معاون تعاون وزارت کار در گفت‌وگو با ایلنا:
دنبال تبعیض از نوع مثبت هستیم/ اجازه نمیدهیم جوان بیکار به جوان بیکارِ بدهکار تبدیل شود/ اگر نتوانیم از دولت پول بگیریم، منابع خود را از راه دیگری تامین می‌کنیم
محمدجعفر کبیری می‌گوید: هدف از پرداخت ۱۰۰ میلیارد تومان تسهیلات ترجیحی به تعاونیهای جوانان، ایجاد تبعیضِ مثبت است که برای حمایت از اشتغال جوانان و اجرای تکالیف دولت در قانون اساسی ضروری است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «گفته بودم قراره شنبه یه خبر خوب بدم؛ الوعده وفا... » «محمدجعفر کبیری» معاون امور تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی روز شنبه (۲۸ دی) خبر انعقاد تفاهم‌‌نامه میان این وزارتخانه و وزارت ورزش و جوانان برای پرداخت تسهیلات تا سقف ۱۰۰ میلیارد تومان به تعاونیهای جوانان را با این مقدمه در شبکه اجتماعی اینستاگرام منتشر کرد. شاید تا پیش از انتشار رسمی این خبر، کمتر کسی نامی از تعاونیهای جوانان شنیده بود. غریبه بودن نام تعاونیهای جوانان، چند پرسش را در ذهن ایجاد می‌کند: «چرا دولت به تعاونیهای موجود و آشنا، مانند تعاونیهای تولید روستایی، تعاونی تولید کشاورزی، تعاونیهای مرزنشین و... به این گستردگی تسهیلات با نرخ ترجیحی پرداخت نمی‌کند؟ اصلا وقتی چنین تعاونی‌هایی با صدها ظرفیت فراموش شده موجود است، چرا باید تعاونی جوانان را تشکیل داد؟» پرسش دیگری که به ذهن می‌آید این است: «مگر تعاونی هم پیر و جوان و زن و مرد دارد؟»
پاسخ این پرسش‌ها را باید از متولی تعاونیهای کشور یعنی منتشر کننده‌ی خبر که اتفاقا خود نیز جوان است، گرفت. وی حمایت از تعاونیهای جوانان را «تبعیضِ مثبت» توصیف می‌کند که برای حمایت از اشتغال جوانان و اجرای تکالیف دولت در قانون اساسی ضروری است؛ هرچند از کلام او برمی‌آید که حاکمیت، تعاون را نادیده می‌گیرد و میان این حوزه کلیدی با حوزه‌های دیگر، تبعیض قائل می‌شود؛ شاهد مثالش هم کم‌توجهی به سهم تعاون در قانون سیاست‌های ابلاغی اصل ۴۴ قانون اساسی است. گفتگوی محمدجعفر کبیری با ایلنا، ابعاد برنامه‌‌های کنونی و آتی این معاونت و کاستی‌های بخش تعاون را پیش چشم می‌گذارد.
در سال‌های گذشته تعاونیهای گوناگونی شکل گرفته‌اند؛ تعاونی‌هایی که هریک نقطه قوت و نقطه ضعف‌های خود را دارند و مانند هر بخش دیگری از اقتصاد، دچار رکود می‌شوند؛ نظیر تعاونی‌هایِ روستایی و تعاونی‌هایِ مرزنشین. چه شد که با سابقه‌ای که از گذشته تعاونیها دارید تصمیم گرفتید با همکاری وزارت ورزش و جوانان به سراغ توسعه نوع جدیدی از تعاونی، یعنی تعاونیهای جوانان بروید و در این قالب ۱۰۰ میلیارد تومان منابع به آنها تزریق کنید؟ اصلا مبنای تشکیل تعاونیهای جوانان چیست آنهم در شرایطی که بخش‌های مهم اقتصاد ایران مانند حوزه‌های صنعت و خدمات در رکود به سر می‌برند؟
ابتدا باید توضیح دهم که تعاونی جوانان از لحاظ شکلی چه ساختاری دارد. به تعاونی‌هایی که بیش از ۵۰ درصد از اعضای آنها سنی بین ۱۸ تا ۳۵ سال دارند، تعاونیهای جوانان می‌گوییم.
