابوت ترسیم شده است. نقاشی‌های بدنه ترانشه تصاویری از چند زن است که در ارتفاع نیم متری از کف قرار دارند.

مدیر پایگاه میراث جهانی شهر گور فیروزآباد و بیشاپور و سروستان، اعلام کرد: از سال ۸۶ تاکنون هیچ اقدام مرمتی در محوطه میراث جهانی شهر گور انجام نشده بود تا آن که از ابتدای سالجاری که بنده مسئول پایگاه میراث جهانی محور ساسانی فارس شدم فعالیت‌های ما برای ایجاد سایت موزه در شهر گور آغاز شد. اولین اقدام هم ساماندهی ترانشه باستان شناختی و حفاظت دوباره نقاشی‌ها بود.

او افزود: هیچ اقدامی روی نقاشی‌های کف ترانشه باستان شناختی انجام نداده‌ایم و فقط بدنه‌های ترانشه کاهگل شده است. فقط بدنه‌های خاکی را کاهگل کردیم و در کف اثر آن نقاطی که نقاشی نداشت، کاهگل شده‌اند.

این باستان شناس گفت: روی نقاشی‌ها کاهگل گرفته نشده چراکه این کار جرم است بلکه نقاشی‌ها حفاظت شده‌اند و بدنه خاکی ترانشه هم کاهگل شد. اتفاقا وقتی بدنه‌های خاکی ترانشه و کف را کاهگل می‌کردیم، حین پاکسازی متوجه شدیم تابوت‌ها هم نقاشی دارند و داخل یکی از تابوت‌ها یک لایه رنگ زرشکی کشیده شده است. کاهگل‌کشی ترانشه باستان شناختی شهر گور تا دو هفته قبل انجام می‌شد که دوباره قطع شد و از اول آبان ماه مرحله دوم مرمت محوطه میراث جهانی شهر گور آغاز می‌شود.

شهر گور (اردشیرخوره یا فیروزآباد قدیم) منطقه‌ای باستانی در شهرستان فیروزآباد استان فارس است. این شهر در اوایل قرن سوم میلادی به دستور اردشیر بابکان و قبل از شورش علیه اردوان پنجم احداث شد. شهر گور در دوران آبادانی خود، مرکز بخشی از ایالت فارس به نام کوه اردشیرخوره بود.

پیکره بانویی از خانوده شاهی در شهر گور نیز به صورت نقاشی بر دیوار بخش گورستان شهر باستانی اردشیرخوره در ۱۷۰۰ سال قبل ترسیم شده که به گفته باستان‌شناس‌ها تنها نقاشی مطمئن دوره ساسانی است که بیانگر بخشی از تاریخ هنر در آن عصر است و باید مورد حفاظت جدی قرار بگیرد. این نقاشی یک بانوی ساسانی را نشان می‌دهد که به گفته کارشناسان میراث فرهنگی در حال هدیه آوردن است و نباید اطراف آن کاهگل می‌شد تا در اثر نفوذ رطوبت حبس شده در زمین مورد تهدید و تخریب قرار بگیرد.

کاشناسان میراث فرهنگی به ایلنا گفته‌اند که استفاده از کاهگل در بناها ایراد ندارد اما استفاده از کاهگل در لایه‌های عمق زمین و دیواره‌های محوطه باستانی شهر گور آسیب‌زا است و نمی‌توان رطوبت خاک را با کاهگل تخلیه کرد چراکه منجر به حبس رطوبت و آسیب زدن به آثار در عمق می‌شود.