مهمترین سرمایه اجتماعی در "مهار تورم و رشد تولید" برای عرصه کشاورزی

به گزارش ایلنا، نگارنده این یادداشت نوشته است: عبارت سرمایه اجتماعی، طی دهه‌های اخیر در میان دانشمندان علوم اجتماعی شناخته شده است. این نوع از سرمایه به کلی با آنچه که با نام سرمایه ملموس در علوم اقتصادی از آن یاد می‌شود، متفاوت است. اصولا سرمایه اجتماعی، ملموس و قابل اندازه‌گیری دقیق نیست، اما قادر است زیربنای حل بسیاری از مسائل اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی باشد. این نوع سرمایه را باید از سرمایه انسانی تفکیک کرد چراکه مورد اخیر، میراث بَرِ مهارت‌های انسانی است و ابعادش به وجود یا عدم وجود انسان‌ها در یک مکان بستگی دارد. در حالی که سرمایه اجتماعی، میراث بَرِ روابط و شبکه‌هایی است که از انسان‌های متعدد تشکیل شده، اما با انسان‌ها جابجا نمی‌شود.

بازاری را تصور کنید که داد و ستد در آن بر مبنای شناختی است که فروشندگان و خریداران نسبت به هم دارند. در این بازار، خریدار می‌تواند پول اجناس خریداری شده را مدت‌ها بعد پرداخت کند؛ یا برعکس، فروشنده کالایی را مدتی پس از دریافت کامل مبلغ آن، به خریدار تحویل می‌دهد. همه اینها به دلیل شناختی است که افراد آن جامعه کوچک (در اینجا بازار) نسبت به هم داشته که اصلی‌ترین مولفه آن برخورداری از اعتماد است. وقتی گروهی از افراد به دلیل پیگیری اهدافی مشخص، دور هم جمع می‌شوند و بین آنها شناخت حاصل می‌شود، اعتمادی به وجود می‌آید که خمیر مایه اصلی سرمایه اجتماعی است. بنابراین سرمایه اجتماعی، متشکل از روابط انسانی است که در شاهراه‌های آن، خون اعتماد جاری است و شبکه‌های حاصله قادرند بسیاری از مسائل درون گروهی و برون گروهی را حل کنند. هرچه پایه‌های این روابط و اعتماد به وجود آمده، مستحکم‌تر و وابستگی افراد به هم بیشتر باشد، میزان نسبی و کیفی این سرمایه بیشتر خواهد بود. معمولا گروه‌های اینچنینی برای تعیین اهداف، به توافق رسیده و یکپارچگی نسبی در آنها نهادینه شده است.

البته سرمایه اجتماعی همیشه مطلوب نیست. خوب یا بد بودن این سرمایه به طور کامل به اهداف و منظور نظر افراد گروه بستگی دارد. بدون شک افرادی که با نیت‌های تروریستی یا خرابکارانه دور هم جمع می‌شوند و اتفاقا به هم اعتماد داشته و همدیگر را می‌شناسند، یک معضل اجتماعی تلقی می‌شود و باید با آن مبارزه کرد. همینطور گروه‌هایی را که متعصبانه عمل کرده و از پذیرش افراد جدید و یا تعامل با گروه‌های دیگر اجتماعی سر باز می‌زنند، نمی‌توان به عنوان سرمایه موثر اجتماعی دانست.