مگر اعضای تعاونیهای که از قدیم موجود هستند همگی پیر و بازنشسته شدهاند یا هیچ عضو جوانی وارد آنها نمی‌شوند؟ موضوع این است که آنها امکان ادامه فعالیت ندارند.
موضوع این نیست. هدف وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و وزارت ورزش و جوانان این است که شرایط برای اشتغال جوانان فراهم شود. تعریفی که از تعاونیهای جوانان ارائه می‌کنیم، تعریف شکلی است. هدف اصلی این است بتوانیم تبعیض مثبتی میان تعاونیهای جوانان و تعاونیهای دیگر ایجاد کنیم تا جوانان بتوانند کسب و کارهای پایداری را ایجاد کنند. وزارت ورزش و جوانان بیش از ۲ هزار (ان.جی.اٌ) برای جوانان دارند. خیلی از این جوانان می‌خواهند کسب و کاری را راه بی‌اندازند درحالیکه از لحاظ مالی قادر به انجام این کار نیستند. آنها تخصص لازم را دارند و آموزش‌های لازم را دیده‌‌اند اما نیاز به منابع مالی و آموزش‌های تکمیلی دارند.
به همین خاطر با وزارت ورزش و جوانان به این توافق رسیدیم که جوانان مستعد را شناسایی و و طرحهای آنها را در قالب تعاونی ساماندهی کنیم و به آنها تسهیلات با نرخ ترجیحی پرداخت کنیم. همچنین برای آنها دوره‌ها و کلاس‌های توانمدسازی برگزار می‌کنیم. برای تسهیل در جذب این تسهیلات هم «صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری تعاون» تا سقف ۵۰۰ میلیون تومان ضمانت‌نامه بدون وثیقه در نظر می‌گیرد تا متقاضیان بتوانند از تسهیلات ارزان قیمت استفاده کنند. ما می‌خواهیم شرایطی را ایجاد کنیم که آنها که برای دریافت تسهیلات وثایق لازم را در اختیار ندارند، بتوانند از تسهیلات بهره‌مند شوند. به همین خاطر ما در «مراکز نوآوری و توسعه تعاون» که تاسیس می‌کنیم، در خدمات رسانی به تعاونیها، اولویت را به تعاونیهای جوانان می‌دهیم.
«حمایت از تعاونیهای جوانان» از لحاظ واژگان جذاب است اما آیا تعاونیهای جوانان به معنی واقعی می‌توانند کارایی مدنظر شما را داشته باشند. چه تضمینی وجود دارد که ۱۰۰ میلیارد تومان اعتباری که به این تعاونیها تزریق می‌کنید صرف افزایش کارایی تعاونیها شود؟
اگر طرحی از طریق صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری تعاون و «بانک توسعه تعاون» ارائه شود، حتما طرح توجیهی آن بررسی می‌شود تا صرفه اقتصادی و بازدهی بانکی احراز شود. زمانی طرحی را در قالب تعاونی مورد حمایت قرار می‌دهیم که با راهبردهای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هماهنگ باشد. ما به کسانی که صرفا یک تعاونی راه انداخته‌‌اند، تسهیلات نمیدهیم. اگر طرحی که ارائه می‌شود، توجیه اقتصادی نداشته باشد، نمی‌توانیم به آن اعتباری اختصاص دهیم؛ چراکه به هرحال دریافت کننده تسهیلات قادر به پرداخت اقساط خود نخواهد بود. ما نمی‌خواهیم و اجازه نمیدهیم که یک جوان بیکار به یک جوان بیکارِ بدهکار تبدیل شود؛ بلکه قصد حمایت از جوانانی را داریم که ایده خلاقانه و تجربه لازم در کار اقتصادی را دارند اما به سبب شرایط اقتصادی حاکم بر کشور امکان راه‌اندازی کسب و کارهای پایدار را ندارند. هدف اصلی ما این است که جوانان مستعد را حمایت کنیم تا بتوانند هم‌نسلان خود را مشغول به کار کنند. می‌خواهیم بگویم که به نوعی «شرایط ضمن عقد» وضع کرده‌ایم و خارج از این چارچوب اعتبارات را به جایی تخصیص نمیدهیم. بنابراین قراردادی که بین بانک و دارندگان طرحها بسته می‌شود، کاملا به بازدهی و توجیه‌پذیر بودن طرح بستگی دارد.
شما در حالی این تسهیلات را پرداخت می‌کنید که تعاونیهای موجود در شرایط طولانی رکود اقتصادی دچار نوعی خمودگی و رکود شدهاند و نیمه فعال یا غیرفعال هستند؛ یعنی ممکن است که افراد بعدها به دلایل اقتصادی قادر به پرداخت اقساطشان نباشند.
اینگونه نیست. ما تعاونیهای موافق سرپا کم نداریم. هم اکنون ۹۲ هزار تعاونی فعال وجود دارند. تعاونی داریم که ۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان سرمایه دارد. تعاونیهای موفق بزرگ بسیار داریم. اینگونه نیست که تعاونیها به مرور زمان به مجموعه‌های کوچکِ ضعیف تبدیل شوند. تعاونی، یک ظرفیت اقتصادی و پلتفرم بنگاهداری است و مثل هر بنگاه بخش خصوصی، می‌تواند موفق یا ناموفق باشد.
پیوست قانونی که شما با استناد به آن به سراغ توسعه تعاونیهای جوانان رفتید، چیست؟
حمایت از تعاونیها از سوی دولت، جزء سیاست‌های ابلاغی اصل 44 قانون اساسی است. از طرفی مطابق قانون اساسی، تامین اشتغال جوانان و تهیه اسبابِ گذران معیشت برای آنها از وظایف دولت است. وزارت ورزش و جوانان هم به عنوان اصلی‌ترین متولی امور جوانان کشور وظیفه دارد که شرایط لازم برای مشارکت جوانان را فراهم کند.
از طرفی وزارت ورزش و جوانان معاونت امور ساماندهی جوانان دارد و دولت در این معاونت برایش وظایفی را تعریف کرده است. به هرشکل نوع نگاه حاکمیت به موضوعات جوانان و تاکیداتی که بر تامین اشتغال جوانان می‌شود، به ویژه تکالیفی که در قانون سیاست‌های ابلاغی اصل ۴۴ قانون اساسی برای توسعه تعاونیها، برعهده دولت گذاشته شده، ما را وامی‌دارد که اشتغال جوانان را از طریق توسعه تعاونیها تضمین کنیم. بنابراین نوعی تبعیض مثبت برای ایجاد اشتغال جوانان قائل می‌شویم. طبیعتا تا زمانی که جنبه‌های مختلف موفقیت طرحها تضمین نشوند، حمایتی صورت نمی‌گیرد. این نکته را هم باید اضافه کنم که صرف اینکه وزارت ورزش و جوانان طرحها را بررسی کرده برای ما کافی نیست و ما نیاز باید طرحها را با شرایطی که گفتم، تایید کنیم.
تعاونیهای جوانان در چه رسته‌هایی فعالیت می‌کنند؟
ازآنجا که نطفه تعاونیهای جوانان در وزارت ورزش و جوانان بسته می‌شود، این تعاونیها در رسته‌های گردشگری، تولیدِ پوشاک ورزشی و... فعالیت می‌کنند.
چه زمانی تصمیم گرفتید با وزارت ورزش و جوانان همکاری کنید؟ برنامه بلندمدت بود یا در کوتاه چنین تصمیمی را گرفتید؟ چه گزینه‌های دیگری را برای همکاری داشتید و با چه دستگاه‌هایی برای توسعه تعاونیها همکاری کرده‌اید؟
فکر می‌کنم بهمن سال گذشته بود که چنین تصمیمی گرفته شد. پیشتر با معاونت زنان ریاست جمهوری برای تشکیل و توسعه تعاونیهای زنان خانه‌دار همکاری کرده بودیم. اولویت ما توانمندسازی جوانان مستعد است؛ جوانی که می‌توانند با طرحهای خود ارزش افزوده ایجاد کنند. پیشنهاد تعاونیهای جوانان را هم ابتدا ما به وزارت ورزش و جوانان دادیم. آنها هم استقبال کردند و این همکاری مشترک شکل گرفت.