در جوامع مدرن و توسعه یافته، سازمان‌هایی وجود دارند که مخزنی برای سرمایه اجتماعی محسوب می‌شوند. این سازمان‌ها قلب تپنده اتصال افرادی هستند که اعضای پیکره یک گروه را تشکیل می‌دهند و در جهت بهبود امور اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... تلاش می‌کنند. یکی از این سازمان‌‎ها در ایران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی است. سازمانی که به نوعی یک سرمایه اجتماعی در حیطه علم تلقی می‌شود. هدف نهایی این نهاد، حل مشکل بهره برداران و کشاورزانی است که در جهت ایجاد امنیت غذایی کشور، دست به تولید می‌زنند. به گفته وزیر جهاد کشاورزی نیز ارتقای تولید، تنها از راه پیشرفت علم و تکنولوژی میسر خواهد بود. بنابراین بدنه تحقیقات، در بخش کشاورزی به عنوان گره اصلی روابطی قلمداد می‌شود که از آن به عنوان سرمایه اجتماعی نام می‌برند. این گره اصلی، به گره‌های کوچکتری متصلند که موسسات و مراکز زیرمجموعه این سازمان را تشکیل می‌دهند. اما تمام قدرت و تاثیرگذاری آن به این مورد ختم نمی‌شود. این سازمان با ایجاد ارتباط با عواملی که در بیرون از حیطه سازمانی قرار دارند، شبکه عریض و طویلی را شکل می‌دهد که متناسب با آن قدرت و تاثیرگذاری‌اش بیشتر خواهد شد. این عوامل برون سازمانی می‌تواند شامل بهره برداران از یک سو و نهادهای دانشگاهی و پژوهشی از سوی دیگر باشد. ترویج نکته‌های علمی و مدیریتی برای بهره‌برداران، برگزاری روز مزرعه، اجرای طرح یاوران تولید و اجرای پروژه‌های مشترک با دیگر مراکز علمی و دانشگاهی، همگی نشان از گسترش سرمایه‌ای است که در اختیار سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی قرار دارد.

اعضای اصلی این سازمان را سرمایه‌های انسانی‌ای تشکیل می‌دهند که از تخصص و مهارت کافی برای پیشبرد اهداف تعیین شده بخش کشاورزی برخوردارند و قادرند در راستای تثبیت امنیت غذایی بکوشند؛ آن هم با ابزاری به نام علم و دانش. این سرمایه عظیم اجتماعی، مجموعه ای از شبکه‌ها و روابط به هم پیچیده و در هم

تنیده درون و برون سازمانی هستند که تا وقتی سازمان برقرار باشد، ماندگار خواهد بود. قدمت تجربه حرفه ای اغلب موسسات تابعه این سازمان به بیش از یک قرن می‌رسد. به همین دلیل شبکه به وجود آمده از روابط علمی و دانشی آن، به خوبی شکل گرفته و تثبیت شده است. گذشته از اینها ارتباط محققان و دانشمندان با بهره برداران عرصه کشاورزی در طول سال‌های متمادی و ترویج نکات آموزشی جهت بهره وری بیشتر، گنجینه ای از اعتماد نسبت به این سازمان را به وجود آورده که چنین پیوندی، به راحتی قابل گسست نیست.

بنابراین برای «مهار تورم و رشد تولید» در محصولات کشاورزی، فقط کافی است نگاهی درخور و شایسته به سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی داشت و آن را در جایگاه اصلی و همیشگی خود دید. این سازمان قادر است با فراهم کردن ملزومات لازم برای نفوذ دانش و تکنولوژی در مزارع، کاهش تورم و ارتقای تولید را رقم بزند. سرمایه عظیم ارتباطات درون و برون سازمانی و شبکه قدرتمندی که در بستر اعتمادسازی شکل گرفته، مانند کاتالیزوری برای تحقق اهداف مورد نظر کشاورزی عمل می کند.

همین که محققان و مروجان سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، در پیشگیری از بروز بیماری‌ها یا گسترش آفات در مزارع، به یاری بهره بردار می‌روند یا با معرفی گونه ها و بذور جدید، به ایجاد تنوع ژنتیکی و جلوگیری از وابستگی به پرورش تک گونه ای کمک می کنند، خود مصادیقی از سرمایه علمی و اجتماعی است که باید از آن بهره برد. همین تولیداتی که در قالب دانش فنی یا بیوتکنیک پرورش انواع محصولات دامی، زراعی، شیلاتی و باغی توسط محققان این سازمان به ثبت می‌رسد و در نهایت به سرمایه‌گذار یا بهره بردار واگذار می‌شود، از بلوغ کامل این سرمایه خبر می‌دهد. به هر ترتیب، سرمایه کافی و وافی برای تحقق شعار "مهار تورم و رشد تولید" در بخش کشاورزی با عقبه‌ای درخشان، نمایان است؛ تنها باید آن را ببینیم.