شما پیشتر به سراغ تعاونیهای روستایی و تعاونیهای دانش بنیان رفته بودید؛ برای آنها چه کرده‌اید؟ آیا حالا که به سراغ تعاونیهای جوانان رفته‌اید به خاطر موفقیت‌های قبلی‌تان بوده است یا اینکه گفتید برویم جلو ببنیم چه می‌شود؟ بفرمایید با چه سابقه کاری و با چه تجاربی پا به عرصه جدید گذاشته‌اید؟
از زمانی که تعاونیهای دانش بنیان را کلید زدیم که مدت زیادی هم از آن نمی‌گذرد، قریب به ۱۰۰ تعاونی دانش بنیان با grade (درجه) ۸۰ تا ایجاد شدهاند. همکاری‌های موثری با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این مورد داشته‌ایم. برای تاسیس و توسعه مرکز نوآوری و توسعه تعاون که سال گذشته در استان کردستان تشکیل شد، کار کردیم تا بتوانیم از تعاونیهای دانش بنیان و نوبنیان که گرید دانش بنیان ندارند اما نوآوری دارند، حمایت کنیم. همچنین که استارتاپ‌هایی که خروجی آنها قابلیت تعاونی شدن دارند را توسعه داده‌ایم.
در مدتی که بر روی توسعه تعاونیها با دستگاه‌های دیگر همکاری می‌کردید، آیا اتفاق افتاده است که دستگاه مقابل برای شما تکلیف کند که از یک تعاونی خاص بیشتر از سایر تعاونیها حمایت کنید یا از یکسری تعاونیها حمایت نکنید؛ در حالی که قرار بوده از تمام تعاونیهای آن حوزه به سبب همکاری مشترک حمایت کنید؟
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برروی «شفافیت و نوآوری در بخش تعاون از طریق تقویت نهادهای مالی و روش‌های نواورانه مالی» تمرکز کرده است و آن را به یک راهبرد برای خود تبدیل کرده است. بنابراین سازوکارهای شفاف‌سازی خودمان را داریم و کاری به اینکه چه چیزی برایمان تکلیف می‌شود یا نمی‌شود، نداریم. اعتقاد داریم که تعاونیها بهترین بستری هستند که می‌توانند منابع مالی خرد مردم را جمع کنند و برای ایجاد اشتغال پایدار تخصیص دهند. عمده کار معاونت تعاون هم تسهیل‌گری است؛ بدون اینکه بخواهد یک تعاونی خاص را از دریافت خدمتی محروم کند.
تاکنون ارزیابی داشته‌‌اید که چند درصد از منابع مالی که صرف تعاونیها کرده‌اید با موفقیت به هدف اصابت کرده‌اند و اتلاف نشده‌اند؛ چراکه اگر در گذشته انحرافی وجود داشته و شیوه‌های تامین مالی تصحیح نشده باشند، احتمالا در قبال تعاونیهای جدید هم این اتفاق رخ می‌دهد؟
بانک توسعه تعاون مکلف است که ۷۰ درصد از اعتبارات خود را به تعاونیها اختصاص دهد اگر این تعاونیها نتوانند اقساط تسهیلات دریافتی را پرداخت کنند، در درجه اول بانک دچار مشکل می‌شود؛ این در حالی است که بانک توسعه تعاون پس از چند سال به تازگی به سودآوری رسیده است. اگر نظام تسهیلات دهی به تعاونیها به موفقیت نرسد، بانک دچار مشکل می‌شود.
پژوهشی وجود دارد که نشان دهد مثلا ۶۰ درصد یا ۷۰ درصد اعتباراتی که برای تامین مالی تعاونیها اختصاص داده‌اید، با موفقیت تزریق شدهاند و خروجی موثری داشته‌اند؟
به خاطر ندارم که پژوهشی وجود دارد یا نه؛ اما روند کار نشان می‌دهد که طرح‌هایی که پی آنها ریخته شده موفقیت لازم را داشته‌اند.
برای آن دسته تعاونیها که در شرایط اقتصادی فعلی کارایی لازم را ندارند و موفق نیستند برنامه تامین مالی دارید؟
ما یک دسته تعاونی داریم که ثبت شدهاند اما فعال نیستند. تعداد این تعاونیها زیاد نیست؛ چراکه به سراغ آنها رفته‌ایم و اگر مشکلاتی مانند مشکلات حقوقی داشته‌اند و نیاز به مشاوره و کمک داشته‌اند، به آنها کمک کرده‌ایم. موضوع تعاونی‌هایی که از لحاظ تامین مالی مشکل دارند، چیز دیگری است. برای حل مشکلات آنها کارگروهی متشکل از صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری و بانک توسعه تعاون و معاونت تعاون تشکیل داده‌ایم. بر این اساس به همراه مدیرعامل بانک توسعه تعاون و مدیرعامل صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری به استان‌ها مراجعه می‌کنیم و با مدیران این تعاونیها جلسه می‌گذاریم تا مشکلاتشان را بیان کنند. اگر نیاز باشد دستور لازم را برای تزریق مالی به آنها صادر می‌کنیم و بازهم اگر نیاز باشد مشکلات آنها را در ستادهای تسهیل استان‌ها پیگیری می‌کنیم. برنامه بلندمدت ما هم این است که برای حمایت از تعاونیهای دانش‌بنیان، نوبنیان و تعاونیهای جوانان تبعیض مثبت ایجاد کنیم.
از تعاونیهای غیرفعال خود آماری در دست دارید؟
در این زمینه آماری را اعلام نمی‌کنیم؛ چراکه همانطور که گفتم برخی از این تعاونیها مشکلات ثبتی دارند و غیرفعال بودن آنها ارتباطی با موضوعات اقتصادی ندارد اما ۹۴ هزار تعاونی فعال داریم که مشکلات اقتصادی آنها را رصد می‌کنیم و اگر مشکل حقوقی داشته باشند به آنها مشاوره می‌دهیم.
یکی از مباحث مهم پیش روی شما بودجه بخش تعاون است. با توجه به برنامه‌هایی که برای حمایت از این تعاونیها تعریف کرده‌اید، به بودجه دندانگیری نیاز پیدا می‌کنید. سهم بخش تعاون از لایحه بودجه سال ۹۹ چه میزان از انتظارات شما را برآورده می‌سازد؟
تبصره ۲ بند ۲۹ قانون سیاست‌های ابلاغی اصل ۴۴ قانون اساسی، تاکید دارد که دولت، ۳۰ درصد از درآمدهای حاصل از واگذاری شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی را به توسعه تعاون اختصاص دهد. متاسفانه از زمان تصویب این قانون یعنی سال ۸۴، در قوانین بودجه‌ای کشور به این مهم پرداخته نشده است.
برای جبران این موضوع نمایندگان در قانون بودجه سال جاری بندی را اضافه کردند که از محل طلب انباشته بخش تعاون، ۳ هزار میلیارد تومان برای افزایش سرمایه بانک توسعه تعاون اختصاص یابد. اگر ببینیم نمی‌توانیم از دولت پول بگیریم، منابع لازم را از طرق دیگری تامین می‌کنیم اما اولویت استفاده از ظرفیت‌های موجود است. بودجه شکل‌گیری و توانمندسازی تعاونیها هم از ۵ میلیارد تومان در سال ۹۷ به ۵۵ میلیارد تومان در سال ۹۸ رسیده است اما به دنبال این هستیم که در بودجه سال ۹۹، این رقم ۱۰ تا ۱۲ درصد که تقریبا متوسط افزایش بودجه است، اضافه شود.
گفتگو: پیام عابدی
